Crna Gora ima pet nacionalnih parkova, prekrasnu jadransku obalu, najveće jezero na Balkanu i najdublji kanjon u Evropi, poslednju prašumu na kontinentu i 14 planinskih vrhova preko 2.000 metara nadmorske visine. No, odnosom prema prirodnoj baštini crnogorsko društvo pokazuje da ne zna što ima. Betonizacija obale i devastacija nacionalnih parkova, te bahata jagma za kratkoročnim privatnim profitom koji uništava javni interes, obilježili su odnos države prema životnoj sredini poslednjih godina. A kako bi moglo biti? O tome u intervjuu za RSE govori Nataša Kovačević iz NVO Green home.
RSE: Vi se u NVO Green home dugo bavite zaštitom prirode u našoj zemlji, a inicirali ste i stvaranje mreže Natura 2000. U kakvom je danas stanju prirodna baština u Crnoj Gori?
Kovačević: Sveukupna prirodna baština i prirodni resursi u Crnoj Gori se danas nalaze na zadovoljavajućem nivou. To znači da su bogatstva, koja postoje u Crnoj Gori prilično očuvana. Situacija je zabrinjavajuća u upravljanju prirodnim bogatstvima, intenzivnom planiranju i preplaniranju. Događa se devastacija. Kapaciteti, i finansijski i ljudski, na nivou države jako izostaju, kao i saradnja više različitih činilaca, bilo da govorimo o upravljačima, kao što su nacionalni parkovi, opštine, ili o drugim akterima koji žive unutar ovog područja, pa i samim građanima.
RSE: NVO Green home je čak stizao i na sud zbog prijavljivanja devastacije nacionalne prirodne baštine. Da li se takvi slučajevi procesuiraju ili zataškavaju, što je vaše iskustvo?
Kovačević: Kada je riječ o pitanjima koji se tiču životne sredine, oni vrlo teško dobijaju adekvatan epilog na sudu. Odredbe koje su vezane za zaštitu prirode i životne sredine su često postavljene u jednom generalnijem okviru i nedostaje pravna ekspertiza vezana za pravosudne organe. Zbog toga na kraju izostane pravi rezultat.
Nacionalni park Durmitor
To što ste spomenuli je bilo vezano za jedan slučaj u Nacionalnom parku Durmitor, kada je koncesionar, čija se koncesija nalazi na samom rubu nacionalnog parka, ušao i nelegalno probio jedan dio puta između četiri i deset kilometara. Bilo je jako teško utvrditi činjenično stanje, iako je u prvostepenom postupku bio kažnjen sami koncesionar sa 40.000 eura novčane kazne i 15 mjeseci zatvora, na višestepenom sudu ova je presuda bila odbačena.
Na ovom području nemate detaljne urbanističke planove. Nije jasna granica gdje se nalazi nacionalni park. Zbog tih i sličnih problema ne možete da izađete sa pozitivnim rezultatima. Imali smo slučaj iz Livanja, kada je dvije tone žive sode pušteno u Moraču od strane kombinata alminijuma. Takva situacija, koja je bila pravovremeno prijavljena, gdje su postojala odgovarajuća svjedočenja, nije na kraju bila uspješno realizovana, zato što nije pravilno obrađen sam postupak, nisu pravilno uzeti uzroci. I u ovakvom stravičnom primeru zagađenja, počinilac koji je to uradio, nije bio kažnjen.
RSE: Dok u Crnoj Gori imamo brojne primjere, čak i divlje gradnje u nacionalnim parkovima, kako oni funkcionišu u Evropi? Kako omogućiti stanovanje u takvim oblastima, ali ih istovremeno zaštiti od betonizacije?
Kovačević: Samo življenje u nacionalnom parku i bavljenje određenim aktivnostima je takođe propisano. Ljudi, koji imaju privatno vlasništvo u nacionalnim parkovima, ukoliko ne mogu u potpunosti da ga koriste zbog propisa nacionalnog parka, da ne bi uticali na devastaciju određenih vrsta i staništa, dobijaju određenu nadoknadu. To je propisano i našim zakonima. Jedina je razlika u tome što se značajnija finansijska izdvajanja uzimaju iz evropskih nacionalnih parkova jer su bolja uređenja, bolje upravljanje. To i kod nas treba da zaživi i na tome bi trebalo mnogo više da se radi. Gradnja jeste dozvoljena, po odgovarajućim standardima. Morate da gradite ono što je smjerno, što se uklapa u samu prirodu i što ne remeti biljni i životinjski svijet, ekosisteme koji postoje na tom području.
Stanovnici mogu da zarade baveći se organskom poljoprivredom ili turizmom. Oni su dužni da štite svoj prirodni resurs.
RSE: Kakvo je Vaše iskustvo u primjeni Natura 2000 u Crnoj Gori? Riječ je o mreži zaštićenih područja koje Crna Gora mora usvojiti kao jedan od uslova za ulazak u EU, a koja se odnose na zaštitu staništa i prirodnih vrsta. Osim očuvanja prirode, ta mreža se u Evropi koristi i za prihodovanje - privređivanje. Svake godine, na primjer, oko 290 miliona ljudi posjeti zaštićena područja u Nemačkoj. Kako se od područja Natura 2000 prave turističke atrakcije, od kojih se zarađuje novac, koji se opet ulaže u zaštitu natura područja?
Kovačević: U novom zakonu zaštite prirode, koji se nalazi na usvajanju u Skupštini Crne Gore jesu prepoznato ustanovljavanje mreže Narura 2000. Praktično je vrlo toga malo urađeno.
Područja, koja su već prepoznata kao važna za boravak ptica, nisu tretirana na način da se preventivno sačuvaju dok se ne ustanovi mreža Natura 2000. U takvim područjima postoje devastacije. Gradnja je najproblematičnija jer se sa gradnjom trajno uništavate neki prostor. Nije Natura 2000 prepoznata kao razvojni prioritet u Crnoj Gori, sa mogućnostima sličnim kao u Njemačkoj ili Finskoj. Nacionalni parkovi i njihova područja, kroz brend Natura 2000, prihoduju gotovo duplo više profita nego je to inače, samo od nagledanja divljači, ali svakako i od posmatranja ptica.
