Pred sjedištem Vlade Crne Gore u Podgorici, 18.oktobra, održan je protestni skup sa koga je poslat apel Vladi i institucijama da povuku odluku kojom je Cetinjski manastir upisan kao imovina Mitropolije crnogorsko-primorske Srpske pravoslavne crkve (SPC).
Građanski aktivista Aleksandar Zeković je pred oko hiljadu okupljenih građana saopštio, da Cetinjski manastir nema samo vjerski značaj već je državotvorni i simbol kulturne baštine Crne Gore:
“Onima koji će formirati ili podržati novu vladu poručujemo da odmah mora da se povuče odluka Uprave za katastar i državnu imovinu”, rekao je Zeković na skupu sa kojeg je poručeno da se “samo u ovakvoj nesretnoj Crnoj Gori može desiti da direktor Uprave za katastar svojom odlukom prepisuje u vlasništvo druge države najveće svetilište crnogorske državne slobode - Cetinjski manastir”.
Protest je reakcija na odluku Uprave za katastar od 15.oktobra da umjesto Opštine Cetinje, Mitropolija crnogorsko primorska SPC bude upisana u vlasništvo nad Cetinjskim manastirom.
Da je to učinjeno potvrdili su za Radio-televiziju Crne Gore 17. oktobra koordinator pravnog savjeta Mitropolije Igor Balaban i vršilac dužnosti direktora Uprave za katastar i državnu imovinu Koča Đurišić.
Sveštenik Balaban je saopštio da je prethodno, “umjesto prava svojine, Mitropoliji crnogorsko-primorskoj bilo dato samo pravo korišćenja Manastira”.
Sve se događa u jeku političkih i vjerskih tenzija u Crnoj Gori čija je kulminacija dostignuta 4. i 5. septembra kada je na Cetinju došlo do incidenata i nemira, te intervencije policije tokom ustoličenja mitropolita Joanikija koje je obavljeno u Cetinjskom manastiru, uz podršku jakih bezbjednosnih snaga.
Naime, građani Cetinja, nacionalna crnogorska udruženja i suverenističke opozicione partije protestovale su pokušavajući da spriječe ceremoniju ustoličenja mitropolita crnogorsko primorskog SPC, upravo u Cetinjskom manastiru, smatrajući to „demonstracijom ideologije srpskog sveta“, jer SPC negira crnogorski nacionalni identitet.
Kakvi su rizici mogući?
Odluka Vlade da Cetinjski manastir upiše kao svojinu SPC politički je potez i provokacija koja može dodatno destabilizovati podijeljenu Crnu Goru i izazvati nove proteste, ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa (RSE) politički analitičar Zlatko Vujović.
„Onaj koji je donio ovu odluku bio je svjestan da će to izazvati burne reakcije. U ovom trenutku dolivati ulje na vatru, na postojeće podjele, može da uradi samo neko u čijem je interesu bila destabilizacija“, navodi Vujović, dodajući da kada se situacija u regionu malo smiri, odmah se jave kreatori nestabilnosti koji traže neki novi razlog da se užare podjele.
Prema riječima Vujovića, riječ je o političkoj provokaciji iza koje stoji predsjednik Srbije, Aleksandar Vučić.
„On sve koristi kao dodatnu priliku za destabilizaciju u regionu – kako u Crnoj Gori, tako i na Kosovu i u Bosni, svjesno kreirajući krize. Kako reče jedan publicista za njega – to je čovjek koji stalno pali požare a onda se nudi kao najbolji vatrogasac“, rekao je Vujović.
Pravna ’gimnastika’ Vlade
Nekadašnji predsjednik Ustavnog suda Crne Gore, profesor Blagota Mitrić kaže za RSE da je Katastar uradio ono što je naredila aktuelna vlast - da se vlasništvo nad Cetinjskim manastirom upiše na SPC.
„Ovdje se radi o pravno-političkoj ’gimnastici’. Generalno gledajući, sva svojinska pitanja oko crkvene imovine regulišu se onako kako ’gazda’ kaže. A kad kažem ’gazda’, mislim na aktuelnu vlast. I svih prethodnih godina, kao i ovaj najnoviji nalog da Katastar ispravi navodnu grešku i ‘vrati’ pravo svojine na Mitropoliju crnogorsko-primorsku, treba posmatrati u tom smislu. Naredila aktuelna vlast i katastarski organi, koji su formalno nadležni, navodno ispravljaju grešku”, kaže profesor Mitrić.
Premijer Zdravko Krivokapić blizak je Srpskoj pravoslavnoj crkvi, na čiji predlog je predvodio izbornu koaliciju bloka prosrpskih stranaka na parlamentarnim izborima 2020. godine. Prilikom formiranja Vlade Krivokapić je izabrao ministre koji formalno ne pripadaju nijednoj partiji, a većina je bliska Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Kako je pojašnjeno iz Uprave za katastar, upisivanje Cetinjskog manastira u svojinu Mitropolije SPC predstavlja ispravljanje greške u kojoj je Mitropolija bila zavedena samo kao korisnik imovine Cetinjskog manastira.
Iz Opštine Cetinje je saopšteno da im nije uručeno Rješenje o upisu imovine Cetinjskog manastira na novog titulara.
Kako je došlo do prenosa vlasništva?
Cetinjski manastir do skoro je bio u vlasništvu Opštine Cetinje, ali je Vlada Crne Gore 13. septembra naložila Upravi za nekretnine da kao vlasnika manastira upiše državu Crnu Goru.
Istovremeno je Mitropolija SPC uputila zahtjev da se Opština Cetinje izbriše iz vlasništva nad Cetinjskim manastirom i upiše Mitropolija crnogorsko-primorska zbog “pogrešno upisanog prava svojine”, ali je taj zahtjev odbijen 16. septembra. Pet dana kasnije SPC je uložila novu žalbu na tu odluku koja je usvojena 15. oktobra i Mitropolija je upisana kao vlasnik Cetinjskog manastira.
Ovam proces nije završen jer Opština Cetinje ima pravo žalbe.
Profesor Blagota Mitrić ocjenjuje da bi ovaj upis u svojinu Cetinjskog manastira mogao da izazove i pravne, političke posljedice i bezbjednosne rizike:
“Pravna posljedica je da to može jedino da riješi sud. Niko više. A nadležni sud je Osnovni sud u Cetinju na čijoj se teritoriji ta nepokretnost nalazi. To može dalje da ide na Viši, Apelacioni, Vrhovni, Ustavni sud pa do Strazbura”, kaže profesor Mitrić navodeći da odluka o prenosu vlasništva Cetinjskog manastira može da izazove nove bezbjednosne tenzije:
“Oko bezbjednosne situacije, bojim se da će se zaboraviti situacija koju smo imali 4. i 5. septembra (nemiri povodom ustoličenja mitropolita Joanikija na Cetinju op.a.)”.
SPC i politika u Crnoj Gori
Jedino rješenje, prema profesoru Mitriću, jeste da Cetinjski manastir bude u vlasništvu države:
“Cetinjski manastir, koji je oličenje i srž Crne Gore, mora pripadati Crnoj Gori. Ne ulazim u to koja crkva treba da služi. Prosto, Cetinje koje je izgrađeno kada i manastir. Po nekakvom pravu nasljeđivanja pripada Cetinju”.
Poslednja situacija vezana za Cetinjski manastir, dodaje Zlatko Vujović, upoznaje javnost sa nečim što je bila i ranije praksa – nezakonito unošenje vlasništva na Srpsku pravoslavnu crkvu.
„SPC upravlja Vladom i ovo čemu svjedočimo je juriš na otimanje vlasništva, upisivanje različitih objekata za gradnju. Sve se svodi na komercijalnu dimenziju, odnosno da se nezakonito kapitalizuje moć i da se ona iskaže u vlasništvu, nečemu što će se nezakonito prigrabiti kao ovo“, dodaje Vujović.
Kako je kazao, crkva nikako da shvati da popovi moraju da se vrate u crkve i manastire i da im nije mjesto da donose političke odluke na svim nivoima u Vladi.
„To bi bilo neprihvatljivo pa i kada ne bi postajale podjele u crnogorskom društvu na Srbe i Crnogorce“, dodao je Vujović.
Vanredni parlamentarni izbori su, ocjenjuje Vujović, izlazak iz tenzija u društvu.
„Kada se ovoliko podignu tenzije taj ventil iz kojeg je potrebno da izduva sva negativna energija jesu izbori i nemoguće ih je izbjeći a posebno ako se nastavi sa ovakvim potezima nove Vlade“, smatra Vujović.
Prema njegovim riječima u Crnoj Gori što hitnije mora početi poštovanje zakona.
„Ne postoji vladavina prava, niti pravna sigurnost. Državni organi donose nezakonite odluke i onda svako može postati vlasnik ako otme zemlju i prepiše je nekome ko nema pravo na nju. Bez pravnog osnova ne može biti prenosa svojine. U konkretnom slučaju i brojnim mi vidimo da se prenos svojine vrši nezakonito“, zaključio je Vujović.
Kakva je reakcija opozicije?
Iz Demokratske partije socijalista, predsjednika Mila Đukanovića najavili su krivičnu prijavu protiv direktora Uprave za katastar Koče Đurišića i onih koji su, kako kažu, naručili tajno i nezakonito prepisivanje Cetinjskog manastira na SPC, što vide kao opasnu provokaciju.
„Na taj način, ova Vlada je ’transparentno’, kao i do sad, još jednom uradila sve kako bi isprovocirala i građane Cetinja i veliki dio građana Crne Gore. Da li je ovo nastavak pomirenja u koje nas uvodi Krivokapić sa ekspertima, a koje umalo 5. septembra nije rezultiralo sukobom nezapamćenih razmjera?", pitao je bivši gradonačelnik Cetinja i visoki fukncioner DPS Aleksandar Bogdanović.
I u opozicionoj Socijaldemokratskoj partiji kažu da se radi o otimačini kojom je Cetinjski manastir, bez ikakvog osnova, prepisan na crkvu Srbije.
Direktor Uprave za katastar i državnu imovinu, Koča Đurišić je u skladu sa Ustavom i zakonom potpisao rješenje o upisu imovine Cetinjskog manastira na Mitropoliju crnogorsko-primorsku, smatraju u prosrpskom Demokratskom frontu.
„Bez obzira na političke razlike, dužnost parlamentarne većine je da se “odupre zlim naumima” i odbrani tekovine avgustovske pobjede i litija“, rekli su iz DF-a.
Protestne litije tokom prošle godine organizovala je SPC zbog tadašnje verzije Zakona o slobodi vjeroispovjesti, koja je u međuvremenu izmijenja u skladu sa njihovim zahtjevima.
Po tumačenju SPC, u prvoj evidenciji katastra za Cetinje iz 1958. godine, manastir je bio upisan na Dobro Pravoslavne Crkve – Cetinjska Mitropolija. Formiranjem katastra nepokretnosti 1976. godine upisuje se na Manastir Svetog Petra, kako se vodi i danas na osnovu rješenja Komisije za izlaganje i utvrđivanje stvarnih prava na nepokretnostima iz 1996. godine.
Rješenjem iz novembra 2005. godine, manastir je upisan kao svojina Opštine Cetinje, a SPC je korisnik manastira iako ga smatra svojom imovinom. SPC se 2007. žalila i zahtijevala upis u vlaništvo, ali je ta žalba odbijena 2014. godine.