Jedan od primjera zloupotrebe informacionih tehnologija u Crnoj Gori je portal Crna Gora News Agency, koji je kreirala ruska Agencija za istraživanje interneta, čiji je osnivač Jevgenij Prigožin, aktuelni komandant plaćeničke vojske Vagner, saopšteno je na konferenciji Digitalnog forenzičkog centra (DFC) iz Podgorice.
Prigožin, koji je vojno podržao Putinovu agresiju na Ukrajinu, 24. juna pokrenuo kratkotrajnu pobunu protiv Moskve, a potom dobio azil u Bjelorusiji.
Portal Crna Gora News Agency je imao za cilj diskreditaciju prozapanih političkih subjekata i NATO pred crnogorskom javnošću, navodi se u studiji DFC "Borba za demokratiju u eri digitalnog autoritarizma".
Termin digitalni autoritarizam se odnosi na upotrebu informacionih tehnologija radi nadzora, cenzure, represije i manipulacije domaćeg i stranog stanovništva.
"To je bio privremeni portal i Fejsbuk stranica koje nisu vodili ljudi iz Crne Gore. Cilj je bio diskreditovati NATO i zapadne subjekte. Kada News Agency objavi nešto, na jako slabom crnogorskom jeziku, ruski i proruski mediji bi preuzimali te informacije kao relevantne", rekao je Milan Jovanović analitičar Digitalnog forenzičkog centra.
Modus operandi ruske Agencije počiva na četiri stuba: diskreditacija i napad, polarizacija društva, podrška desničarkim pokretima i podrivanje i umanjivanje podrške određenim akterima, navodi se u studiji DFC.
Ruska trol fabrika
Agencija za istraživanje interneta (Агентство интернет-исследований) je ruska trol farma koju je Prigožin osnovao 2013. godine.
Šta je trol farma?
Sprovodi aktivnosti informacione operacije uticaja na internetu.
Aktivnosti su često sakrivene pod neupadljivim imenom, na primjer: agencija za odnose sa javnošću, centar za internet istraživanja, itd.
Operacije su obično usredsrijeđene na političku ili ekonomsku sferu.
Cilj operacija može biti napad na političke protivnike, podržavanje određenog kandidata ili opcije ili neka druga povezana aktivnost.
"Agencija je sprovodila kampanju dezinformacija, ne samo u Rusiji, već su djelovali u Crnoj Gori, Zapadnom Balkanu, Ukrajini i Bliskom istoku. Svjetska javnost se upoznala sa ovom organizacijom tek 2017. godine kada je pokrenuta istraga o miješanju u američke izbore 2016.", naveo je Jovanović.
On je naglasio da je najveći uspjeh Prigožinove Agencije bio, što su bez sponzorisanih i plaćenih objava došli do preko 30 miliona Amerikanaca koji su povjerovali u informacije sa lažnih naloga koji ne postoje – takozvanih bot i trol naloga:
"Te podatke je Fejsbuk dostavio američkom Senatu 2019. godine".
U studiji DFC se navodi i izvještaj Oksfordovog instituta za internet o organizovanim manipulacijama društvenim mrežama.
Oni su pronašli da su Kina, Indija, Iran, Pakistan, Rusija, Saudijska Arabija i Venecuela sposobne da sofisticirano koriste informacione operacije uticaja van svojih geografskih granica.
DFC : Taktike autoritarnih režima
Autoritarni režimi koriste različite taktike na društvenim mrežama u cilju modeliranja stvarnosti u skladu sa vlastitim interesima.
Narativi Kremlja
Kremlj preplavljuje kontrolisani onlajn prostor prorežimskim narativima, skrećući pažnju sa djelovanja vlasti, šireći vijesti koje podstiču konfuziju i neizvjesnost plasiranjem alternativnih narativa o događajima.
Taj metod je korišćen i nakon invazije na Ukrajinu, u cilju ubjeđivanja domaće javnosti u opravdanost 'specijalne vojne operacije'", zaključuje se u analizi DFC.
Metode variraju od upotrebe mreža bot i trol naloga, širenja lažnih ili obmanjujućih informacija kako bi se oblikovalo javno mnjenje i potisnuli disidentski glasovi, do ad-hominem targetiranja i uznemiravanja.
Za te sisteme od ključnog značaja je kontrola informacionog prostora, jer direktno utiče na spremnost građana da se pridruže opoziciji, učestvuju u protestima i angažuju se u antirežimskim aktivnostima.
To je oblast u kojoj Rusija, uz Kinu, igra vodeću ulogu, navodi se u studiji DFC.
Kineski sistem nadzora
U analizi DFC se navodi da u Kini jedna od primarnih metoda nadzora uključuje praćenje javnih objava i privatnih komunikacija na platformama društvenih mreža.
Obzirom na obilje ličnih podataka i mišljenja koja se dijele na mrežama, te platforme su bogat izvor informacija za režime koji žele da prate svoje građane, njihova politička raspoloženja i nezadovoljstva.
"Istraživanja pokazuju da kineska Vlada koristi digitalne alate za predviđanje događaja koji bi mogli da stvore žarišne tačke za nemire. A zatim preventivno primjenjuje represiju kako bi smanjili neslaganje prije nego što se nezadovoljstvo proširi", kaže se u analizi.
Ipak, najambiciozniji projekat masovnog nadzora i kontrole jeste kineski sistem socijalnog kredita, odnosno rejtinga, prema kojem svaki građanin ima numeričku vrijednost koja odražava njegov doprinos i korisnost za društvo u svim sferama života.
Ocjene mogu uticati na pristup određenim privilegijama kao što su putovanja, podizanje kredita, zapošljavanje i obrazovanje.
Sistem počiva na velikoj količini ličnih podataka a proces je moguće sprovesti usled oslanjanja građana na brojne onlajn i mobilne usluge, navodi se u analizi DF.
Ambasadorka SAD: Rusija sprečava pristup mrežama
Ruska Vlada koristi vrlo razvijene digitalne alate za dezinformisanje, plasiranje lažnih informacija kako bi opravdala agresiju na Ukrajinu, ocijenila je, učestvujući na konferenciji, ambasadorka SAD u Crnoj Gori Džudi Rajzing Rajnke .
Ona je navela da ruska Vlada sprječava svoje građane da pristupe Fejsbuku, Twiteru i drugim medijima i mrežama koji bi mogli biti izvor istinitim informacijama:
"To je licemjerni pristup informisanju. A lažne informacije se koriste kao oružje koje na destruktivan način onemogućava građanima da dođu do istine".
Saopštila je i da su u Crnoj Gori prisutni efekti dezinformacija i propagande, pri čemu su maligni akteri pokušavali da utiču na izborne kampanje u prethodne četiri godine.
"Ali i u novije vrijeme, konkretno kod ovogodišnjih predsjedničkih i parlamentarnih izbora. Crna Gora ostaje podložna izbornim manipulacijama od stranih aktera, bilo direktno ili kroz političke, vjerske ili strane proksije ovdje u Crnoj Gori ili regionu", navela je ambasadorka Rajnke
Ona je dodala da se ciljevi tih proksija razlikuju od vrijednosti koje njeguje Zapad i čemu teži većina građana.
Cenzurom i kontrolom do uticaja izvan granica
U zemljama sa ograničenim slobodama medija, društvene mreže služe kao izvor informacija i alternativa državnim medijima i narativima kontrolisanim od strane vlasti, ocijenila je Milica Pejanović Đurišić iz Atlantskog saveza Crne Gore.
Istovremeno, naglasila je, društvene mreže kreiraju i nove mogućnosti za kontrolu, manipulaciju i represiju, što sprovode vlasti koje su u sukobu sa demokratskim vrijednostima.
"One pribjegavaju cenzuri, dezinformacijama, propagandi i praćenju građana", navela je Pejanović Đurišić.
Ona kaže da zlupotreba interneta postaje akutni problem za demokratska društva u svijetu, a da demokratske države još nemaju odgovor na to:
"Napori za sprječavanje takvih pojava u međunarodnim organizacijama su i dalje bez rezultata. I to najčešće zbog direktne opstrukcije država tipa Kine i Rusije koje žele da nametnu sopstvene vrijednosti kada je u pitanju upotreba interneta."
Zabrinjavajući podaci o slobodi u digitalnom dobu
Posljednji podaci Fridom hausa pokazuju da 4,5 milijardi ljudi ima pristup internetu.
Ipak mnogi od njih su pod represivnim mjerama zbog objavljivanja političkog, društvenog ili vjerskog sadržaja na mrežama
Političke partije u Crnoj Gori koriste bot naloge, kojima upravljaju ljudi i trolove, a procjenjuje se da je 80% političkog sadržaja na društvenim mrežama i portalima njihovo djelo, navodi se u analizi DFC.
U Crnoj Gori 75 odsto građana ima nalog na nekoj od društvenih mreža.
Ipak istraživanja pokazuju da građani Crne Gore najveće povjerenje imaju u informacije koje dolaze iz tradicionalnih medija, skoro 58 posto.
Povjerenje u vijesti koje dobijaju putem društvenih mreža ima svega 16 posto, pri čemu najveće uživaju Fejsbuk i Instagram.