Na putovanju kroz jevrejsku kulturnu baštinu u BiH

Autor: Zvjezdan Živković

„Putovanje kroz jevrejsku kulturnu baštinu“ naziv je projekta u kojem je grupa od 40 mladih Izraelaca - studenata došla u BiH kako bi se bolje upoznala o baštini ovdašnjih Jevreja. Istraživajući lokalitete male, ali bogate jevrejske zajednice u Sarajevu, Zenici, Žepču i Travniku, došli su do podataka koji će biti uvršteni u publikaciju i doprinositi širenju znanja o postojanosti jevrejskih zajednica na svijetu.

Centar Zalman Šazar u Izraelu, uz podršku fondacije Avi Haj, organizuje ovaj multidisciplinarni projekat u kojem studenti iz raznih akademskih oblasti posjećuju mjesta i istražuju o kulturno-historijskim znamenitostima Jevreja koji su naseljavali mnoga područja svijeta. Cilj projekta je naučiti o prošlosti jevrejskih zajednica i dokumentovati njihovu kulturnu baštinu, te probuditi kod učesnika projekta osjećaj veze sa zajedničkim jevrejskim naslijeđem.

Radeći na projektu u BiH, grupa od 40 studenta bila je podijeljena u manje grupe koje su se bavile različitim aktivnostima: u Sarajevu čišćenjem Starog jevrejskog groblja, pravljenjem arhitektonskog nacrta kompjuterske trodimenzionalne animacije aškenaske i bivše sefardske sinagoge i snimanjem stanja arhivske građe Jevrejske opštine, te istraživanjem jevrejskih zajednica u drugim bh. gradovima.

Za Noru Rajs, rođenu Bosanku koja od djetinjstva živi u Izraelu, projekat je od izuzetnog značaja.

„Meni je to prekrasno, iskreno da kažem, prvo što Izraleci koji dolaze ovdje skoro nemaju nikakve veze sa Sarajevom, sa jevrejstvom u BiH, stvarno su željni da znaju. Velikodušno su nam pomogli i bosanski studenti. Ja mislim da je jako bio dobar projekat skupa i da je stvarno uspješno sve prošlo“, kaže Rajs.

Sličnosti Sarajeva i Jerusalema

Tokom osam godina, koliko traje projekat, studentske delegacije posjetile su i dokumentovale baštinu jevrejskih zajednica u Turskoj, Slovačkoj, Češkoj, Rumuniji, Bugarskoj, Grčkoj, Mađarskoj, Gruziji i Indiji, gdje je svaki put išla nova ekipa studenata.

Iako ranije ništa nije znala o Jevrejima u BiH, studentica antropologije Tamar Priel kaže da je sada dobila tražene odgovore. Sarajevo i Jerusalem itekako imaju sličnosti.

„Judaizam u BiH je unikatan, toliko je različitosti koje utiču jedna na drugu. To je jedan veoma liberalan judaizam, koji uspijeva biti otvoren prema sredini, a istovremeno ostati isti. Takav oblik judaizma jedino možemo naći u gradovima tipa Sarajeva. Ono što sam sad mogla shvatiti jeste da su ovdašnji pripadnici različih naroda otvoreniji jedni prema drugima. Takav model i mi pokušavamo provesti u Jerusalemu. Možda nas baš iskustva iz Sarajeva mogu nečemu naučiti“, navodi Priel.

Hana Holland, voditeljica projekta „Putovanje kroz jevrejsku kulturnu baštinu“, ističe da se svaka zemlja različito odnosi prema kulturnom naslijeđu Jevreja.

„U mjestima gdje više nema jevrejskih zajednica, ili su vrlo male, veoma je teško baštiniti i održavati jevrejsku kulturu. Sinagoge bivaju uništene, a možete sačuvati groblje - ništa više od toga. Međutim, imate sredina u kojima je jevrejska zajednica u manjini ali, ukoliko je njena zaostavština značajna, onda takva postaje dio nacionalnog blaga te zemlje“, pojašnjava Holland.

Student međunarodnih odnosa Ronen Fluxman radio je na istraživanju i sređivanju Starog jevrejskog groblja Borak u Sarajevu, koje je u Evropi drugo po veličini, odmah nakon praškog.

Iako je vlada BiH učinila dobar gest proglašavajući ga nacionalnim spomenikom, tu se priča o njegovom očuvanju, nažalost, i završava, pojašnjava Ronen:

„Groblje je trenutno u lošem stanju. Iako smo devet dana radili na groblju, nismo mogli prići polovini nadgrobnih spomenika zbog šiblja i nepristupačnog terena. Primijetili smo da tamo neki ljudi provode noći, jer je kapija stalno otvorena. Pronašli smo ostatke hrane, smeća, čak i prezervativa. Nisam siguran ko, država ili jevrejska zajednica, ali neko mora raditi više na očuvanju groblja. Ako se ovako nastavi, bojim se da će potpuno propasti“, upozorava Fluxman.

Publicista i istraživač Eli Tauber projekat posmatra kao jedinstvenu priliku da BiH počne koristiti podatke do kojih su studenti došli:

„Sad znamo da u rukama posjedujemo još više nego što smo mislili. Mi sad to možemo koristiti kao prvo da se sačuva taj Bosanski kulturni centar gdje je bila najveća sefardska sinagoga, da se sinagoga na Bjelavama pretvori u centar za izučavanje o holokaustu, kao jedini i prvi takav centar na Balkanu, i da se i ostale stvari označe, kao što su groblja, da se označi svako grobno mjesto“, kaže Tauber.

Bogato iskustvo, stečeno baš na području BiH, sakupljeno je u obliku dokumentarnog materijala koji uključuje filmove, prezentacije, tekstove, arhitektonske nacrte i raznovrsnu arhivsku građu. Rezultati istraživanja biće objavljeni u obliku publikacije, kao i u vidu turističkog vodiča za promociju svjetske kulturne baštine Jevreja.

*****
Možda bi vas mogla zanimati i video priča o Hagadi: