U Sjedinjenim Američkim Državama (SAD) - i zemljama širom sveta - raste svest da je Kineska komunistička partija (KPK) pokrenula novu eru nadmetanja velikih sila.
Međutim, malo ko uočava obrazac prodora Kine u svaku regiju, a još manje konkretni oblik dominacije kojem ona teži, navodi se u dokumentu Stejt (State) departmenta nazvanom “Elementi kineskog izazova” (The Elements of the China Challenge).
“KPK nema za cilj samo prevlast unutar postojećeg svetskog poretka - koji počiva na slobodnim i suverenim nacionalnim državama, proizlazi iz univerzalnih načela na kojima je utemeljena Amerika i promociji njenih interesa - već da ga izmeni iz temelja, postavljajući Narodnu Republiku Kinu (NRK) u središte u cilju služenja njenim autoritarnim ciljevima i hegemonističkim ambicijama,” ističe se u analizi.
'Dugi telegram' iz 1946.
Ovaj dokument Stejt departmenta podseća na takozvani “Dugi telegram” (Long telegram) koji je 1946. poslao iz Moskve Džordž Kenan (George Kennan), gde je služio kao zamenik šefa misije SAD. U dopisu od 5.300 reči upozorio je pretpostavljene na pretnju od sovjetske ekspanzije.
On se u više navrata žalio što Amerika, prema njegovom mišljenju, previše povlađuje Sovjetskom Savezu. Njegova ideja da SAD treba da stvore savez sa Zapadnom Evropom u cilju zadržavanja (containment) i odvraćanja (deterrence) Sovjetskog Saveza, pronašla je na kraju zainteresovane slušaoce u Vašingtonu.
„Dugi telegram”, koji se kasnije pojavio kao članak u “Foreign Affairs”, postao je osnova doktrine predsednika SAD Harija Trumana, (Harry) u cilju obuzdavanja geopolitičke ekspanzije Sovjetskog Saveza što je ubrzo rezultiralo izbijanjem Hladnog rata koji je potrajao oko četiri decenije.
Sve udaljeniji stavovi Kine i Zapada
Kolevka velike kulture i moralne i političke tradicije stare nekoliko hiljada godina, Kina je danas velika sila kojom vlada autoritarni režim po uzoru na marksističko-lenjinističku diktaturu iz 20. veka.
Komunistička partija je na kraju pokrenula brzu modernizaciju i ostvarila neverovatan ekonomski rast - u velikoj meri zahvaljujući odluci krajem 1970-ih da prihvati elemente slobodnog tržišta i stavu Sjedinjenih Država i zemalja širom sveta da uključe Kinu, pozdravljajući trgovinu sa njom.
Komunistička partija Kine sada koristi svoju moć za kooptiranje i prinuđivanje zemalja širom sveta tako da njihova politika postane prijemčivija standardima koje promoviše Peking. Takođe, da preoblikuje međunarodne organizacije u skladu sa kineskim tipom socijalizma.
Ovaj dokument američke administracije polazi od premise da je nerazumno očekivati da lideri Komunističke partije Kine – koji doživljavaju sebe kao naslednike velike civilizacije, prigrlili su ideologiju i politički sistem 20. veka zbog čije su surovosti i represije stradale desetine miliona ljudi i slede hipernacionalističke ciljeve – shvataju unutrašnju i svetsku politiku kao što to čine SAD i druge liberalne demokratije.
“KPK je poslednjih godina konsolidovala vlast - bezočnim sredstvima od digitalnog nadgledanja preko stroge indoktrinacije do koncentracionih logora za verske i etničke manjine – i pojačala podređivanje građana kolektivnim interesima koje je definisala partija,” navodi Stejt department.
U ovom dokumentu se podseća da su kineske vlasti razvile moderne tehnologije – do kojih su u mnogo slučajeva došlo nelegalno – ne samo da bi kontrolisale svoje stanovništvo, već i prikupljale podatke o ljudima širom sveta i stvorile armiju svetskog ranga.
Dalje se navodi da KPK ispoljava maksimalističke pretenzije i militarizuje Južno Kinesko more, drsko prkoseći međunarodnom pravu, istovremeno gušeći slobode u Hong Kongu i preteći da će to učiniti na Tajvanu.
Takođe, KPK je pokrenula velike infrastrukturne i investicione projekte (na primer, “Pojas i put”), diplomatiju sa dužničkom zamkom (debt-trap) i druge predatorske ekonomske prakse u svim delovima sveta u cilju navođenja ili primoravanja suverenih država, posebno njihovih vladajućih i poslovnih elita, da pomažu i podržavaju Kinu u preoblikovanju svetskog poretka.
Istovremeno, zvanični Peking je iskoristio svoju integraciju u međunarodne organizacije kako bi ih prožeo normama i standardima ukorenjenim u autoritarizmu Komunističke partije.
“Nepromišljenost sa kojom je KPK dopustila da se korona virus koji se pojavio u Vuhanu razvije u globalnu pandemiju – u kombinaciji sa kampanjom širenja dezinformacija preduzete da bi se prikrila krivica Kine - trebalo bi da otkloni svaku sumnju. Ipak, mnogim ljudima nedostaje ispravno razumevanje karaktera i dometa kineskog izazova,” ocenjuje Stejt department dodajući da suočene s kineskim izazovom, SAD moraju da osiguraju slobodu.
Višedecenijske zablude Zapada o Kini
Dugo je bilo rasprostranjeno mišljenje da se Kina najbolje može shvatiti polazeći od ideja razumnog državnog ponašanja.
Decenijama su uticajni posmatrači unutar i izvan vlada gledali na uspon Kine kao na priliku za širenje svetskog tržišta od čega bi imale koristi sve države kroz povećanu globalnu trgovinu.
Oni su hvalili odluku kineskog lidera Deng Sijaopinga krajem 1970-ih o uvođenju kapitalističkih elementa u kinesku ekonomiju pod državnom kontrolom, koja je – vremenom i uz pomoć SAD i drugih razvijenih industrijskih zemalja – podstakla brzu modernizaciju i dvocifreni ekonomski rast.
“Nadali su se da će uključivanje Kine u usponu u postojeći međunarodni poredak podstaći njene vlasti da potpuno otvore i privatizuju svoju ekonomiju pod kontrolom države, liberalizuje svoj autoritarni režim i na kraju da postane ‘odgovorna strana’ koja podržava međunarodni poredak,” navodi se u dokumentu Stejt departmenta.
Čak i nakon krvavog obračuna sa nekoliko stotina hiljada prodemokratski orijentisanih demonstranata u junu 1989. na pekinškom trgu Tjenanmen, mnogi u SAD i širom sveta i dalje su polagale velike nade u Kinu.
Međutim, do dugo očekivane političke liberalizacije nije došlo. Kina je mogla da odabere demokratski put bivših diktatura u Istočnoj Aziji kao što su Južna Koreja i Tajvan. Spekulacije o “kraju istorije” – da se liberalna demokratija zahvaljujući svojoj razumnosti i univerzalnoj privlačnosti širi svetom – pothranjivala je to uverenje.
“Dosledno je afirmisala vernost marksizmu i lenjinizmu kao paradigmi upravljanja zemljom, a socijalizam – državna kontrola ekonomije i društva – kao model ne samo za Narodnu Republiku Kinu (NRK) već i druge države i temelj alternativnog svetskog poretka.
Ipak, neki i dalje veruju da će ponašanje Kine ostati u prepoznatljivim granicama i da samo deluje kao bilo koja velika sila u određenim geopolitičkim okolnostima,” ističe Stejt department.
‘Najveći američki neuspeh u sedam decenija’
U međuvremenu, Komunistička partija je strpljivo razvijala kapacitete svoje zemlje u poslednjih 40 godina sa dugoročnim ciljem ostvarivanja globalne nadmoći i stavljanja socijalističkog pečata na svetski poredak.
“Zatočenici rasprostranjenog uverenja, SAD i druge zemlje, nastavile su istu politiku uglavnom nesvesne ili ravnodušne prema dugoročnom strateškom nadmetanju koje je pokrenula Komunistička partija Kine, a što je potvrdio sa sve većom smelošću njen generalni sekretar Si Đinping,” navodi Stejt department.
Kao što je nedavno napisao Robert Blekvil (Blackwill) u Savetu za spoljne odnose, “ovaj neuspeh u politici prema Kini, mogao bi da se ispostavi kao najveća mana američke politike u poslednjih sedam decenija, imajući u vidu nagomilane opasne strateške posledice porasta kineske moći – kako za svetski poredak tako i SAD i njihove saveznike i prijatelje”.
Stejt department ističe da je administracija predsednika Donalda Trampa (Trump) napravila suštinski otklon prema takvoj politici.
Kina: Izgradnja socijalizma superiornijeg od kapitalizma
“Još prilično dugo, socijalizam u svojoj osnovnoj fazi postojaće zajedno sa produktivnijim i razvijenijim kapitalističkim sistemom. U ovom dugom periodu saradnje i sukoba, socijalizam mora da uči iz blagodeti koje je kapitalizam doneo civilizaciji,” kazao je neprikosnoveni kineski lider Si Đinping u januaru 2013. na počecima svog mandata kao generalnog sekretara Komunističke partije i šefa države.
On je tada istakao da treba odbaciti sve “lažne” argumente da Kina treba da odustane od socijalizma.
“Moramo svesno korigovati razne ideje koje se ne podudaraju sa našom trenutnom fazom razvoja. Što je najvažnije, moramo usredsrediti svoje napore na bolje upravljanje sopstvenim poslovima, kontinuirano širenje sveobuhvatne nacionalne moći, poboljšanje života naših ljudi, izgradnju socijalizma koji je superiorniji od kapitalizma i postavljanje temelja za budućnost u kojoj ćemo steći inicijativu i imati dominantan položaj,” konstatovao je Si Đinping.
To znači, kako ističu autori dokumenta Stejt departmenta, da Kina teži da potisne SAD kao vodeću globalnu silu i preuredi svetski poredak u skladu sa specifičnim pogledom njene Komunističke partije na imperiju.
Zapadna demokratija kao opasnost po Kinu
Polazeći od marksističke pozicije o sukobu kapitalista eksploatatora i eksploatisanih radnika, te kapitalističkih i socijalističkih zemalja, Si Đinping je prihvatio ovaj manihejski pogled na međunarodne odnose i 2013. ukazao na sedam opasnosti po kinesko društvo koje dolaze sa Zapada, kao što su ustavna demokratija, ljudska prava, sloboda govora, snažno učešće građana i slobodno tržište.
Iako je obećao poslove sa svetom u kojima svi dobijaju (win-win), fraza koja se ponavlja u internim direktivama Komunističke partije, proglašava sudar kapitalizma i socijalizma kao pitanje “ti umireš, ja živim,” navodi se u dokumentu Stejt departmenta.
Stoga, prema Komunističkoj partiji Kine, Sovjetski Savez i istočnoevropske socijalističke zemlje su izdale ovu ideju, što nju primorava da vodi borbu za socijalizam.
‘Čekaj svoje vreme i skrivaj moć’
Kina ni u jednom trenutku svoje duge istorije nije prihvatala ideju – koje su preuzele liberalne demokratije i afirmisale Ujedinjene nacije – suverene jednakosti među država utemeljene na poštovanju prava svojstvenih svim ljudima.
Umesto toga, tradicionalno kinesko razmišljanje o vladi zaokružuje strateški pogled koji potvrđuje njeno pravo i odgovornost da upravlja svetom „pod nebom“ kroz svoju jedinstvenu prefinjenu kulturu i institucije, ističe se u analizi Stejt departmenta.
Najpre, Kina tradicionalno doživljava sebe kao “Srednje kraljevstvo”, odnosno centralnu državu okruženu sa manje važnim zemljama. Zatim, istorija se posmatra ciklično. Dok pojedine kineske dinastije jačaju i padaju, Kina ostaje u središtu i zaslužuje uzvišeni status.
Kada to mogućnosti ne dozvoljavaju, kineske ambicije se prilagođavaju trenutku. Tako je Deng Sijaoping savetovao “čekaj svoje vreme, prikrivaj svoju moć”.
‘Nacionalno podmlađivanje’ Kine
Na 19. kongresu Komunističke partije Kine 2017. usvojen je amandman koji je predložio Si Đinping o “kineskom snu o nacionalnom podmlađivanju”.
To podrazumeva obavezu da Kina završi projekat modernizacije razvijanjem vodeće svetske ekonomije i armije. Istovremeno, ekonomski, društveni i politički poredak – koji je neophodan za ostvarivanje ovih ciljeva – jeste socijalizam.
Drugo, Kina mora da prevlada “vek poniženja” tako što će povratiti, prema viđenju KPK, izgubljene teritorije i ostvari pomorske pretenzije. To podrazumeva i “reunifikaciju domovine,” što je eufemizam za vraćanje Tajvana pod okrilje Pekinga.
Ekonomija kao faktor političke moći Kine
Ekonomska moć je jedan od ključnih poluga za ostvarivanjem geopolitičke nadmoći Kine, navodi Stejt department.
Sve velike ekonomije su ranjive na strategiju Pekinga kooptiranja i prisile zbog rasprostranjenih komercijalnih veza i želje da očuvaju pristup jeftinoj kineskoj radnoj snazi i velikom tržištu za plasiranje svojih proizvoda.
Dok je ubirala blagodeti modernizacije i ubrzanog ekonomskog razvoja, Komunistička partija Kine je odredila kao cilj dominaciju globalnom privredom predvodeći u najnaprednijim tehnologijama.
Na putu do druge ekonomije sveta, vlasti u Pekingu su pokrenule razne inicijative i programe koji su sastavni deo dugoročne strategije u kojoj se koristi pristup “cela nacija” kako bi se ostvarila – uključujući i obmanjujuća, koruptivna i nedozvoljena sredstva – odlučujuća prednost u odnosu na SAD i druge razvijene industrijske zemlje, navodi se u dokumentu Stejt departmenta.
‘SAD gube 600 milijardi dolara zbog nelegalnih kineskih aktivnosti’
Najpre, Kina masovno krade intelektualno vlasništvo.
“Ona je izvršila najveći nelegitimni transfer bogatstva u ljudskoj istoriji, krađom tehnoloških inovacija i trgovinskih tajni od kompanija, univerziteta i odbrambenog sektora u SAD i drugih zemalja,” ističe se u ovoj analizi.
Prema istraživanju na koje se poziva američki trgovinski predstavnik, potezi Kine – uključujući transfer stranih tehnologija, sajber napadi, ekonomska i industrijska špijunaža – košta američku ekonomiju 600 milijardi dolara godišnje.
Drugo, Kina teži kontroli ključnih međunarodnih lanaca snabdevanja za najvažnije proizvode i sirovine.
Nakon kontroverznog ulaska Kine u Svetsku trgovinsku organizaciju 2001, američke multinacionalne kompanije su se sve više oslanjale na jeftinu radnu snagu u Kini. To je rezultiralo nižom cenom finalnih proizvoda za američke potrošače i većim profitom za njihove kompanije.
Međutim, ovaj “kineski šok” je imao pogubne posledice po mala i srednja preduzeća u SAD i drugim zemljama. Tako je samo u SAD zbog ovih trendova ostalo bez posla najmanje 2,4 miliona ljudi dok su ključni međunarodni lanci snabdevanja zavisni od Kine, ocenjuje Stejt department.
Kina kao svetska fabrika
Treće, Kina teži dominaciji u industriji, naročito u ključnim visokim tehnologijama.
Dok je superiornost SAD u proizvodnom sektoru bila odlučujuća za pobedu u Drugom svetskom i kasnije Hladnom ratu, sada su izgubile tu prednost.
U Kini se proizvodi 50 odsto čelika i aluminijuma od ukupne svetske produkcije, 70 procenata elektronike, 45 odsto brodova.
Na primer, u Kini se proizvodi 50 odsto čelika i aluminijuma od ukupne svetske produkcije, 70 procenata elektronike, 45 odsto brodova. Do 2022. u Kini i na Tajvanu će se nalaziti 70 procenata kapaciteta za proizvodnju integrisanih kola, koji su ključni za digitalnu ekonomiju, moderne sisteme oružja, vazdušni saobraćaj, veštačku inteligenciju, robotiku i druge važne industrije.
Četvrto, Kina nastoji da stekne prvenstvo u gradnji 5G mreže obezbeđujući ogromne subvencije kompanijama Huavej i ZTE, kako bi podrili konkurenciju. S obzirom da su ove dve kompanije prinuđene da “podržavaju, pomažu i sarađuju u državnim obaveštajnim poslovima,” zemlje koje koriste njihove tehnologije suočavaju se sa pretnjom po privatnost podataka, ekonomsku stabilnost i nacionalnu bezbednost, navodi Stejt department.
Peto, cilj inicijative “Pojas i put” i drugih poduhvata – jeste proširenje stranog tržišta za kineske kompanije i sredstvo uvlačenja država u geopolitičku orbitu Pekinga. Infrastrukturni projekti koji se grade u drugim zemljama, u okviru ove inicijative, tipično se oslanjaju na kineske radnike nego na domaće, te kineske kredite umesto investicija.
Šesto, Kina ima neometan pristup stranom tržištu kapitala. Na američkim berzama trguje 130 kineskih kompanija čija zajednička vrednost dostiže hiljadu milijardi dolara.
Sedmo, Peking iskorišćava otvorenost liberalnih demokratija da bi podrio njihov prosperitet i nacionalnu bezbednost. On redovno preti uskraćivanjem pristupa svom ogromnom tržištu kako bi primorao strane kompanije da se prilagode političkim zahtevima Komunističke partije. Jedan od primera je pokušaj da se primoraju strane aviokompanije da na komercijalnim letovima tretiraju Tajvan kao deo Kine, podseća Stejt department.
Ugrožavanje američke vojne superiornosti u Istočnoj Aziji
Istovremeno, Komunistička razvija armiju koja postaje svetska sila sa ciljem da parira i na kraju nadmaši američku vojsku. To joj omogućava da projektuje svoju moć u Indopacifičkom regionu i proširi na ceo svet – kako bi ostvarila cilj “nacionalno podmlađivanje” koje bi kulminiralo transformacijom međunarodnog poretka.
Kina je dobro proučila američki vojni uspeh u Zalivskom ratu 1991. i njenu strategiju protivteže iz 1970-ih u suočavanju sa sovjetskim izazovom. Da bi nadoknadili američku vojnu tehnološku prednost, Kina je razvila svoju strategiju balansiranja. To je rezultiralo u nekoj vrsti asimetrične trke u naoružanju.
Najviši zvaničnici u Ministarstvu odbrane SAD upozoravaju da se američka vojna superiornost u Istočnoj Aziji više ne može uzimati zdravo za gotovo.
“Čini se da Kina ne ponavlja poteze Sovjetskog Saveza, koji je žurio da uspostavi kvantitativni nuklearni paritet, već je sve više dokaza da Peking teži da u najmanju ruku udvostruči svoje nuklearne snage i ostvari neku vrstu kvalitativne ekvivalentnosti sa SAD-om,” navodi Stejt department.
Kratkoročno i srednjoročno, Kina će koristiti svoje vojne kapacitete da pretvori tehnološku snagu američke vojske u Indopacifičkom regionu u slabosti, tako što će verodostojno zapretiti masovnom odmazdom istovremeno onemogućavajući Vašington da pošalje pojačanje.
“To bi bila poruka regionalnim silama da je prevelika cena da se preokrene stanje svršenog čina. Strategija Kine nije samo da pobedi već i da demorališe američke prijatelje i partnere demonstrirajući da Vašington ne može da ispuni svoje bezbednosne obaveze u regionu – u najmanju ruku ne odmah i sa prihvatljivom cenom. Ova strategija je posebno relevantna za Tajvan,” ocenjuje Stejt department.
Podozrivost Rusije prema Kini
Iako Kina i Rusija deluju kao strateški partneri, rastući disparitet u njihovoj moći – zajedno sa neizbežnim nepoverenjem između dva autoritarna režima – čini malo verovatnim stvaranjem formalnog saveza, procenjuje Stejt department.
Kao što je konstatovala američka Komisija za pravljenje ekonomskog i bezbednosnog izveštaja, “postoje mnoge oblasti u kojima se ne podudaraju interesi Pekinga i Moskve, kao što su teritorijalne pretenzije i partnerstvo sa zemljama koje Rusija ili Kina smatraju regionalnim rivalima”.
Štaviše, ekonomski pad Rusije i globalni rast Kine – čiji je bruto bruto društveno proizvod osam puta veći – čini Moskvu “mlađim partnerom” zbog čega raste njena zabrinutost da će Peking postati vojna pretnja.
Kina želi da odvoji Evropu od SAD
Evropa postaje važan front u strateškom nadmetanju između SAD i Kine.
Znajući da ujedinjeni transatlantski savez pruža veliku prednost SAD i njihovim partnerima u borbi za oblikovanje svetskog poretka, Kina koristi svoju ekonomsku moć da odvoji Evropu od SAD i privuče sebi.
“Peking ne traži nužno saveznike u Evropi i Velikoj Britaniji, već da ih odvrati od svrstavanja uz SAD i da ograniči sposobnost Evrope i Velike Britanije da se ujedine protiv Kine. Ona teži da ih ubedi da se njihova politička budućnost ne nalazi u slobodnom, otvorenom i na vladavini prava zasnovanom međunarodnom poretku, već u multipolarnim aranžmanima koji uvažavaju geopolitičke sfere uticaja i smatraju tvrdnje o internoj represiji kao narušavanje nacionalnog suvereniteta,” ističe Stejt department.
Stoga je Kina već 2013. identifikovala Evropu kao ključnu komponentu inicijative “Pojas i put” u cilju stvaranja protivteže, kako navodi, pokušaja SAD da je zaokruži te način da uspostavi balans protiv američkog ili zapadnog uplitanja u Indopacifičkom regionu.
Slabosti Kine
Bez obzira na autoritarnu vlast nad svojim građanima i pretnje koju predstavlja slobodi širom sveta, vidljiva je višestruka ranjivost Kine pod vladavinom Komunističke partije, ocenjuje Stejt department.
Počev od nedostataka tipičnih za autokratiju: ograničenja za inovacije, teškoće u formiranju i održavanju savezništava i troškovi koji proizilaze iz interne represije.
Tu su i slabosti specifične za Komunističku partiju Kine: ekonomska nestabilnost, demografska neravnoteža, narušavanje životne sredine, konstantna korupcija, ugnjetavanje etničkih i verskih manjina, znatni troškovi nastali zbog nadgledanja, cenzurisanja i indoktrinacije 1,4 milijardi stanovnika Kine.
Kina kao drugi najveći proizvođač oružja
Osim toga, vojska koja je pod kontrolom Komunističke partije, odvojena je od naroda.
Takođe – naročito zbog mnoštva bolesnih i preminulih, te socijalne i ekonomske pustoši izazvanih širom sveta COVID-om 19 - raste bes u međunarodnoj zajednici zbog prezira Komunističke partije Kine prema ljudskim životima, ravnodušnosti za blagostanje drugih država i nepoštovanje međunarodnih normi i obaveza.
‘600 miliona Kineza ne može da plati sobu’
Iako je globalna proizvodna i tehnološka sila, Kina se suočava sa ozbiljnim ekonomskim teškoćama. Tako je premijer Li Kečijang priznao u maju ove godine da “ima još 600 miliona građana koji zarađuju osrednje ili niske plate ili još niže…Njihova mesečna primanja su jedva hiljadu juana (oko 142 dolara), što nije čak dovoljno da se iznajmi soba u kineskom gradu srednje veličine”.
I pre izbijanje pandemije učestali su štrajkovi zbog ekonomskih problema izazvanih najnižim rastom u poslednjih 30 godina.
Kina planira da prevlada zavisnost od izvoza tako što će oko 600 miliona građana prevesti u srednju klasu. Međutim, da bi se to ostvarilo moraće kratkoročno da nastavi da proizvodi robu za potrošače u SAD i drugim razvijenim zemljama, u trenutku kada one teže da smanje zavisnost od uvoza iz Kine.
To može da pogodi i njen tehnološki sektor koji zavisi od uvoza sofisticiranih čipova i sličnih proizvoda iz razvijenih zemalja. Stoga ključni sektori kineske ekonomije mogu biti ranjivi na privremene poremećaje zbog odluka stranih vlada da uvedu kontrolu izvoza pomenutih proizvoda, navodi Stejt department.
Smanjivanje broja stanovnika
Kina se suočava i sa demografskim problemima jer će broj stanovnika dostići vrhunac u ovoj deceniji, a onda će postepeno opadati.
Istovremeno, biće povećan udeo stanovnika starijih od 65 godina dok će se smanjivati broj radno sposobnih.
Tu je i neravnoteža između broja žena i muškaraca – 120 muškaraca prema 100 žena prema popisu iz 2010, ističe se u analizi Stejt departmenta.
Ekološki problemi
Ubrzani ekonomski razvoj Kine ozbiljno je ugrozio životnu sredinu. Ona je najveći emiter ugljen dioksida na svetu.
Kao posledica, skraćuje se očekivana životna dob, a svake godine umre 1,1 milion stanovnika kao direktna posledica zagađenja vazduha.
Previsoki troškovi bezbednosti
Kineske vlasti odvajaju velike sume novca za unutrašnju bezbednost. Prema jednom otvorenom izvoru, na koji se poziva Stejt department, zvanični Peking potroši 18 odsto više sredstava za unutrašnju bezbednost nego na odbranu zemlje.
Budžet za tu namenu je povećan sa 57,2 milijarde dolara u 2007. na 197 milijardi dolara u 2017. godini.
Ove procene „ne uključuju milijarde dolara potrošene na inicijative upravljanja i nadzora u vezi sa bezbednošću“, što je ako se imaju u vidu niske plate i troškovi, više nego što SAD izdvajaju za tu namenu, navodi Stejt department.
Sličnosti i razlike sa sovjetskim izazovom
Kineski izazov je sličan onom koji je predstavljao Sovjetski Savez slobodnom svetu. Naime, sovjetski autoritarizam je kombinovao komunizam i ruski nacionalizam. Kao i Moskva tada, sada Peking želi da stvori svetski socijalistički poredak u kome će on biti u centru.
Međutim, postoje i bitne razlike. Sovjetski Savez je primarno težio da širi svoj uticaj vojnom silom. Skoro 50 godina je vladao polovinom Evrope snagom oružja, šireći svoj globalni uticaj prodajom vojne opreme, posredničkim ratovima i podržavanjem marksističkih režima.
Nasuprot tome, kineski izazov ne znači na prvom mestu vojni sukob. Doduše, zabrinjava kinesko zveckanje oružjem u Južnom Kineskom moru i postepeno preuzimanje strateških pozicija, slamanje slobode u Hong Kongu, preteće izjave o Tajvanu i ponašanje prema njemu su glavna briga.
Kineska konvencionalna armija je sila na koju treba računati. Takođe, nuklearni, sajber kao i kapaciteti Pekinga u svemiru predstavljaju značajne pretnje.
“Ipak, Kina prvenstveno teži rekonfiguraciji sveta kroz neku vrstu ekonomske moći o kojoj su Sovjeti mogli samo da sanjaju,” ocenjuje se u analizi Stejt departmenta.
Odgovor SAD u 10. tačaka
Suočavanje sa kineskim izazovom iziskuje od SAD da se vrati svojim fundamentalnim vrednostima. Da bi osigurala slobodu, Amerika mora da preoblikuje svoju spoljnu politiku koja bi imala deset zadataka, navodi Stejt department.
Prvo, SAD moraju da obezbede slobodu kod kuće očuvanjem ustavne vlasti, promovisanjem prosperiteta i negovanjem snažnog civilnog društva. To sve podstiče saglasnost društva što je oduvek bilo ključno za suočavanje države sa izazovima u inostranstvu.
Drugo, SAD moraju održavati najmoćniju, najokretniju i tehnološki najsofisticiraniju vojsku na svetu, istovremeno jačajući bezbednosnu saradnju sa saveznicima i partnerima, zasnovanu na zajedničkim interesima i odgovornosti.
Treće, SAD moraju da ojačaju slobodan, otvoren i na pravilima utemeljen međunarodni poredak - u čijem su stvaranju nakon Drugog svetskog rata predvodile - a koji se sastoji od suverenih nacionalnih država i počiva na poštovanju ljudskih prava i privrženosti vladavini prava.
Četvrto, Amerika mora da preispita svoj sistem savezništava i mnoštvo međunarodnih organizacija u kojima učestvuje, kako bi utvrdila u kojim slučajevima učvršćuju slobodan, otvoren i na pravilima zasnovan međunarodni poredak, a u kojim situacijama nije ostvaren taj cilj.
Peto, u svetlu te ponovne procene, SAD moraju da osnaže svoj sistem savezništava efikasnijom podelom odgovornosti sa prijateljima i partnerima kao i formiranjem različitih grupacija i koalicija kako bi se otklonile konkretne pretnje slobodi.
Istovremeno, da u saradnji sa demokratskim zemljama i drugim državama i istomišljenicima reformišu međunarodne organizacije gde je moguće, a tamo gde je nužno osnuju nove utemeljene na slobodi, demokratiji, nacionalnom suverenitetu, ljudskim pravima i vladavini prava.
I saradnja sa Kinom i njeno obuzdavanje
Šesto, SAD moraju da promovišu svoje interese tražeći mogućnosti za saradnju sa Pekingom uz poštovanje normi pravičnosti i uzajamnosti, istovremeno obuzdavajući i odvraćajući ga kada to okolnosti iziskuju te podržavajući one u Kini koji teže ka slobodi.
Sedmo, SAD moraju da obrazuju svoje stanovnike o razmerama i posledicama kineskog izazova, jer se jedino od informisanih građana može očekivati da podrže zahtevne politike koje moraju da se usvoje u cilju obezbeđivanja sloboda.
Osmo, SAD moraju da obuče novu generaciju javnih službenika – u diplomatiji, vojnim poslovima, finansijama, ekonomiji, nauci i tehnologiji i drugim oblastima.
To se odnosi i na obuku stručnjaka za javnu politiku koji tečno govore ne samo kineski i stiču široko znanje o kineskoj kulturi i istoriji, već besprekorno govore i jezike i poseduju ogromno znanje o kulturi i istoriji drugih strateških konkurenata, prijatelja i potencijalnih prijatelja.
Deveto, SAD moraju da reformišu svoj obrazovni sistem, osposobljavajući učenike da preuzmu trajnu odgovornost koja proističe iz koncepta građanstva u slobodnom i demokratskom društvu tako što će shvatiti američko nasleđe slobode.
Istovremeno, da stiču znanja iz nauke, tehnologije, inženjerstva i matematike kako bi bili spremni za ispunjavanje posebnih zahteva složene, globalizovane ekonomije u informatičkoj eri.
Deseto, SAD moraju svojim primerom zagovarati načela slobode - koja su istovremeno univerzalna i u srži američkog nacionalnog duha – govori, inicijative u obrazovanju, javna diplomatija, strana pomoć i ulaganja, sankcije u težim slučajevima, kao i drugi oblici pritiska bez oružja. Tamo gde su vitalni interesi države u igri, a svi drugi mehanizmi nisu dali rezultate, onda i upotreba vojne sile.
Ovaj višestruki pristup omogućiće Sjedinjenim Američkim Državama da očuvaju slobodu, jer je utemeljen u njihovim osnovnim principima i ustavnim tradicijama, zatim osnažen dinamičnom ekonomijom i poduprt najobučenijom i najopremljenijom armijom na svetu.
Uz vladine službenike koji razumeju narod i američki politički sistem – te informisano i angažovano građanstvo - ovaj pristup uvažava raznolikost i zajedništvo ljudskog roda i naroda, kao i složenu interakciju ideja i interesa u spoljnim poslovima, zaključuje se u analizi američkog Stejt departmenta.
Facebook Forum