Rusija je izgubila rat u Ukrajini onog trenutka kada je dato naređenje za invaziju, a pravni stručnjaci treba da utvrde da li je u Ukrajini počinjen genocid, rekao je za Radio Slobodna Evropu(RSE) dr Srđa Pavlović predavač na Katedri za istoriju i klasiku Univerziteta Alberta u Kanadi.
Rusija je sa desetinama hiljada vojnika 24. februara započela invaziju na Ukrajinu. Više od 11 miliona ljudi napustilo je zemlju, a ukrajinske institucije istražuju više hiljada slučajeva ratnih zločina. Istragu je pokrenuo i Međunarodni krivični sud u Hagu.
Generalna skupština UN-a usvojila je 2. marta rezoluciju kojom se osuđuje ruska agresija, kojoj je upućen zahtjev da odmah prestane sa upotrebom sile protiv Ukrajine.
Pavlović smatra da se situacija u Ukrajini na dva načina reflektuje na Zapadni Balkan, kroz jasniju definisanost proruskog odnosno anti-zapadnog sentimenta i kroz značajniju angažovanost Zapada u regionu.
Dr Srđa Pavlović, predavač na Univerzitetu Alberta, Kanada
RSE: Drugi je mjesec rata u Ukrajini. Sve više je civilnih žrtava, razaranje gradova sve brutalnije, imamo i slučajeve silovanja … Nakon zločina u Buči sve češće se od ukrajinske strane pominje riječ genocid. Mislite li da je situacija eskalirala do tog nivoa… odnosno da li je invazija poprimila taj karakter?
Pavlović: Nije samo ukrajinska strana ta koja rusku agresiju sada opisuje kao genocid. To čine i neki istoričari - eksperti za izučavanje genocida i Holokausta - a od nedavno i američka administracija. Vojna operacija koja nije započeta s genocidnom namjerom može da poprimi te karakteristike i taj cilj, kada se promijene uslovi pod kojima se vodi vojna kampanja. Postoje snažne indicije da je genocidna namjera sada prihvaćena kao strateški cilj ruske vojne agresije na Ukrajinu.
Pročitajte i ovo: Geoffrey Nice: Ubijanje u Ukrajini je samo jedan od elemenata genocidaOsim Buče, zabilježeni su slučajevi ubijanja civila na više lokacija, što pokazuje sistematičnost vojnog djelovanja kada su u pitanju ukrajinski civili. Ta sistematičnost je jedna od karakteristika genocida. Osim toga, retorika zvanične Rusije – karakterizacija ukrajinskog etničkog identiteta i ukrajinske državnosti, prije svega – može da posluži kao važan dokaz genocidne namjere.
Da li se, ili ne, radi o genocidu kao pravno definisanoj kategoriji zavisiće potpuno od prirode sakupljenih dokaza i tužilačke sposobosti da se na sudu dokaže linija komandne odgovornosti kao odraz unaprijed donesene političke odluke.
RSE: Pominje se mogućnost sukoba širih razmjera.Vidite li sličnosti sa početkom Drugog svjetskog rata… I šta su razlike koje mogu spasiti svijet od novog globalnog sukoba?
Pavlović: Mogućnost širih sukoba postoji, ali je pitanje isplativosti takvog širenja za Rusiju. Sukob širih razmjera bi podrazumijevao sukob s NATO članicama. Takav sukob ne bi bio isplativ ni za jednu stranu i pretpostavljam da je Putin svjestan ishoda takvog sukoba. Poređenja s početkom Drugog svjetskog rata su, mislim, neutemeljena jer su geostrateške situacije i konteksti (politički, ekonomski, ideološki) sasvim različiti.
No, takva poređenja imaju veliku političku i propagandnu upotrebnu vrijednost u vremenu koje karakteriše takozvana "magla rata" [fog of war, metafora, označava da je situacija u ratu složena, nejasna, sa mnogo nepoznanica, op. aut.].
Pročitajte i ovo: Adam Mihnik: Putinova invazija na Ukrajinu mogla bi se završiti kao rat Brežnjeva u AvganistanuRSE: Česta su poređenja i sa ratom u bivšoj Jugoslaviji. Pritom kod nas je osim etnički to bio i međuvjerski sukob, dok su u Ukrajini na obje strane pravoslavni narodi.
Pavlović: Postoji dosta sličnosti između ova dva rata. Sudeći po retorici zvanične Rusije, vojna agresija na Ukrajinu jeste etnički sukob, jer se ukrajinska nacija i ukrajinski identitet tretiraju kao izmišljotine koje treba eliminisati. Štaviše, rekao bih da je to primarno etnički sukob, a da je narativ o NATO prijetnji na ruskim granicama samo pogodna dimna zavjesa koja prikriva pravi razlog za agresiju.
Iako je stanovništvo Ukrajine dominantno hrišćanske vjere, ne treba zaboraviti činjenicu da u Ukrajini živi nešto oko 9.5 posto katolika i da ova vjeroispovijest dominira u zapadnoj Ukrajini sa nekih 40 posto ukupnog stanovništva te regije.
Animozitet po etničkim i vjerskim linijama razdvajanja (Ukrajinci-Rusi; katolici-pravoslavci) igra ulogu u ruskoj kampanji demonizacije Ukrajine i može biti jedna od tačaka poređenja sa situacijom u SFRJ 1990-tih.
Vaš browser nepodržava HTML5
Mariupolj: Kako je napredni ukrajinski grad pretvoren u groblje
RSE: I dok se svijet zgražava nad ruskim zločinima u Ukrajini, dobar dio Balkana podržava i opravdava rusku agresiju. Kako objašnjavate taj fenomen negiranja zločina koji smo imali i u ratu u bivšoj Jugoslaviji?
Pavlović: Pored motivacionog faktora ekonomske koristi, odnosno, straha od ekonomske štete, podrška i opravdavanje ruske agresije na Balkanu ima i dodatne razloge.
Neke političke elite i veliki broj ljudi na našem prostoru vide ova dešavanja kroz prizmu domaćih iskustava iz bliske prošlosti: NATO intervencije u takozvanoj Republici Srpskoj i kasnije u Saveznoj Republici Jugoslaviji, ali i kroz prizmu obimne zapadne pomoći ostvarenju kosovske nezavisnosti.
Takve analitičke naočari danas prikazuju Ukrajinu kao alatku "mrskog" Zapada koji želi da "zatre" nekakvu "iskru slovenstva" oličenu u Rusiji i Putinu. Stoga je svaka vojna akcija Rusije istovremeno nametnuta i odbrambena, jer je od egzistencijalnog značaja. Vodeći se epskom poetskom logikom iz 19 vijeka, takvo sljepilo ne dopušta mogućnost da branioci počine bilo kakav zločin ("…zlo činjeti od zla se braneći, tu zločinstva nema nikakvoga… Njegoš ").
Način na koji se negiraju zločini počinjeni u Ukrajini je veoma sličan načinu na koji to rade nacionalisti na Balkanu, pa ako zamijenimo geografske lokacije, ruska argumentacija ponekad zvuči kao bukvalni prevod izjava naših negatora zločina.
Pročitajte i ovo: OEBS: Rusija prekršila međunarodno humanitarno pravo u UkrajiniRSE: Kakve mogu biti refleksije ruske agresije na Ukrajinu, na zemlje Zapadnog Balkana, i od čega to zavisi ? Da li od rezultata ruske invazije, međunarodne zajednice…?
Pavlović: Mislim da je Rusija izgubila ovaj rat onog trenutka kada je dato naređenje za invaziju. Već je rečeno da je Putin uspio da ostvari ono što zapadnim liberalnim društvima nije polazilo za rukom već više decenija: da ujedini ta društva na nivou odbrane strateških interesa i da NATO vojnom savezu daruje novi legitimitet i relevantnost.
Efekti u regiji Zapadnog Balkana su već vidljivi i dvojaki: s jedne strane, imamo sve jasniju definisanost popularnog proruskog, odnosno anti-zapadnog sentimenta, ali i značajniju angažovanost Zapada na našem prostoru, kako bi se ublažio ili sasvim eliminisao uticaj Rusije, s druge. Nadam se da će ovo novo geostrateško pozicioniranje imati korisne strane za zemlje Zapadnog Balkana: ubrzavanje procesa EU integracija, na primjer.
Pročitajte i ovo: Baerbock poručila Srbiji da treba uvesti sankcije Rusiji ako želi biti deo EURSE: Da li je u osnovi podrška Putinu prije svega anti zapadni stav, iako istraživanja javnog mnjenja u svim zemljama Zapadnog Balkana pokazuju visoku podršku evropskim integracijama?
Pavlović: Kao što sam već rekao, ta podrška ima više izvora, a anti-zapadni sentiment je jedan od važnih motiva. Uz napomenu da su istraživanja javnog mnjenja nesiguran oslonac za donošenje konačnih zaključaka o bilo kojem pitanju, važno je reći da u slučaju ruske agresije na Ukrajinu "anti-zapadni stav" ima specifično značenje: mislim da se radi o animozitetu prema državnim aparatima i administracijama zapadnih liberalnih demokratija i njihovim političkim, ekonomskim i vojnim odlukama, a ne o nekoj generalnoj mržnji prema Zapadu.
Zato je moguće biti pristalica evropskih integracija kao poželjnog životnog okvira koji omogućava stabilost i veći standard, a istovremeno "mrzjeti" određene spoljnopolitičke odluke zapadnih administracija.
O određenom smislu se naglašena želja za članstvom u EU može interpretirati i kao svijest o jasnoj i direktnoj koristi za stanovnike zemalja članica – koristi, koja sve one "ružne" zapadne karakteristike čini podnošljivijim.
Pročitajte i ovo: Posljedice rata u Ukrajini po zemlje Zapadnog BalkanaRSE: Ima li konfuzije u međunarodnim i regionalnim odnosima? Da li je Crna Gora u povoljnijoj poziciji, iako se i na nju reflektuju prethodna pitanja, zato što je članica NATO?
Pavlović: Nijesam siguran koliko je korisno govoriti o nekoj "međunarodnoj konfuziji" uzrokovanoj dešavanjima u Ukrajini. Narativ o "konfuziji" može biti interpretiran i kao forma relativizacije ruske odgovornosti za vojnu agresiju na suverenu i nezavisnu državu.
Zvanična saopštenja i dešavanja na terenu pokazuju jasno ko je agresor, a ko je žrtva, pa određivanje prema ovom pitanju ne bi trebalo da predstavlja ni moralni, ni politički problem za bilo koga.
Naravno, nakon što se sakupe dokazi, ostaje da se pravno utvrde detalji o kakvoj vrsti vojnog sukoba se radilo, ali to buduće sudsko procesuiranje nije smetnja da se sada odredimo prema ratu u Ukrajini – naše određivanje nije pravno valjana sudska presuda, već moralni čin podrške žrtvi.
Vjerujem da je, s obzirom na situaciju u Ukrajini i značajan ruski uticaj širom Zapadnog Balkana, članstvo u NATO savezu veoma korisno za Crnu Goru. Osim očiglednog aspekta vojne pomoći i ugovorne obaveze zaštite država članica, ovo članstvo je omogućilo zvaničnoj Crnoj Gori da se, uprkos protivljenju velikog dijela izvršne i zakonodavne vlasti, jasno odredi prema ruskoj agresiji na Ukrajinu.
Pročitajte i ovo: Stradanje civila i civilnih objekata u Ukrajini