Bosna i Hercegovina je u 2018. godini ostvarila ograničen napredak u rješavanju dugogodišnjih problema na polju ljudskih prava, navodi se u velikom godišnjem izvještaju Međunarodne organizacije za zaštitu ljudskih prava - Human Rights Watch (HRW).
Pripadnici nacionalnih manjina nisu se mogli kandidovati za predsjednika na Opštim izborima 2018. godine zbog nepostojanje izmjena diskriminatorskih odredbi ustava, navodi se i ocjenjuje da vlasti nisu pružile osnovnu podršku hiljadama tražilaca azila i migranata koji su stigli u zemlju 2018. godine. Novinari su nastavili da se suočavaju sa prijetnjama i uplitanjem u njihov rad. Slučajevi ratnih zločina i dalje se sporo rješavaju. Prenosimo glavne akcente.
Etnička i religijska diskriminacija
Uprkos višestrukim presudama Ustavnog suda BiH i Evropskog suda za ljudska prava da ustav diskriminiše etničke i vjerske manjine, nije bilo napretka tokom godine u pogledu njegove izmjene kako bi se omogućilo Romima, Jevrejima i drugim manjinama da se kandiduju za predsjednika na Opštim izborima u oktobru 2018. godine. Vlasti u Mostaru opet nisu uspjele da promijene izmjenjeni izborni statut grada prema odluci Ustavnog suda BiH iz 2010. godine po principu jedna osoba jedan glas, odbijajući ideju da se Lokalni izbori u Mostaru održe 2018. godine, u isto vrijeme kao Opšti izbori u oktobru. Politička neslaganja znače da grad nije održao Lokalne izbore od 2008. godine, oduzimajući pravo glasa svojim biračima.
Istraživanje sprovedeno u aprilu 2018. godine od programa Ujedinjenih nacija za razvoj pokazalo je da se Romi u Bosni i Hercegovini i dalje suočavaju sa mnogim poteškoćama u pristupu zdravstvenoj zaštiti, obrazovanju, stanovanju i zapošljavanju, bez obzira na neka poboljšanja životnog standarda. Mnogi Romi nemaju identifikacione dokumente potrebne za pristup uslugama.
Tražioci azila i interno raseljena lica
Broj tražilaca azila i migranata koji ulaze u zemlju značajno se povećao tokom godine. Prema podacima Službe za poslove sa strancima Bosne i Hercegovine između januara i novembra 2018. godine je 21.163 tražilaca azila - od kojih je većina ili podnijela zahtjeve ili naznačila namjeru da će podnijeti zahtjev za azil - ušlo u Bosnu i Hercegovinu, u poređenju sa samo 755 u 2017. godini. Tri najveće nacionalnosti ovih migranata su Pakistaci, Iranci i Sirijci. Država nije obezbijedila adekvatno sklonište, hranu i pristup medicinskoj pomoći novopridošlim osobama, posebno u opštinama Velika Kladuša i Bihać.
U novembru 2018. godine postojala su samo dva centra za pomoć migrantima i izbjeglicama - otvoreni centar za azil sa kapacitetom od oko 154 ljudi i otvoreni prihvatni centar za izbjeglice sa kapacitetom od oko 290 ljudi te dva privremena centra za smještaj migranata uspostavljenih uz podršku međunarodnih organizacija. Nedostatak smještaja i usluga prisililo je hiljade njih na život na ulicama, napuštenim zgradama ili šatorima.
Manjak službenog smještaja znači da mnogi tražioci azila ne mogu prijaviti mjesto boravka po dolasku, niti podnijeti zahtjev za azil. To mnoge od njih ostavlja bez pristupa procedurama za dobijanje azila čak i nakon što se prijave. U 2018. godine došlo je više od 19.900 ljudi koji su izrazili namjeru da podnesu zahtjev za azil, ali ih je samo 1.314 to uradilo.
Dvadeset i tri godine nakon završetka rata u Bosni i Hercegovini, samo 42 posto bosanskohercegovačkih izbjeglica se vratio u matičnu zemlju, navodi Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice BiH, dok je 91.813 ostalo interno raseljeno. Mnogi još žive u 156 kolektivnih centara. U vrijeme pisanja ovog izvještaja, 737 domova za interno raseljena lica izgrađeno je u okviru Regionalnog stambenog programa. Plan je do 2020. izgraditi jedinice za stambeno zbrinjavanje raseljenih lica koja žive u 121 kolektivnom centru. Projekat koji je finansirala Razvojna banka Savjeta Evrope je počeo, ali se sporo kreće u većini opština.
Odgovornost za ratne zločine
Bosna i Hercegovina je u julu 2018. godine potpisala zajedničku Deklaraciju o ratnim zločinima na sastanku o Zapadnom Balkanu sa regionalnim i liderima EU, koji su se obavezali da pomognu u naporima da se počinioci zločina ljudskih prava privedu pravdi. Međutim, državna vlast u BiH nije podržala inicijativu koju je podržalo civilno društvo - osnivanje Regionalne komisije za utvrđivanje činjenica o ratu i drugim teškim povredama ljudskih prava počinjenim na teritoriji nekadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), REKOM. Sa zatvaranjem Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) u decembru 2017. godine, procesuiranje ratnih zločina na domaćim sudovima poprimilo je novi značaj. Ali u praksi, napredak u BiH i dalje ide sporo.
Revidirana Državna strategija za procesuiranje ratnih zločina je čekala odobrenje Savjeta ministara BiH od februara 2018. godine. Ona ima za cilj da poboljša proces određivanja slučajeva koji su od značaja za postupanje Suda BiH, Vijeća za ratne zločine i kancelarije samog tužioca, a koji se mogu rješavati u entitetskim, okružnim i kantonalnim sudovima.
Bilo je 114 predmeta za ratne zločine pred Sudom BiH u kojima je od septembra 2018. godine učestvovalo 296 optuženika. Sud je od januara do septembra 2018. donio 29 presuda: 14 osuđujućih, 12 oslobađajućih i tri djelimično oslobađajuće presude. Sud je donio sedam presuda za seksualno nasilje povezano sa sukobom. Između januara i septembra 2018., Vrhovni sud Republike Srpske, koji sudi u predmetima ratnih zločina u tom bosanskohercegovačkom entitetu, dobio je sedam predmeta ratnih zločina, od kojih su četiri rezultirala osuđujućim presudama, a tri od njih se obrađuju u vrijeme pisanja Izvještaja. Jedna od četiri presude bila je za seksualno nasilje povezano sa sukobom. Statistike od kantonalnih sudova u entitetu Federacija BiH nisu bile dostupne u vrijeme sastavljanja Izvještaja.
Nekoliko slučajeva je riješeno tokom godine od Mehanizma za međunarodne krivične sudove (MMKS) osnovanog da se bavi svim otvorenim pitanjima koji proizilaze iz predmeta Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju. U aprilu 2018. godine, bivši predsjednik bosanskih Srba iz vremena rata Radovan Karadžić u žalbenom postupku u MMKS-a protiv njegove presude iz marta 2016. marta za genocid, zločine protiv čovječnosti i ratnim zločinima, negirao je optužbe i tražio novo suđenje. Tužioci su pozvali sudije MMKS-a da odbace Karadžićevu žalbu i promijene njegovu kaznu u doživotni zatvor.
Zaštitnici ljudskih prava i civilno društvo
Tokom 2018. godine grupe civilnog društva su prijavile pojačane državne napore da obeshrabre javne proteste izdavanjem novčanih kazni za javne nerede, što otežava inače sporo dobijanje potrebnih dozvola, ograničavajući proteste na specifične i manje u centralnim područjima, kao i pretjerano prisustvo policije na pretežno mirnim skupovima.
Uprkos postojećim zakonima koji regulišu izvještavanje o prihodima civilnog društva, službenici u Republici Srpskoj su izradili nacrt novog zakona o stranim donacijama, koji bi, ako bi ga usvojila Narodna skupština Republike Srpske, omogućio vlastima da kategorizuju nevladine organizacije koje primaju strane donacije kao "strane agente" te da prate njihov rad i prihode na neopravdane načine koji bi mogli da obeshrabre samostalan rad tih organizacija.
Sloboda medija
Napadi na novinare i sloboda medija nastavljeni su visokom stopom tokom 2018. godine. Udruženje bosanskohercegovačkih novinara "BH novinari" prijavilo je 41 napad na novinare, uključujući pet prijetnji smrću, sedam fizičkih napada i osam direktnih prijetnji političara na predstavnike medija. Kancelarija ombudsmana za ljudska prava primila je devet žalbi na ovakve napade. Neki slučajevi su istraženi i predati tužilaštvu, ali niko nije osuđen za napad na novinare u vrijeme pisanja Izvještaja.
U avgustu 2018. godine u Banjaluci je napadnut Vladimir Kovačević, novinar televizije BN, nakon pokrivanja protesta zbog propusta vlasti da istraže ili riješe sumnjivu smrt 21-ogodišnjeg mladića. Kovačević je bio u bolnici, a policija je vršila istragu o napadu kao pokušaj ubistva. Kao odgovor na napad, javnost i drugi novinari organizovali su protestne šetnje zahtijevajući bolje standarde sigurnosti i zaštite za novinare.
Seksualna orijentacija i rodni identitet
Između januara i septembra 2018. godine, Sarajevski otvoreni centar je zabilježio 27 incidenata motivisanih mržnjom protiv LGBTI osoba, uključujući deset slučajeva koji uključuju nasilje u porodici i 136 slučajeva govora mržnje, uglavnom u online sferi. Policiji je prijavljeno pet slučajeva od kojih je jedan upućen tužiocu. Međutim, status istraga je bio nepoznat u vrijeme pisanja Izvještaja.
Prema podacima Fondacije CURE, feminističkoj aktivističkoj organizaciji, političari u Bosni i Hercegovini i dalje javno ne raspravljajo o pravima LGBT osoba, kao i da policija često odbacuje zločine iz mržnje prema ovoj populaciji dok je proces dobijanja dozvole za LGBT događaje i mirna okupljanja bio znatno teži u 2018. nego prethodnih godina.
Republika Srpska je, pak, značajno izmijenila i dopunila svoj krivični zakon u koji je kao krivično djelo uključeno i javno podsticanje na nasilje i mržnju na osnovu pola, seksualne orijentacije i rodnog identiteta.
Ključni međunarodni akteri
U maju 2018. komesarka za ljudska prava Savjeta Evrope Dunja Mijatović pozvala je ministra za ljudska prava i izbjeglice i ministra bezbjednosti da se pozabave migracionom krizom na način koji je u skladu sa ljudskim pravima.
U junu 2018. godine, Savjet Evropske unije je bh. vlastima naložilo da obezbijede da bilo kakve izmjene izbornog zakona ne komplikuju dalje napore za provedbu presude Evropskog suda za ljudska prava o diskriminaciji protiv pripadnika manjina koje se kandiduju za političku funkciju (slučaj Sejdić-Finci), ali nije insistirao na trenutnoj implementaciji odluke iz 2009. godine.
EU, Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) i Ambasada Sjedinjenih Država pozvali su Savjet ministara BiH da odredi prioritete za usvajanje revidirane Državne strategije za procesuiranje ratnih zločina.
U aprilu 2018. godine, OEBS je razmotrio nacrt zakona o javnom okupljanju u Federaciji Bosne i Hercegovine i zaključio da će, ako bude usvojen, biti povređeno pravo na slobodu okupljanja.
U svojim završnim zapažanjima iz avgusta 2018. o periodičnom izvještaju Bosne i Hercegovina, Komitet Ujedinjenih nacija za eliminaciju rasne diskriminacije pozvao je bh. vlasti da u svoj krivični zakon uključe sve osnove za diskriminaciju, da obezbijede da lokalni zakoni omoguće jednaka prava za sve i da okončaju fenomen "dvije škole pod jednim krovom" - praksu etničke segregacije u školama u Bosni i Hercegovini.
Facebook Forum