Ruska naftna kompanija Gasprom kupila je od privatnog lica poljoprivredno zemljište u naselju Karakaj pored Zvornika na istoku Bosne i Hercegovine (BiH), na kome bi trebalo biti izgrađeno novo postrojenje za komprimovani gas, potvrdio je za Radio Slobodna Evropa (RSE) gradonačelnik Zvornika Zoran Stevanović.
„Nije još ništa (gradnja) počelo. Oni imaju kod nas zahtjev za pretvaranje poljoprivrednog zemljišta u građevinsko. Naravno, mi smo to odobrili i oni su dobili da plate nekih možda 30 hiljada maraka (15 hiljada eura) naknade. Mi čekamo tu uplatu, onda oni mogu ići dalje u proceduru“, rekao je Stevanović za RSE.
Prvi čovjek Zvornika napominje da se tačna lokacija nalazi u neposrednoj blizini pumpne stanice za gas „odakle se gas distribuira dalje, i prema Sarajevu i prema fabrici Glinice Birač i prema gradu Zvorniku“. Na pitanje koliko osoba će biti zaposleno, Stevanović odgovara:
„Mi iz lokalne uprave uvijek pitamo koliko je to radnika. Nama je to uvijek prvo pitanje. Oni su rekli da je to negdje između 15 i 20 novozaposlenih. To je jedina informacija koju ja imam“, naveo je Stevanović.
Gradnja novog gasnog postrojenja u Zvorniku predviđena je Sporazumom koji je u decembru 2017. godine u Banjaluci potpisan između preduzeća za gasne projekte iz Republike Srpske ‘GAS RES’ i Gasproma. Sporazumom je predviđeno formiranje zajedničkog preduzeća dvije kompanije, a kako je tada saopšteno, vrijednost investicije je 70 miliona evra.
Prethodno je 2017. godine preduzeće za trgovinu gasom iz Republike Srpske (RS) “GAS-RES” sa ruskim Gaspromom potpisalo sporazum i pismo namjere o formiranju zajedničkog preduzeća. Tada je i najavljena gradnja gasnog postrojenja u Zvorniku.
Mijenja li RS zakon zbog Gasproma?
Dok traju pripreme za početak gradnje zvorničkog postrojenja na jednoj od narednih sjednica Narodne skupštine Republike Srpske razmatraće se i izmjene entitetskog Zakona o gasu.
Članovi izmijenjenog Zakona o gasu omogućavaju praktično rad novoizgrađenom postrojenju do godinu dana bez dozvole za rad.
Investitor bi imao i određenu slobodu u formiranju cijena. U tekstu zakona navodi se i kako se snadbijevač gasa bira na pet godina, što bi, u ovom slučaju, Rusima omogućilo i petogodišnji monopol na gasifikaciju domaćinstava.
U Gas Resu su za RSE saopštili da je pandemija korona virusa usporila realizaciju planova za gradnju postrojenja u Zvorniku.
“Nedavno smo imali određene aktivnosti vezane za realizaciju 'Gaspromovog' projekta ali je ovaj najnoviji talas korona virusa ponovo sve zaustavio. Prema informacijama iz kontakata s njima, 'Gasprom' i njihovi zaposleni, ponovo rade od kuće”, navodi se u odgovoru na upit RSE.
No, u Gas Resu nisu htjeli za RSE da komentarišu pripreme za usvajanje izmjena Zakona o gasu RS.
„Prijedlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o gasu nije naša nadležnost. Za to pitanje, nadležna je Vlada Republike Srpske sa resornim ministarstvom“, navodi se u odgovoru za RSE.
Ni ruska strana ne krije svoju zainteresovanost za uključivanje u poslove sa gasom u RS unutar BiH.
O tome je, u intervjuu za 'Glas Srpske', objavljenom 28. oktobra, govorio i ministar inostranih poslova Ruske Federacije Sergej Lavrov. On je rekao da Rusija namjerava da i ubuduće podstiče svestrano unapređenje i proširivanje veza sa RS zasnovano na bliskim istorijskim i kulturnim vezama i „istinskom bratskom razumijevanju“.
“Nije tajna da značajni dio praktične saradnje sa Bosnom i Hercegovinom predstavlja saradnja s Republikom Srpskom. Naši preduzetnici pokazuju interesovanje za industrijski potencijal RS. Razmatra se priključivanje Rusije projektima gasifikacije. Pri tome, želio bih posebno naglasiti da takva kooperacija nije usmjerena protiv bilo koga. Imamo namjeru da i ubuduće podstičemo svestrano unapređenje i proširivanje veza sa RS”, poručio je Lavrov.
BiH bez Zakona o gasu
Bosna i Hercegovina nema Zakon o gasu, niti ima državnog regulatora, koji bi mogao da kontroliše, između ostalog, i pitanje monopola. Na to upozoravaju i u Energetskoj zajednici, ali to pitanje potenciraju i predstavnici Evropske komisije, te Međunarodne zajednice u BiH.
Almir Bečarević, nekadašnji direktor BH-Gasa i ekspert za energente smatra da je Zakon o gasu RS u suprotnosti sa obavezama koje je Bosna i Herecegovina preuzela Trećim energetskim paketom Evropske Unije.
„Taj zakon je apsolutno preuzeo sve ingerencije države, on je sa aspekta države nezakonit. I to Energetska zajednica zna. Prema tome, sve ono što RS radi, radi na svoju ruku, odnosno preuzima one ingerencije koje bi regulator, da ima na državnom nivou, trebao da radi, ali isti to ne rade, jer Republika Srpska ne dozvoljava da taj regulator na državnom nivou ima one ingerencije koje bi trebalo da ima svaki regulator, evo, od okruženja, Hrvatske, Srbije, Mađarske“, kaže Bečarević za RSE.
Postojala je potreba da se neke stvari dodatno regulišu zakonom, jer do sada nisu bile regulisane, poput pretvaranja gasa iz gasnog u tečno stanje, mišljenja je ekonomista Zoran Pavlović. Ipak, i za njega su sporne određene odrebe predloženog Zakona o gasu RS.
„Ako imamo sistem ili zakon koji definiše da snabdevanje električnom energijom može biti od strane privatnih kompanija, jer je to bio zahtev Evropske komisije da se otvori tržište električne energije, tako isto, simetrično, treba rešavati i pitanje snabdevanja gasom. Dakle, bilo kakvo ograničavanje ili rad bez dozvole, ili monopolizam u nekom periodu snabdevanja nije postojao ni kod struje, zakona o ustanovljavanju operatora za snabdevanje električnom energijom, ne znam zašto bi to postojalo kod gasa“, navodi Pavlović u izjavi za RSE.
Izmjene Zakona o gasu RS trebale bi da olakšaju gasifikaciju i Rafinerije Brod, na sjeveru Bosne i Hercegovine, koja je, također, u vlasništvu ruske kompanije, Zarubežnjefta.
U oktobru 2017. godine potpisan je protokol između entiteta RS i Hrvatske prema kojem bi Rafinerija nafte u Brodu prešla na plin.
Prema istom protokolu, glavni dobavljač plina za rafineriju u ruskom vlasništvu bi bila firma Crodux u vlasništvu penzionisanog generala Ivana Čermaka.
Do sada nije poznato u kojoj fazi je realizacija tog Protokola.
Dominacija Rusa na tržištu u regiji
Krajem avgusta 2020. godine, na jednom od sastanaka predstavnika Vlade RS, Zarubežnjefta i Rafinerije Brod, razgovarano je o izgradnji gasno kompresorskih stanica u rafineriji iz koje bi bio pušten u promet komprimovani gas 2021. godine.
„Izmene zakonske regulative u tom domenu su fokusirane na činjenicu da postoji interes da se takav kapacitet koji je planiran da se napravi u Zvorniku, povezujući se na gasovod koji dolazi iz Srbije, napravi sada i u Brodu, u Rafineriji, povezujući se na gasovod koji dolazi iz Hrvatske“, dodaje Zoran Pavlović, navodeći da se u oba slučaja radi o ruskom gasu.
„To je definitivno situacija gde su poslovni aranžmani koji su napravljeni od strane ruskih naftnih i gasnih kompanija, kroz privatizaciju kompanija u Srbiji i delimično u Republici Srpskoj, učinile da praktično dominaciju na tom tržištu u domenu snabdevanja drže ruski partneri. To je jednostavno metodologija koja je korištena i u mnogim drugim zemljama u okruženju“, ističe Pavlović.
Ministar vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH Staša Košarac (Savez nezavisnih socijaldemokrata Milorada Dodika) u izjavi za RSE, navodi kako je pitanje snadbijevanja gasom entitetska, a ne nadležnost države.
„To je prije svega obaveza Bosne i Hercegovine iz aspekta Trećeg energetskog paketa, i to je obaveza koju treba Bosna i Hercegovina da ispuni, s tim u vezi treba vrlo jasno reći da je gas entitetska nadležnost. S tog aspekta sam formirao radnu grupu kako bismo poštovali ustavni kapacitet oba entiteta i zajedničkog nivoa i našli adekvatno rješenje“, kaže on dodajući da se već u narednim danima mogu očekivati rezultati rada radne grupe.
„U tom kontekstu mislim da zakon o gasu neće biti donesen na nivou Bosne i Hercegovine, no, kroz izmjene drugih zakonskih propisa koji su već doneseni na nivou Bosne i Hercegovine je moguće ispoštovati Treći energetski paket u tom kontekstu“, navodi Košarac.
Košarac se zalaže za pristup Bosne i Hercegovine Turskom toku, ali tvrdi da nema ruskog monopola u gasnom sektoru u BiH.
„Ja razumijem da postoje različite vrste pogleda i percepcija. Mislim da smo nedavno vrlo jasno zaključili da je neophodno obezbijediti što više različitih vrsta energenata u BiH, da treba obezbijediti što više interkonekcija na gasovode, kako bi taj energent bio što je moguće jeftiniji za domaćinstva i privredu“, ističe Košarac.
Monopol ruskog gasa u BiH i 'Južna interkonekcija'
USAID-ov projekat Asistencije energetskom sektoru u Bosni i Hercegovini (BiH) i kompanija BH-Gas, najavili su 22. oktobra početak kampanje informisanja javnosti o projektu Južna interkonekcija.
Ukupna vrijednost projekta je 196 miliona KM (oko 100 miliona evra). Projekat predviđa izgradnju gasovoda u dužini od 180 kilometara, od čega 160 kilometara prolazi kroz BiH.
Projekat će povezati trenutni transportni gasovod BiH sa hrvatskim sistemom gasovoda na potezu Zagvozd–Imotski-Posušje–Novi Travnik, sa odvojkom za Mostar.
„Mi imamo dvije stvari koje rješavamo sa Južnom interkonekcijom, a to je sigurnost snabdijevanja i diverzifikacija izvora snabdijevanja, tako da su njegove prednosti ogromne“, poručuje Almir Bečarević.
Ruske kompanije u energetskom sektoru u Bosni i Hercegovini prisutne su već 13 godina, od kada je u februaru 2007. godine u Banjaluci potpisan ugovor o prodaji Naftne industrije RS, ruskoj kompaniji „NeftGazinKor“, u čijem sastavu posluje i Zarubežnjeft.
Gasprom je trenutno glavni dobavljač prirodnog gasa u BiH.
Ugovori o isporuci gasa sa Gaspromom se obnavljaju na godišnjem nivou, a sporazumi o tranzitu prirodnog gasa sa Srbijom i Mađarskom traju deset godina.
Trenutno je moguć transport gasa na teritoriji Bosne i Hercegovine samo u jednoj tački – mjesto Šepak kod Zvornika, na istoku BiH.
U posljednje četiri godine, prema podacima Uprave za indirektno oporezivanje BiH, vrijednost uvezenog ruskog gasa u BiH iznosi više od 430 miliona maraka (više od 215 miliona evra).
Većina potrošača gasa se nalazi na dijelu teritorije BiH na kojem je entitet Federacija BiH, a tranzit je pod kontrolom preduzeća u RS.
U maju 2019. godine, Vlada RS je dala saglasnost i za izgradnju magistralnog gasovoda, koji bi se naslanjao na Turski tok. Gasovod bi se gradio na dužini od 325 kilometara na relaciji od Bijeljine na sjeveroistoku BiH, preko Banjaluke, Prijedora, do Novog Grada na sjeverozapadu BiH.
Projektom su predviđene i gradnje distributivnih mreža za opštine i gradove uz trasu gasovoda, te gradnja i termoelektrana i toplana na gas.
