"Novac nam nije bio podsticaj. Mislim da onaj ko želi da dobije treće dete, dobiće ga i bez toga (novčane pomoći, prim. aut.)", kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Jelena Sekulić iz Beograda koja je u aprilu 2019. po treći put postala majka.
Jelena navodi da prima novčanu podršku namenjenu majkama troje dece, a koju je Srbija kao meru podsticaja natalitetu uvela 2018. godine.
"Dobila sam pomoć od 45.000 din (oko 380 evra) kao zaposlena mama, a posle su krenule mesečne uplate od 12.000 dinara (oko 102 evra) koje će biti uplaćivane narednih deset godina", navodi ona.
Ipak, ta sredstva su, kako Jelena tvrdi, nedovoljna.
"Ako računamo da će treće dete da nasledi od starije dece neki krupniji inventar kao što su kolica i hranilica, svakako na mesečnom nivou trošak su pelene, sredstva za ličnu higijenu, malo odeće, i ne daj bože da se dete razboli, probiotici uz antibiotik koštaju do 900 dinara", kaže ona.
Jelena takođe smatra da uslovi u zdravstvu u Srbiji nisu podsticaj ženama da postanu majke, pre svega "uslovi u bolnicama, koliko su duga čekanja, pregledi koje doktori prećutno očekuju da si uradila, a to je prenatalni test koji košta od 500 evra i više".
Novčana pomoć roditeljima i lokalnim samoupravama
Vlada Srbije je 2018. godine, u skladu sa Zakonom o finansijskoj podršci porodici sa decom, uvećala roditeljski dodatak za prvo, drugo, treće i četvrto dete, navode za RSE iz Kabineta ministra bez portfelja zaduženog za demografiju i populacionu politiku.
"Roditelji za prvo dete jednokratno dobijaju 100.000 dinara, za drugo dete 10.000 dinara mesečno dve godine, za treće dete po 12.000 dinara mesečno 10 godina, a za četvrto 18.000 dinara mesečno 10 godina", piše u odgovoru.
Od osnivanja 2016. godine, kako navode iz tog Kabineta, dodeljuju se i bespovratna sredstva za sufinansiranje mera populacione politike namenjena gradovima i opštinama. U protekle tri godine finansirana je 161 opština i grad sa oko 1,2 milijarde dinara (oko 10 miliona evra).
"Sredstava su najčešće utrošena na rekonstrukciju, adaptaciju i izgradnju objekata predškolskih ustanova, posebno centralnih kuhinja, kao i za rekonstrukciju i izgradnju igrališta u 50 gradova i opština", navode iz Kabineta u odgovoru.
Strategijom podsticanja rađanja, koju je Vlada Srbije takođe donela prošle 2018. godine, predviđeno je aktiviranje lokalne samouprave jer ona, kako se navodi, "najbolje može prepoznati potrebe konkretnih roditelja".
Ipak, Dragana Soćanin iz beogradskog udruženja "Roditelj" smatra da je na tom planu veoma malo urađeno.
"U toj strategiji su jako lepo opisane usluge u zajednici koje služe porodicama sa decom, upravo onima koji imaju više dece, jednoroditeljskim porodicama, porodicama koje nemaju bake i deke koji mogu da pričuvaju decu. Lokalne samouprave ama baš ništa sve te godine nisu uradile da sprovedu ijednu aktivnost koja je bila predviđena tom strategijom", kaže ona.
Soćanin navodi da je za državu najjednostavnije da opredeli novčana sredstva, ali da je potrebno uložiti više resursa da bi lokalne samouprave napravile ozbiljno istraživanje potreba roditelja u svojoj zajednici.
"Bile su, na primer, predložene perionice veša koje bi porodice sa niskim primanjima, jednoroditeljske porodice mogle da koriste, kao što u zapadnim zemljama imamo, besplatno ili uz neke kupone tako da mogu da odnesu veš da se opere i opegla, a to vreme mogu da provedu sa svojom decom. Ili da se organizuje grupni prevoz dece do škole, vrtića ili nekih aktivnosti. Kada uđete u problematiku recimo jednoroditeljskih porodica, vidite da su te navodno banalne stvari najznačajnije", kaže Soćanin.
Ko su uzori Srbiji u podsticanju rađanja?
Na ovo pitanje RSE, ministarka bez portfelja zadužena za demografiju i populacionu politiku Slavica Đukić Dejanović je 16. aprila ove godine rekla da je "Vlada Mađarske na izvanredan način podržala porodicu u svojoj zemlji i oni već imaju prve povoljne rezultate, doduše deset godina intenzivno rade na tome".
Mere koje je mađarska Vlada, na čelu sa Viktorom Orbanom, najavila u februaru ove godine u okviru Akcionog plana za očuvanje porodica obuhvataju, između ostalog, pomoć pri rešavanju stambenih pitanja, smanjenje ili otpis hipoteke u zavisnosti od broja dece u porodici, pomoć u vidu beskamatnog kredita do oko 30 hiljada evra čija se otplata stopira određeni broj godina ako se par odluči za proširenje porodice.
Mera koja je privukla najveću pažnju svetskih medija je da svaka majka koja ima najmanje četvoro dece od naredne 2020. godine ne plaća porez na dohodak građana (koji iznosi oko 15 odsto). Ova poreska olakšica odnosi se na dohotke koji se ostvaruju kroz plate, a olakšica važi za čitav život.
Ipak, u Strategiji podsticanja rađanja iz 2018. godine ne navodi se eksplicitno nijedna država kao uzor Srbiji na polju poboljšavanja demografske slike. Zanimljivo je to da je u Strategiji Mađarska spomenuta kao negativan, a ne kao podsticajan primer kada je reč o pronatalitetnim merama.
"Merama pronatalističke politike treba pristupiti holistički uzimajući u obzir potencijalne negativne efekte koje mogu imati na porodice, ravnopravnost polova i zapošljavanje. Kao ekstreman primer, može se navesti Mađarska, gde je, do skoro, porodiljsko odsustvo moglo biti produženo do šest godina za svako dete, primoravajući poslodavce da čuvaju radno mesto ženi od šest do 18 ili više godina", navodi se u Strategiji.
Pozitivni efekti na natalitet, kako je navedeno u Strategiji, registrovani su u Belorusiji, Rusiji, Ukrajini i Litvaniji, ali "postoji određena rezerva da je ovo povećanje privremeno".
Iako čačanska nevladina organizacija koja se bavi porodicama sa više dece "Tri plus", prema rečima njenog predsednika Vladice Gavrilovića, Rusiju vidi kao uspešan model borbe za viši natalitet, podaci Nacionalnog istraživačkog univerziteta "Visoka ekonomska škola" u Moskvi ne govore u prilog ovoj tezi.
Naime, podaci ove institucije pokazuju trend pada nataliteta u Rusiji nakon umerenog trenda rasta od 2009-2017. Krajem 2017. godine ruski predsednik Vladimir Putin najavio je, između ostalog, produženje programa "materinskog kapitala" do kraja 2021. godine. Program "materinski kapital" podrazumeva subvencioniranje rešavanja stambenog pitanja za porodice sa dvoje i troje dece i mesečne isplate za prvo dete.
Anatolij Višnjevski, direktor moskovskog Instituta za demografiju na "Visokoj ekonomskoj školi" navodi za RSE da, prema njegovom mišljenju, novčana pomoć na duži rok ne podstiče natalitet.
"Za roditeljstvo potrebno je uložiti vrlo veliki napor i on se manje ogleda u novčanom utrošku, a više o utrošku vremena, energije i emotivnog napora. Država ne može da u 24 sata doda još dva sata tokom kojih ćete se baviti detetom. To je nemoguće, a novac ne rešava taj problem. Zbog toga, sve mere koje se svode na to da se uvede nekakva novčana pomoć, kao što je materinski kapital, mogu samo privremeno da podstaknu na natalitet, kao što se to desilo u Rusiji. Nakon toga, stopa nataliteta se ponovo snižava", ističe on.
On smatra da je osnovni uzrok niskog prirodnog priraštaja "način života savremenog čoveka" jer očekivanja, ali i troškovi odgajanja deteta veći su nego ranije.
U Strategiji Vlade Srbije naznačeno je i da je "u nordijskim zemljama (Norveškoj i Finskoj, prim. aut.) aktivno učestvovanje oca u roditeljstvu (odsustvo povodom rođenja prvog deteta) povećavalo verovatnoću za dobijanjem drugog deteta".
U skladu sa Zakonom o radu u Srbiji otac deteta može da koristi odsustvo sa rada radi nege deteta do isteka 365 dana od dana otpočinjanja porodiljskog odsustva, ali, prema pisanju medija, mali broj očeva koristi to pravo.
Ipak, nijedna od spomenutih zemalja nema prirodni priraštaj od 2,1 deteta po ženi koji je dovoljan za prostu reprodukciju stanovništva. Podaci objavljeni na sajtu Svetske banke za 2017. godinu pokazuju da je prirodni priraštaj u Mađarskoj 1,5, u Rusiji 1,8, u Norveškoj 1,7, a u Finskoj 1,5.
Cilj donošenja Strategije podsticaja rađanja u Srbiji je stopa rađanja 1,85 deteta po ženi. Trenutna stopa iznosi 1,48, prema podacima Kabineta ministra bez portfelja Srbije zaduženog za demografiju i populacionu politiku. Uspeh strategije meri se na deset godina.
Facebook Forum