Ruski milijarder Rashid Serdarov, vlasnik kompanije Comsar Energy Republika Srpska (RS), potpisao je ugovor sa državnom kineskom i poljsko-kineskom kompanijom o strateškom partnerstvu za gradnju nove teremoelektrane i rudnika uglja u Ugljeviku, gradiću na sjeveroistoku Bosne i Hercegovine.
Ovo je za Radio Slobodna Evropa (RSE) potvrdio Siniša Majstorović, direktor predstavništva Comsar Energy Republika Srpska.
Ako bude izgrađena biće to druga termoelektrana u ovom gradiću sjeveroistoku Bosne i Hercegovine, države koja je od januara tekuće 2021. godine pod režimom sankcija evropskog kontrolnog tjela Energetske zajednice. Sankcije su uvedene upravo zbog ocjene tog tjela da se gradnjom termoelektrana u BiH vodi politika suprotna planu EU o dekarbonizaciji Starog kontinenta.
Prema podacima Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, ugovor o projektovanju, nabavci i gradnji (EPC) sa državnom kompanijom China National Electric Engineering Co. (CNEEC) i privatnom Sunningwell International LTD, potpisan je unatoč činjenici da Comsar Energy RS za projekte u Ugljeviku još uvijek ne posjeduje valjanu procjenu uticaja na okoliš, studiju ekonomske opravdanosti i ne ispunjava obaveze iz Ugovora o koncesiji.
Pročitajte i ovo: Šansa za čistiji vazduh u BiHŠta obećavaju investitori?
Da li će navedeni partneri učestvovati u vlasničkoj strukturi planirane termoelektrane i rudnika koji će je snabdijevati ugljem, je poslovna tajna, kaže Majstorović.
“Ja sad ne mogu u ovoj fazi na tu temu govoriti da li će oni imati neko učešće. Uglavnom, kompanija Comsar nastavlja aktivnosti na području BiH i RS. To su naši strateški partneri i mi planiramo da oni zajedno s nama budu uključeni u ovaj projekat u Ugljeviku. U svakom slučaju Rashid Serdarov je vlasnik Comsara i on je odlučio da mu ovo budu u budućnosti partneri”, kaže Majstorović za RSE.
Ono što nije tajna, jeste da su, kako objašnjava Majstorović, postupci izdavanja nove dozvole u proceduri. Takođe, napominje, da su zajedno sa strateškim partnerima upoznati sa svim promjenama koje su nastupile zadnjih godina, te podvlači da se sugestije iz Evrope neće kršiti.
“U Ugljeviku je planirana gradnja elektrane koja zadovoljava apsolutno sve evropske direktive i evropske propise, i u svakom slučaju, sve što bude pravljeno u Ugljeviku biće poštovane evropske direktive u pogledu zaštite životne sredine”, kaže Majstorović.
Zašto ugalj od kog EU odustaje?
Nevladine organizacije koje promiču zaštitu okoliša pozvale su Vladu Kine i bosanskohercegovačkog entiteta Republike Srpske, na čijoj se teritoriji nalazi projekat, da se oglase zbg navedenog ugovora.
Od Vlade RS se traži da se izjasni zašto se uopšte razmatra još jedan projekat na bazi uglja u vrijeme kada ostatak Evrope okreće leđa ovom fosilnom gorivu, kao i zašto se sa investitorom, koji godinama krši svoje ugovorne obaveze, ne prekine ugovor.
Istovremeno, od kineske vlade se traži izjašnjenje zbog čega se ponovo radi na projektima na bazi uglja koji su u suprotnosti sa naznakama da je ova azijska zemlja spremna da prestane finansirati ovakve projekte u inostranstvu.
Vlada Republike Srpske nije odgovorila na upit Radija Slobodna Evropa na ova pitanja.
Majda Ibraković, koordinatorica nevladine organizacije Centar za životnu sredinu, za RSE kaže da učešće kineskog konzorcija u projektu i nije neko iznenađenje, ali da se od Vlade RS očekivalo da se oglasi “budući da je dekarbonizacija obavezna do 2050. godine i već veliki dio zemalja u Evropi se odriče uglja i planiraju energetsku tranziciju”.
“Smatrali smo da će Vlada RS odlučiti da ide u raskidanje koncesionog ugovora sa Comsar Energy, budući da nisu ispoštovali koncesioni ugovor, jer Vlada na to ima pravo, kao i da traži odštetu zbog ovog projekta koji nije ni u izgradnji”, kaže Ibraković.
Ko je Rashid Sardarov?
Rashid Sardarov je vlasnik naftne kompanije "South-Urals industrial Company", kao i izdavačke kuće "Sovershenno Sekretno", u BiH je prisutan od 2011. godine. Odlukom Vijeća ministara BiH 21. novembra 2011. je, kao značajan investitor, dobio bh. državljanstvo.
Rashid Sardarov, tokom posete općini Rudo na istoku BiH, 2014. godine.
U okviru njegove kompanije Comsar Energy RS posluju četiri firme koje se bave termoenergijom, hidroenergijom, eksploatacijom krečnjaka, trgovinom električnom energijom i hotelijerstvom. Sve firme su u potpunom ili većinskom vlasništvu offshore kompanije "Comsar Energy" LTD sa Kipra.
Ova firma sa Vladom RS ima potpisane ugovore o koncesijama za izgradnju i korištenje termoelektrane Ugljevik 3 i obližnjeg rudnika koji bi snabdijevao buduću termoelektranu. Kompanija Comsar Hydro, ima koncesiju za gradnju hidroelektrane Mrsovo, na rijeci Lim kod Rudog, na istoku BiH.
Pročitajte i ovo: Računi ruskog tajkuna sa bh. državljanstvom blokirani, pa deblokiraniŠta je sve sporno?
Vlada RS je početkom godine produžila koncesiju Comsar Energy za izgradnju i rad Ugljevika 3 sa 30 na 44 godine, uprkos činjenici da je u više navrata povrijeđen ugovor o koncesiji, jer nisu pribavljene dozvole ili započeti pripremni radovi.
Prethodno je Vlada RS dozvolila ovoj kompaniji da udvostruči kapacitet termoelektrane Ugljevik na 700 megavata, suprotno Strategiji energetskog razvoja RS.
Projekti u koje je od 2013. godine najavljivana investicija u vrijednosti oko milijardu konvertibilnih maraka (oko 500 miliona eura) do danas nisu realizovani, iako su prema prvobitnom planu I termoelektrana i hidroelektrana već trebale biti puštene u pogon. U međuvremenu je poništena i ekološka dozvola.
Pročitajte i ovo: Vlada RS otkupljuje dugove ruskog oligarha?Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS-a je 2017. godine izdalo rješenje o ekološkoj dozvoli za Termoelektrane Ugljevik 3. Na to rješenje se žalio Centar za životnu sredinu.
No, Ministarstvo je odgovorilo izdavanjem još jednog rješenja, bez promjene procjene uticaja na životnu sredinu ili održavanja novih javnih konsultacija.
Žalbeni postupak se našao, krajem 2018. godine, pred Energetskom zajednicom, sa sjedištem u Beču, koja je zadužena da energetska pravila Evropske unije prenese na buduće članice. To je rezultiralo dogovorom vlasti RS-a da ne koriste postojeću ekološku dozvolu, odnosno, da će, ukoliko se projekat nastavi, morati ponovo pokrenuti postupak izdavanja dozvole.
Kineske investicije i zakonska pravila na Balkanu
Wawa Wang, programska direktorica međunarodne organizacije Just Finance International, koja prati kineske investicije u inostranstvu, za RSE kaže da je Kina dopustila svojoj državnoj kompaniji da se prvi put nakon 2020. godine uključi u gradnju termoelektrane što je u suprotnosti s njenom klimatskom politikom.
“Ne samo što Kina izbjegava pitanja nevladinih organizacija i UN-a o nepoštivanju zakonskih normi u BiH, povezanih s projektima koji koriste ugalj, a koje finansiraju Kinezi, nego je i ovaj projekt osmislila bez cjelovite procjene utjecaja na okoliš”, navodi Wang.
Wang kaže da je prema istraživanjima, između 2002. i 2020. godine, bilo planirano ili najavljeno oko 160 milijardi dolara investicija u termoelektrane izvan Kine, no da su mnogi projekti nakon 2014. godine otkazani.
“Opet su to sporne brojke, jer su mnogi projekti, uključujući one na Balkanu, i dalje aktivni, kao što smo vidjeli u slučaju Ugljevika“, kaže Wang.
Pročitajte i ovo: Kineski 'novi put svile' popločan ugljem na Zapadnom BalkanuZa nju je, također, problem što “postoji opšta tendencija kineskih državnih kompanija da na Balkanu ulaze u projekte sa upitnom usklađenošću sa zakonom”.
“Svi projekti i ugovori za projekte, potpisani su u nedostatku adekvatnih i odgovarajućih ekoloških dozvola, javne rasprave i dubinske analize. Dakle, na neki način se postavlja pitanje da li kineski poduhvati na novim projektima na bazi uglja na Zapadnom Balkanu direktno doprinose podrivanju vladavine zakona”, kaže Wang.
Ona također navodi da ulazak kineskih firmi u zajedničke projekte sa domaćim kompanijama, pri čemu se ne provodi dubinska analiza ovih kompanija, predstavlja rizik za zemlju domaćina.
“Oni ne ostaju tamo, ne ostaju u Bosni i Hercegovini kao operateri. Oni koriste tehnologiju i radnu snagu iz Kine za izgradnju ovih projekata, a nakon što ovi projekti budu priključeni na mrežu, otimaju dobit i prelaze na sljedeći projekat”, ističe Wang, te upozorava da zemlja domaćin u pravilu snosi odgovornost za projekat.
Sumnje u korupciju
“Kadgod nedostaje transparentnosti, uvijek se pojave sumnje u korupciju. Ako se ne događa ništa problematično, nema potrebe to skrivati”, navodi za RSE Pippa Gallop, energetski savjetnik za jugoistočnu Evropu nevladine organizacije Bankwatch.
Gallop navodi da je plan izgradnje termoelektrane Ugljevik od samog starta “bio bizaran”.
“Svi se ti projekti obilježeni različitim nepravilnostima, ali za razliku od ovog, barem imaju glavu i rep”, kaže Gallop.
Pogled na postojeću termoelektranu u Ugljeviku od marta 2021.
I Majda Ibraković, iz Centra za životnu sredinu, kaže kako sumnja da će se projekat ikada realizovati, obzirom da je potrebno nekoliko godina kako bi se izvršili pripremni radovi i ishodovale sve neophodne dozvole.
“Pogotovo što se uveliko sprema uvođenje taksi na emisije na CO2 (ugljen dioksid) što će definitivno uticati na krajnju ekonomsku isplativost ovog projekta. Zato smatramo da apsolutno nije vrijeme za započinjanje projekta kao što je blok termoelektrane Ugljevik 3”, kaže Ibraković.
Šta čeka proizvođače struje iz uglja?
Evropska unija je najavila uvođenje tzv. Mehanizma prilagođavanja granica C02 (CBAM), kojim bi se praktično oporezivala emisija CO2 iz termoelektrana i velikih ložišta.
Janez Kopač, direktor Sekretarijata Energetske zajednice ranije je kazao za RSE, da ukoliko bi se na sadašnju cijenu električne energije obračunala i cijena CO2, mnogi proizvođači električne energije teško da bi preživjeli.
“To čeka Bosnu i Hercegovinu. Tada će se pokazati ta investicija kao ekonomski veoma, veoma upitna”, kazao je Kopač, oktobra prošle 2020. godine u intervjuu za RSE.
Pročitajte i ovo: Kopač za RSE: BiH će morati oporezivati emisije ugljendioksidaDuplo više sumpornog dioksida na Zapadnom Balkanu neko u EU
Prema izvještaju Centra za istraživanje energije i čistog zraka (CREA) i Bankwatch, 18 elektrana na ugljen na Zapadnom Balkanu emitiralo je duplo više sumpornog dioksida nego svih 221 elektrana EU tokom 2019. godine.
“To je oštar kontrast u odnosu na 2015. godinu, kada su emisije SO2 - onečišćivača zraka koji može uzrokovati respiratorne probleme i druge zdravstvene probleme – termoelektrana u tadašnjoj EU28 bile za 20 posto veće nego u zemljama Zapadnog Balkana”, navodi se u izvještaju, objavljenom 12. jula.
Najveći zagađivač na toj listi je već postojeća termoelektrana Ugljevik, kojom upravlja Elektroprivreda Republike Srpske.
Ova termoelektrana je tokom 2019. godine proizvela 50 tona SO2 po gigavat-satu (GWh) proizvedene električne energije, u poređenju sa 1,1 tonom SO2 po GWh ispuštenom iz najvećeg zagađivača Evropske unije, termoelektrane Bełchatow u Poljskoj.
Pročitajte i ovo: Šansa za čistiji vazduh u BiH