Cane Mojanoski, univerzitetski profesor iz Skoplja, za ‘Zašto?’ objašnjava da li bi nakon mogućeg priznanja autokefalnosti Ukrajinske pravoslavne crkve od strane Vaseljenske patrijaršije i Makedonskoj pravoslavnoj crkvi 50 godina nakon odvajanja od Srpske pravoslavne crkve mogao hiti odobren zahtjev za samostalnošću, što bi željela ostvariti i Crnogorska pravoslavna crkva.
- Temelji
Ako sudimo po dosadašnjim iskustvima, teško je odrediti da li je to blizu ili daleko.
Ali, ljudski je da se nadamo da će otvaranje na takav način rešavanja crkvenog pitanja Ukrajine pozitivno uticati i na model rešavanja i makedonskog i ostalih drugih otvorenih crkvenih pitanja, zbog toga što vaseljenski patrijarh je po položaju i po ustanovljenoj praksi u pravoslavlju instanca koja obaveštava ostale pravoslavne crkve da su političke omeđene eparhije stvorile novu crkvu i da na tom planu mi kao društvena javnost u Republici Makedoniji gajimo osećaje i očekujemo da će se takva odluka desiti.
Mi očekujemo da će taj pozitivni ishod ukrajinskog pitanja pozitivno uticati i na makedonsko pitanje.
Kako teolozi govore, obnavljanje crkve uvek se temelji na nekoj istorijskoj crkvi koja je nekad postojala na nekom određenom području i da sve obnovljenje crkve, uključujući i Srpsku pravoslavnu crkvu, su stvorene tako, na tim temeljima.
- Nacionalne ili etničke granice
Na području današnje Republike Makedonije ove godine je proslavljena hiljadugodišnjica od obnove Ohridske arhiepiskopije, delovala je takva crkva, i realno je očekivati da će se obnavljanje pravoslavne crkve na području Republike Makedonije temeljiti na takvoj, na nekoj kanonskoj staroj crkvi, kao što je Ohridska arhiepiskopija, i tu nema nikakvih razlika u odnosu na ustanovljenje novih pravoslavnih crkava.
One se uvek temelje na nekoj staroj crkvi.
Nastaju probemi u tom delu kada se mi odlučujemo da imenujemo ili da objasnimo na kom području se stvara crkva, a to je osobito karakteristično zadnjih 150-200 godina, kada se obnova pravoslavnih crkava vezivala i za nacionalne ili etničke granice, osobito na Balkanu.
U pravoslavnom svetu to je poznato kao etnofiletizam.
- Zajednički interesi
Mi se nadamo i očekujemo da će odluka koje će biti doneta ili koja bi mogla biti doneta od strane vaseljenskog patrijarha biti u funkciji stvaranja što je bolje mogućnosti razvoja pravoslavlja na području Republike Makedonije, i da vernici nesmetano, i posebno nesmetano od crkvene hijerarhije, opšte sa ostalim pravoslavnim svetom.
Ostala pitanja su teološka i mi očekujemo da će ih teolozi u miru pravoslavne crkve i u okviru svih svojih oblika komunikacija međusobno raščisiti i razrešiti.
Za nas kao društvenu stvarnost, ili kao društvenu javnost, osobito e važno da to pitanje bude zatvoreno i da ne stvara dopunske tenzije ili konflikte između makedonske države i srpske države, između makedonskog naroda i srpskog naroda koji imaju zajednički istorije, veoma bliske interese, poglede i vrednosti, i na tom području mi očekujemo da se zatvore sva pitanja koja mogu ugroziti tu dobru tradiciju koju ostvaruju decenijama i vekovima.
- Konfliktne situacije
Ako sledite političke procese, ne može se to staviti van konteksta svih ovih dešavanja na Balkanu i u Republici Makedoniji oko načina regulisanja odnosa sa susedima, oko prihvatanja svih ugovora, tako da je vremenski verovatno više za očekivati da će iduća godina biti godina u kojoj će se ta rešenja prepoznavati ili će biti nagovešteno kako će biti to pitanje rešeno, i koliko će to rešenje izazvati prihvatanje ili otpor i u Makedoniji i van Makedonije, osobito recimo sa strane Srpske pravoslavne crkve.
Ako sudimo po intervjuima koje smo čitali ovih dana u medijima od strane srpskog patrijarha i načina na koji se imenuju stanovništvo i sve ostale karakteristike tog intervjua pokazuju da će to pitanje izazvati odgovarajuće konsekvence u tim odnosima.
No, to za nas kao društvenu stvarnost je drugostepeno pitanje.
Mi smatramo da u pravoslavnom svetu pravoslavni subjekti koji imaju istorijska iskustva i prava da to pitanje zatvore i da se na društvenom planu što je manje moguće ostavljaju prostori da se razvijaju ili da se potiču konflikti ili konfliktne situacije.
- Otvorena pitanja
U tom kontekstu, nadajmo se da će 2019. biti godina u kojoj će se sva otvorena pitanja sve više zatvarati i da će se našoj državi omogućiti da ona napreduje ka evropskoj integracijama i evroatlantskim integracijama u celini.
Kada govore zvaničnici makedonski i srpske države ovo pitanje ostavljaju van tih zvaničnih državnih odnosa i da je to sfera koja je van državnih politika, barem tako se u svim javnim nastupima do sada govorilo i zbog toga verovatno je i najmanje prisutan taj politički govor ili politički nijansa tog spora, otvrenog pitanja između makedonske i srpske države, zato što se smatra da je to pitanje pitanje vernika i crkvenih organizacija.
Očekuje da će zbog toga i reakcije i razvoj odnosa biti drugačiji nego na primjerima sa susednom Republikom Grčkom (ime) i sa susednom Republikom Bugarskom (jezik i nacija).
Tako da taj kontekst ima sasvim drugačiji smisao i značenje, u osnovi znači da Makedonija na putu ka Evropskoj uniji mora da zatvori sva pitanja koja na jedan ili drugi ostaju otvorena.
- Kanonsko pravo
Trebamo očekivati ne samo crnogorsko, nego i sva ostala pitanja koja su u sferi pravoslavlja nerešena da se na jedan ili drugi način kanališu i da taj princip koji je važio 1920. godine, i koji je važio i ranije, da kad se politički omeđe, određene eparhije stvaraju novu crkvu i dotadašnja crkva koja je organizovala pravoslavni život na tom području obaveštava vaseljenskog patrijarha da je stvorena nova crkva, treba da važi za Crnu Goru i za Crnogorsku pravoslavnu crkvu.
Ja očekujem da to pitanje također da bude zatvoreno, tamo ima drugačijih, specifičnijih odnosa u društvu.
Veseljenski patrijarh je doktorirao na kanonskom pravu i očekujem da kao čovek koji ima specifična znanja iz tih oblasti najbolje primenjuje kanonsko pravo.
Da li je to samo nova praksa ili novi način primene određene prakse koja je postojala u pravoslavlju, ipak trebali bi da govore oni koji više znaju tu istoriju.
- Ustaljeni red
U svakom slučaju je njegov postupak stvara ili otvara mogućnosti.
Mi smo više od 70 godina, od 1943. godine kada je pokrenuta inicijativa obnove Ohridske arhiepiskopije pa do 1967. kada je stvorena Makedonska pravoslavna crkva do dana to pitanje otvarali i to pitanje je nerešeno, i za nas kao pravoslavne vernike i kao društvenu stvarnost od posebnog je značaja da se to pitanje zatvori i reši.
Ne zbog toga što mi smo manje pravoslavci od ostalih pravoslavaca nego zbog ustaljenog reda, koji važi u toj pravoslavnoj crkvi.
Mi bi hteli da se taj red i ta pravila poštuju i u odnosu na nas i na naše oblike organizovanja crkvenog života i načina opštenja u tom pravoslavnom svetu.
