Grupa ekstremnih desničara okupila se 21. februara u centru Beograda povodom godišnjice smrti Zorana Vujovića, jednog od demonstranata koji je poginuo u požaru u ambasadi Sjedinjenih Američkih Država (SAD).
Ambasada SAD zapaljena je posle mitinga protiv proglašenja nezavisnosti Kosova 2008. godine u Beogradu.
U neredima na beogradskim ulicama, povređeno je više od 50 policajaca i oko 80 učesnika demonstracija, a huligani su kamenovali i ambasade Nemačke i Hrvatske.
Jedan od demonstranata, dvadesetogodišnji Novosađanin Zoran Vujović, koji je ušao u ambasadu SAD, stradao je kada je zgrada zapaljena.
Okupljeni su u crkvi Svetog Marka palili sveće, a potom su prošetali do nekadašnje zgrade ambasade SAD u centru Beograda gde su položili vence.
Nakon što je 2008. zapaljena, ambasada je preseljena na drugu lokaciju.
Na skupu su bili i pripadnici italijanskih ultradesničara koji su, kako je ranije pisao Radio Slobodna Evropa (RSE) povezani sa desničarskim i neonacističkim grupama u Srbiji.
Skup je obezbeđivala policija.
Ko je organizovao okupljanje?
Na skup povodom godišnjice pogibije demonstranta pozvala je neregistrovana ekstremno desničarska grupa "Omladina 451".
Na svom kanalu na društvenoj mreži Telegram naveli su da je "srpski nacionalista mučki stradao dajući život za otadžbinu".
Kako se može videti u njihovim objavama na Telegramu, "Omladina 451" povezana je sa istoimenim beogradskim klubom, koji organizuje događaje na kojima učestvuju predstavnici ekstremno desnih grupa poput "Srbske akcije".
Članovi "Omladine 451" se na Telegramu predstavljaju kao "neimari nove Srbije" koji će "pokrenuti novi talas srpskog nacionalizma".
Protive se nezavisnosti Kosova i zalažu za otcepljenje bosanskohercegovačkog entiteta Republike Srpske.
Objavljuju i poruke mržnje prema izbeglicama i pripadnicima LBGT zajednice.
Prema javno dostupnim podacima, "Klub 451" je kao udruženje građana osnovan avgusta 2021. godine, a kao oblast ostvarivanja ciljeva navodi "očuvanje tekovina srpske i evropske kulture".
"Klub 451" se takođe povezuje sa neonacistima.
RSE je u oktobru 2022. pisao da su se u ovom klubu sastali italijanski i srpski ultradesničari, a na ovoj tribini su se mogli videti simbol keltskog krsta i slogan "White pride" (eng. beli ponos), obeležje neonacističkih grupa.
Šta se dogodilo na mitingu 'Kosovo je Srbija'?
U danu kada je Kosovo proglasilo nezavisnost, 17. februara 2008, na ulicama Beograda izbili su neredi, a zgrada ambasade SAD je kamenovana.
Četiri dana kasnije, Vlada Srbije na čijem je čelu tada bio Vojislav Koštunica, organizovala je miting pod nazivom "Kosovo je Srbija".
Miting je podržala i tada opoziciona Srpska radikalna stranka, a jedan od njenih lidera Tomislav Nikolić bio je govornik na mitingu.
Nikolić će sa današnjim predsednikom Srbije Aleksandrom Vučićem u oktobru 2008. formirati Srpsku naprednu stranku koja je na vlasti od 2014.
Tadašnji predsednik Srbije Boris Tadić je tog dana bio u poseti Rumuniji, a ministar policije Dragan Jočić bio je u bolnici jer se oporavljao posle saobraćajne nesreće.
Prema procenama, na mitingu se okupilo oko 100.000 građana. Nakon govora ispred Skupštine, kolona koju su predvodili političari krenula je na moleban ispred Hrama Svetog Save.
Međutim, deo huligana se izdvojio iz mase i krenuo ka ulici Kneza Miloša u centru Beograda gde su smeštene mnoge strane ambasade i državne institucije Srbije.
Izbili su neredi, a zgrada ambasade SAD je zapaljena.
Suđenje još bez epiloga
U oktobru 2023. suđenje za paljenje ambasade počelo je ispočetka zbog promene sudskog veća.
Sudi se četvorici visokih policijskih čelnika, koji su pre 16 godina, u vreme mitinga, komandovali policijskim snagama na beogradskim ulicama.
Policijski službenici Slobodan Vukolić, Stevan Bjelić, Mladen Kuribak i Bojan Marković, terete se za krivično delo protiv opšte sigurnosti.
Odnosno, tužilaštvo smatra da optuženi nisu policiji izdali naređenja koja bi sprečila napad na ambasade.
Svi optuženi su negirali krivicu.
Početak suđenja policijskim službenicima je u nekoliko navrata odlagan zbog odsustva optuženih ili njihovih branilaca.
Prvu optužnicu je Više javno tužilaštvo podiglo u aprilu 2017, ali je tek nakon gotovo dve godine ona stupila na snagu.
Paljenje ambasade bilo je predmet još jednog, odvojenog, sudskog postupka.
Apelacioni sud je početkom 2019. godine zbog nedostatka dokaza pravosnažno oslobodio četvoricu mladića.
Oni su u prvostepenom postupku bili osuđeni na šest do 10 meseci uslovne kazne, zbog učešća u neredima ispred američke ambasade, odnosno zbog izazivanja opšte opasnosti.
Istom odlukom Apelacionog suda, još trojici ranije osumnjičenih potvrđene su oslobađajuće presude.
Slučaj paljenja ambasade, uz još nerasvetljeni slučaj ubistva američkih državljana albanskog porekla braće Bitići iz jula 1999. godine, smatra se ozbiljnom preprekom unapređenju i potpunoj normalizaciji odnosa Srbije i Sjedinjenih Država.
