Region se suočava sa neriješenim albansko-srpskim odnosima o Kosovu, disfunkcionalnošću dejtonske Bosne i Hercegovine i težnjom zvaničnog Beograda da “srpskim svetom” rekonstruiše Veliku Srbiju, navodi se u Bezbjednosnom izvještaju za Zapadni Balkan Atlantskog saveza Crne Gore.
Na osnovu analize geopolitičkih i bezbjednosnih izazova sa snažnim implikacijama na region, zaključeno je da SAD i EU treba da postignu dogovor o zajedničkoj strategiji na Zapadnom Balkanu, kako bi se suzbio rastući uticaj Rusije i Kine.
Kao zajedničke slabosti država regiona, u dokumentu se navode njihovi glomazni, skupi, ali neefikasni aparati koji nisu u stanju da obezbijede vladavinu prava, sporost parlamenata u donošenju zakona, vlada u njihovoj primjeni, dok su pravosuđa i dalje uglavnom nereformisana.
“Pitanja nacionalnog identiteta i dalje su u prvom planu u većini zapadnobalkanskih država, manipulisanje podjelama i strahovima od različitih nacionalnih grupa je faktor političkog organizovanja, a religija je i dalje linija razgraničenja i najvažniji element u definisanju nacionalnog identiteta”, piše u analizi.
Dodaje se da bi eventualno otvaranje pitanja promjena granica na Zapadnom Balkanu imalo bezbjednosne implikacije koje bi se mogle snažno reflektovati i na šire evropsko područje.
Crna Gora
Okolnosti i platforma na kojoj se desila promjena vlasti učinili su da Crna Gora od lidera EU integracija i članice NATO-a, postane primjer najuspješnijeg prodora rusko-srpske politike na Zapadnom Balkanu, navodi se u izvještaju.
Na parlamentarnim izborima 30. avgusta 2020., vlast su osvojile koalicije predvođene Demokratskim frontom, Demokratama i građanskim pokretom URA a Demokratska partija socijalista (DPS) je nakon tri decenije prešla u opoziciju.
„Nova vladajuća parlamentarna većina mješavina je radikalnih proruskih/prosrpskih partija, umjerenih prosrpskih i građanskih partija, dok je kabinet sastavljen od nepartijskih tehnokrata u onome što oni nazivaju ekspertskom vladom“, navodi se u izvještaju Stejt departmenta (State Department) o globalnoj investicionoj klimi za 2021.
Ocjenjuje se da je i pored proklamovnog stava prosrpske opozicije da se protivi prozapadnoj crnogorskoj vlasti zbog nedemokratskog karaktera, njen dolazak na vlast pokazao nastavak politike „velike Srbije” – pod modelom srpski svet, navodi se u analizi Atlantskog saveza.
“Srpski svet” je nova sintagma koju je lansirao ministar unutrašnjih poslova Srbije Aleksandar Vulin, a koja se odnosi na objedinjavanje Srba u regiji sa sadašnjom vladajućom politikom u Srbiji.
“Crna Gora, kao i Bosna i Hercegovina, je direktno izložena tom konceptu, koji je oproban na drugim mjestima bez uspjeha, ali ima potencijal da izazove mnogo problema” kazala je na predstavljanju izvještaja prof.Milica Pejanović iz Atlantskog saveza, doskora[nja ambasadorka Crne gore pri UN I bivša ministarka Vojske Crne Gore iz vremena prijema u NATO.
![Politički analitičar Agon Maljići smatra da Vulin (lijevo) već duže artikuliše na direktniji način ono što je, zapravo, stav Vučića (desno) [na fotografiji: Vulin, tadašnji ministar unutrašnjih poslova Srbije, gleda u predsjednika Vučića, Beograd, 23. april 2018.]](https://gdb.rferl.org/96a08144-e077-4040-b095-4e7b60cf321a_cx0_cy10_cw0_w100_r1.jpg)
U izvještaju se konstatuje i da se nakon promjene vlasti pokazuje da je borba protiv predsjednika Crne Gore i lidera Demokratske partije socijalista Mila Đukanovića bila motivisana njegovom „izdajom Velike Srbije“, a ne njegovim autokratskim modelom vladanja.
“Ona je zamijenjena teokratijom SPC i autokratijom „predsjednika svih Srba” – Aleksandra Vučića”, piše u analizi.
Dodaje se da dominantnu političku orijentaciju Srbije podupire Rusija, što ukazuje da će autokratska vlast u Srbiji neminovno ići ka klerofašizaciji i obračunu sa političkim neistomišljenicima.
“Drugim riječima, intenziviraće se realizacija koncepta Velike Srbije – srpskog sveta koji bi obuhvatio Srbiju, Crnu Goru, Republiku Srpsku, Sjevernu Makedoniju i Kosovo, što nesumnjivo predstavlja najozbiljniji izazov sa aspekta bezbjednosti kako Zapadnog Balkana tako i EU”, navodi se u dokumentu.
Bosna i Hercegovina
U analizi o prilikama u Bosni i Hercegovini (BIH) se ocjenjuje da bi separatističke težnje u entitetu Republika Srpska koje su ohrabrene podrškom iz Rusije i Srbije, mogle biti ozbiljna prijetnju toj zemlji, ukoliko izostane podrška zemalja koje su garant Dejtonskog sporazuma.
Podsjeća se da je imenovanje Kristijana Šmita za novog Visokog predstavnika u BIH izazvalo snažno protivljenje Rusije, koja zagovara zatvaranje kancelarije visokog predstavnika.
Aktuelnom visokom predstavniku u Bosni i Hercegovini Valentinu Inzku mandat završava krajem jula 2021.
U novembru predstoji godišnje glasanje u Savjetu bezbjednosti o obnovi mandata EUFOR-a, na koje Rusija može da stavi veto, što bi moglo da stvori nove krize u ionako podijeljenom društvu BiH, dodaje se u tekstu.
Kosovo
Izvještaj fokusira činjenicu da od 2011. godine, od kada je počeo dijalog sa Srbijom, još uvijek nema normalizacije odnosa te dvije zemlje.
“Činjenica da obje strane ostaju čvrsto na svojim pozicijama veoma pogoduje strateškom pozicioniranju Rusije i Kine i povećavanju njihovog uticaja u regionu Zapadnog Balkana. Zahvaljujući ovoj podršci, kao i činjenici da pet članica EU nijesu priznale nezavisnost Kosova, Srbija snažno opstruiše sve napore Kosova da se u potpunosti integriše u međunarodnu zajednicu”, navodi se u izvještaju.
Ambasador Kosova Yiber Hyisa je istakao važnost ovog izvještaja posebno zbog trenutka u kojem se nalazi Zapadni Balkan.On se osvrnuo i na projekat „srpski svet“ kazavši da ideje prekrajanja granica mogu imati negativne implikacije po region.
Poslednji sastanak predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i premijera Kosova Aljbina Kurtija je održan u Briselu 19. jula, kada je po riječima specijalnog izaslanika EU Miroslava Lajčaka zabilježen “vrlo mali napredak".
Globalni uticaji SAD, Rusije, Kine
U Atlantskom savezu su analizirali i globalne uticaje na region Zapadnog Balkana .
“SAD nisu napuštale region, posvećeni smo ovom regionu od devedesetih godina do danas”, rekla je ambasadorka SAD u Crnoj Gori Džudi Rajzing Rajnke na predstavljanju izvještaja 28. jula u Podgorici i dodala da SAD rade zajedno sa EU da region bude bezbjedan, te da zemlje napreduju ka evro-atlanskoj zajednici.
U dokumentu se naglašava rast uticaja Rusije i Kine, uz kontataciju da je Moskva uspjela da u Srbiji obezbijedi platformu za svoje djelovanje u regionu.
“Rusija se snažno suprotstavlja širenju uticaja Zapada u regionu, i političkim, ekonomksim i vojnim vezana drži Srbiju i BIH daleko i od razmišljanja o eventualnom članstvu u NATO-u”, piše u analizi.
Dodaje se da Rusija pritom u cijelom regionu koristi i poluge meke moći, što se posebno odnosi na Crnu Goru:
“Ova vrsta uticaja se preovlađujuće ostvaruje preko Srpske pravoslavne crkve, insistiranjem na panslovenskom identitetu, širenjem mreže povezanih i naklonjenih medija, kao i kampanjama dezinformacija”, navodi se u Izvještaju.
Ambasador Slovačke Boris Gandel ukazao je na opasnosti koje nosi nacionalizam i konstatovao da se “nažalost, istorija ponavlja i da ponovo svjedočimo porastu nacionalizma u regionu”
Prisustvo Kine u regionu se, prema analizi Atlantskog saveza, zasniva na inicijativi Pojas i Put (Belt and Road), koja uključuje 17+1 državu ne samo Zapadnog Balkana već šireg područja Istočne Evrope i Zapadnog Balkana.
Podsjeća se da je Kina planirala fond od 100 milijardi eura u okviru te inicijative, od čega je 10 milijardi eura namijenjeno za zemlje centralne i istočne Evrope.
Analizirajući taj ekonomski angažman, u izvještaju se konstatuje da on ima i negativne posljedice jer kreira neodrživ dug, što je vidljivo kroz skupe projekte poput izgradnje dijela auto-puta u Crnoj Gori.
Od ključne je važnosti aktivno prisustvo SAD-a i EU na Zapadnom Balkanu, koje bi suzbilo rastući uticaj trećih aktera, posebno Rusije i Kine, zaključuje se u izvještaju.
Prezentaciji izvještaja prisustvovali su predstavnici diplomatskog kora u Crnoj Gori.
