Međunarodna novinarska organizacija Reporteri bez granica (RSF) zatražila je od Evropske unije (EU) i njenih članica da pozovu Srbiju na odgovornost jer je "domaćin" ruskom državnom mediju RT, koga RSF naziva "fabrikom laži Vladimira Putina".
Kako se navodi u istraživanju Reportera bez granica, zahvaljujući kontroli srpske vlade nad domaćim medijima i povoljnom političkom okruženju, RT koristi svoju kancelariju u Beogradu da "prilagodi narative Kremlja, pre širenja u jugoistočnoj Evropi".
RT i drugi mediji pod kontrolom Kremlja, poput Sputnjika, od februara 2022. su pod sankcijama Brisela, zbog ruske invazije na Ukrajinu.
U Srbiji, koja se sankcijama nije pridružila iako je kandidat za članstvo, ovi mediji nesmetano rade.
RSF navodi da je u septembru 2024. uputio pitanja RT o misiji balkanske kancelarije i odnosu sa ruskom vladom.
Kako kažu, iz sedišta RT u Moskvi je stigao sarkastični odgovor, da su RT Balkan osnovali "isključivo da nerviraju Reportere bez granica".
"Ovaj provokativni, politički odgovor pokazuje kako se RT pozicionira kao antiteza organizaciji koja brani slobodan, nezavisan i pluralistički medij. Ipak, takođe otkriva da RT ne želi da otkrije informacije o svojim ciljevima ili odnosu sa vladom, što bi nezavisni medij – kako se RT predstavlja – trebalo da bude u stanju da pruži", ističu Reporteri bez granica.
Dodaju da zahvaljujući RT Balkan, ratna propaganda Kremlja "cveta unutar granica EU".
"U Srbiji, zemlji okruženoj članicama EU i kandidatima za članstvo, ruski narativi su prilagođeni lokalnoj publici pre nego što se distribuiraju po regionu. Ova fabrika laži mora biti zatvorena", ističe Pavol Salaj, šef kancelarije Reportera bez granica za EU i Balkan.
"EU i njene članice moraju pozvati Srbiju – koja teži pridruživanju EU – na odgovornost jer olakšava rad propagandne mašine Vladimira Putina, sprovesti sistemska rešenja za zaštitu informacionog prostora Evrope i čvrsto podržati pouzdano novinarstvo kao garanciju prava građana na informisanje", dodao je on.
RSF podseća da je od svog osnivanja u Moskvi 2005. godine, RT razvio mrežu televizijskih kanala, veb stranica i naloga na društvenim mrežama koji objavljuju sadržaj usklađen sa propagandom Kremlja na engleskom, španskom, francuskom, arapskom, nemačkom i ruskom jeziku.
RT Balkan je zvanično pokrenut 15. novembra 2022. godine.
"Promovisan kao onlajn servis za emitovanje i multimedijalni vebsajt na srpskom jeziku, cilj mu je bio da pruži 'alternativnu perspektivu o regionalnim i svetskim događajima', sa planovima da se proširi na televizijski kanal do 2024. godine", podsećaju Reporteri bez granica.
Dodaju da je RT, pre otvaranja kancelarije u Beogradu, imao svoja predstavništva u više od 20 gradova, uključujući Vašington, Pariz, London, Jerusalim i Berlin, a da je 2023. ovaj ruski državni medij otvorio kancelariju u Alžiru kao deo strategije jačanja prisustva u Africi.
Reporteri bez granica navode da postoji nekoliko razloga zašto je RT izabrao Srbiju za svoju balkansku kancelariju.
"Prvo, Rusija i Srbija imaju dugogodišnje odnose zasnovane na zajedničkoj kulturi slovenskog nasleđa i pravoslavnog hrišćanstva. To je učinilo Rusiju popularnom kod dela srpskog stanovništva i stvorilo bliske odnose između ruskih političara i njihovih srpskih kolega", dodaju.
Navode i da je uspon RT Balkan olakšan činjenicom da srpske vlasti kontrolišu veći deo medijskog tržišta, koje koriste za širenje sopstvene propagande.
"Anti-NATO i anti-EU narativi, koje je pojačala intervencija NATO-a 1999. godine na Kosovu – čiju nezavisnost Srbija i dalje ne priznaje – podstakli su široko rasprostranjeno proruskog raspoloženje u Srbiji, čineći je pogodnim tržištem za narative Kremlja", ocenjuje RSF.
Kako navode u istraživanju, Srbija je strateški locirana za misiju RT, jer je osim Bosne i Hercegovine te Kosova, okružena članicama EU i/ili NATO-a: Bugarskom, Hrvatskom, Mađarskom, Crnom Gorom, Severnom Makedonijom i Rumunijom.
"RT Balkan nije doneo rusku propagandu u Srbiju: on je prilagodio narativ Kremlja visoko prijemčiv lokalnoj publici, omogućavajući mu da se lakše širi širom regiona", zaključuju Reporteri bez granica.
U istraživanju se navodi da dok RT Balkan nema televizijski kanal, njegov veb-sajt ostaje glavna platforma za video sadržaj.
Reporteri bez granica podsećaju i da, do sada, RT Balkan nije imao informacije o kompaniji na svom veb-sajtu.
"Kršeći srpske zakone o medijima, ne navodi ime glavnog urednika, niti fizičku adresu. Nema ni potpisa novinara, a jedini kontakt su fiksni telefon i generička imejl adresa. Na mestu gde bi trebalo da stoji ime osnivača, navedena je 'Nezavisna neprofitna organizacija – TV Novosti'. Pored generičke imejl adrese, jedini drugi kontakt je za posetioce sajta zainteresovane za rad u RT Balkan", ukazuje RSF.
U istraživanju dodaju da je pravno lice, pod nazivom "RT Balkan Televizija" registrovano u privrednom registru Srbije 5. novembra 2023. godine, kao društvo sa ograničenom odgovornošću.
"Navedena adresa nije fizička lokacija redakcije", ukazuje RSF, dodajući i da imena novinara i urednika nisu lako dostupna, ali da se ističu kolumnisti sajta.
"Neki od njih su poznati novinari; drugi su profesori, umetnici ili prepoznatljive javne ličnosti. Većina njih je poznata po desničarskim i nacionalističkim političkim stavovima", ocenjuje RSF.
RSF ocenjuje da urednici i kolumnisti RT Balkana "deluju više kao influenseri nego novinari", te da osiguravaju vidljivost i uticaj medija u srpskom medijskom okruženju, kao česti gosti medija.
"Predstavljeni kao novinari ili analitičari povezani sa RT Balkan, oni dobijaju široku platformu za legitimizaciju i širenje Kremljove propagande", smatra RSF.
"Štaviše, neki od ovih influensera aktivno rade na diskreditovanju istaknutih nezavisnih novinara u Srbiji, što više može koristiti određenim frakcijama srpske vlade, nego njihovim poslodavcima u Rusiji", ocenjuju Reporteri bez granica.
U istraživanju ukazuju da iako veb-sajt RT Balkana ne sadrži eksterne oglase ili sponzorisane članke koji su očigledno označeni kao reklame, taj medij ipak sprovodi PR kampanje.
"Na početku invazije na Ukrajinu 2022. godine, RT Balkan je objavio oglas prerušen u članak, tražeći borce za privatnu Vagner grupu", dodaje RSF, podsećajući na istraživanje Radija Slobodna Evropa o Srbima koji su se pridružili ruskim plaćeničkim grupama u Ukrajini.
Reporteri bez granica zaključuju da je "pranje informacija" jedna od tehnika koju koristi beogradska kancelarija RT-a za širenje narativa Kremlja.
"Dezinformacije objavljene na sajtu RT Balkan predstavljaju se kao novinarski izveštaji, a zatim ih prenose glavni mediji. Ova podmukla tehnika omogućena je činjenicom da je ovaj sadržaj besplatno dostupan medijima širom regiona koji se suočavaju sa strukturnim nedostatkom finansiranja", smatra RSF.
Navode da sadržaj RT Balkan citiraju i prenose "najveći igrači na srpskom medijskom tržištu: isti štampani, onlajn i TV tabloidi koji šire propagandu srpske vlade", kao i javni servis RTS.
Navode i da je RT Balkan pokušao da koristi pravne rupe kako bi zaobišao sankcije, a da mu je Srbija u tom poduhvatu pružila podršku – iako se, kao kandidat za članstvo u EU, od nje očekuje da se uskladi sa politikama evropskih institucija.
"Iako su RT-ovi TV kanali nedostupni unutar teritorije EU putem satelita i kabla, njihovom sajtu se može pristupiti bez VPN-a u Francuskoj", kako se otkriva u istraživanju Reportera bez granica.
Podsećaju i na istraživanje Radija Slobodna Evropa, koje je otkrilo da se sajtovima i striming servisima RT-a - uključujući RT Balkan - moglo pristupiti direktno iz sedišta Saveta EU u Briselu, bez korišćenja alata za zaobilaženje.
Reporteri bez granica zaključuju da je RT uspeo da zaobiđe zabranu u EU na svojim veb stranicama zahvaljujući nedostatku primene sankcija od strane nacionalnih vlasti.
"U međuvremenu, RT Balkan je proširio svoj domet u Srbiji, gde nikada nije bio zabranjen", dodaje RSF.
Ističu da taj propagandni kanal i dalje javno promoviše svoj prvobitni cilj uspostavljanja televizijskog kanala, a da je krajem prošle godine, RT najavio pokretanje TV stanice u bosanskohercegovačkom entitetu Republika Srpska, "poznatom po svojoj proruskoj političkoj vlasti i medijskom pejzažu koji favorizuje rusku propagandu".
Najava je, kako navode Reporteri bez granica, usledila odmah nakon izjave ruskog predsednika Vladimira Putina, koji je rekao da je "šteta" što ruski mediji nisu prisutni u Bosni i Hercegovini.
