Stota godišnjica kraja Prvog svjetskog rata povod je za podizanje nacionalnih strasti u Crnoj Gori, kroz organizovanje skupova kojima će se ujedno obilježiti: godišnjica stvaranja Kraljevine Jugoslavije, Podgorička skupština i ujedinjenje svih Srba u jednu državu. Proslave će biti održane u više gradova u organizaciji ili učešće predstavnika prosrpskih političkih partija, kulturnih organizacija i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Zašto stogodišnjica kraja Prvog svjetskog rata potpiruje nacionalističku retoriku i izaziva nacionalne tenzije?
Uoči stogodišnjice od završetka Prvog svjetskog rata, srpska politička i kulturna udruženja, uz direktno ili indirektno učešće Srpske pravoslavne crkve, pokrenuli su održavanje proslava takozvanog oslobođenja i ujedinjenja srpskog naroda, odnosno obilježavanje stvaranja Kraljevine Jugoslavije i Podgoričke skupštine na kojoj je donijeta odluka o ukidanju Crne Gore kao države i detronizacije crnogorske kraljevljske porodice Petrović Njegoš.
Skupovi se održavaju u više gradova, centralni skup je planiran za 1. decembar u Podgorici na dan nastanka kraljevine Jugoslavije. Pripremu ovih skupova pratila je i polemika o dosad nepotvrđenoj informaciji da je ulaz u Crnu Goru zabranjen četvorici intelektualaca iz Srbije na čelu sa književnikom Matijom Bećkovićem, koji promovišu politički stav da su nezavisnost Crne Gore i crnogorska nacija privremene kategorije.
Podsjetimo, stav zvanične Crne Gore je – da su događaji na kraju Prvog svjetskog rata, odnosno Podgorička skupština i stvaranje Kraljevine Jugoslavije predstavljali aneksiju Crne Gore od tadašnje Srbije, pri čemu je crnogorska kraljevska porodica protjerana iz Jugoslavije Karađorđevića, a da slavljenje tih datuma predstavlja proslavu uništenja Crne Gore.
I istoričari se spore u tumacenju ovog istorijskog dogadjaja.
Šerbo Rastoder
Iako se Crna Gora u Prvom svetskom ratu borila na strani država pobjednica, njihove odluke, kao i lakomislena politika crnogorskog državnog vrha i kralja Nikole pokazaće se katastrofalnim po Crnu Goru, jer je već bilo otvoreno pitanje ujedinjenja Srbije i Crne Gore pod dinastijom Karađorđevića i stvaranje velike srpske države na Balkanu, kao oslonca ruske politike na tom području, kazao je akademik CANU (Crnogorska akademija nauka i umjetnosti ), profesor, istoričar Šerbo Rastoder.
„Umjesto da se poput srpskog kralja Petra vrati u svoju zemlju kao jedan od saveznika, kralju Nikoli je praktično bio onemogućen dolazak iz Francuske gdje su bili smješteni crnogorski dvor i Vlada. Poslije Solunskog fronta, a po odluci Međusavezničke komisije u Versaju, 7. oktobra 1918. donijeta je odluka da savezničke snage okupiraju Crnu Goru. Tako je kraj rata Crna Gora dočekala okupirana od savezničkih vojski: francuskih, engleskih, italijanskih, američkih i srpskih trupa“, kaže profesor Rastoder navodeći da iako je raspoloženje prema ujedinjenju i stvaranju jugoslovenske države u Crnoj Gori bilo opšte, spor je nastao oko toga na koji način uspostaviti ujedinjenje:
Pročitajte i ovo: Identiteta ima više, ali se u Crnoj Gori sužavaju na 'biti Srbin ili Crnogorac'“Jedni su bili za to da se ujedinjenje izvrši na ravnopravnoj osnovi i da o njemu odlučuju legalni predstavnici Crne Gore – kralj, vlada i narodna skupština. Drugi su prihvatili koncept Nikole Pašića i srpske vlade da se Crna Gora prvo prisajedini Srbiji pod dinastijom Karađorđevića, pa da tako ujedinjeni stupe u jugoslovensku zajednicu. Nezadovoljni odlukama Podgoričke skupštine, postupcima vlasti i politikom ujedinitelja koja je bila okrenuta omalovažavanju svega što je imalo predznak Crne Gore i dinastije Petrovića, kao i teškim socio-ekonomskim stanjem, protivnici odluka Podgoričke skupštine i izvršenja aneksije su počeli pripreme za ustanak. Na čitavom jugoslovenskom prostoru 1918, jedini ustanak u tom smislu je bio u Crnoj Gori”, zaključuje Rastoder.
Takođe akademik CANU, istoričar Zoran Lakić se osvrnuo i na Božićni ustanak s kraja 1918. godine, koji su s ciljem poništenja odluka tzv. Podgoričke skupštine podigli protivnici prisajedinjenja Crne Gore Srbiji, koji je prema njegovom mišljenju bio pobuna manjih razmjera:
“Pridajemo joj preveliki značaj, ta pobuna se može lokalizovati na Nikšić i Cetinje, ja je ne bih dalje širio, možda poneko drugo selo iz nekog drugog sreza, a i ta pobuna nije dugo trajala”, rekao je Lakić.
Plakati "Nikad više 1918." na ulicama gradova Crne Gore
Lakić je mišljenja da je srpska vojska oslobodila Budvu, iako zvanična istoriografija govori o tome da se austrougarska vojska povukla prije njenog dolaska u grad. Lakić je komentarisao plakate sa natpisom „Nikad više 1918“, koji su nedavno osvanuli u nekoliko crnogorskih gradova kao reakcija na bilborde kojima se veliča navodno srpsko oslobađanje Budve:
“Ja sam očekivao plakat sa natpisom da nam se ne ponovi 1916, kada su okupatori došli u Crnu Goru i kada je prestala Crna Gora. Ne prihvatamo ni priču da su naši okupatori došli bezmalo kao turisti i da su se kao turisti samovoljno vratili. Istina je da su ih naši preci protjerali sa naših prostora, u veličanstvenoj borbi koja je krunisana oslobođenjem i ujedinjenjem 1918. To su dva nerazdvojna procesa. Po tome se 1918. pamti i obilježava, a ne po nestanku Crne Gore”, kaže Lakić.
Simpozijum o istorijskom kontekstu Prvog svjetskog rata organizovan je dan uoči centralne proslave višednevnog programa koji organizuje javnosti nepoznata organizacija pod nazivom Srpski narod Boke. Nezvanično, organizatori su prosrpske i proruske partije i NVO koje negiraju nezavisnost Crne Gore, a završetak Prvog svjetskog rata proslavljaju kao ujedninjenje Crne Gore i Srbije, kada je Crna Gora izgubila nezavisnost, kraljevinu i crkvu.
Pročitajte i ovo: Podgorička skupština za nove političke igreUpitan da li će zvanična Crna Gora na neki način obilježiti stogodišnjicu okončanja Prvog svjetskog rata gradonačelnik Podgorice Ivan Vuković je rekao da je ponosan što su crnogorska vojska i država uvijek bile na pravoj strani istorije:
„Nažalost, ta istorijska epizoda u Crnoj Gori ima izrazito snažnu negativnu konotaciju vezanu prije svega za 1918. godinu kada je Crna Gora zbrisana sa svjetske političke mape. Što se tiče glavnoga grada, mogu da kažem da mi svakako nećemo učestvovati u ovim perverzijama koje danas gledamo na teritoriji naše države u kojima se slavi taj tragični trenutak crnogorske istorije.”
U odnosu na Evropu u kojoj se ove godine obilježava kraj Velikog rata, u Crnoj Gori je situacija kontroverzna, jer je kraj Prvog svjetskog rata označio i kraj države Crne Gore jedne od pobjednica tog rata. Istog datuma je Crna Gora izgubila i atribute državnosti i dinastiju.Ta kontroverza predstavlja idealan trenutak da se 2018. godine nalaže nacionalističko gorivo, kako je to bilo i prije stotinak godina, kaže profesorica Božena Jelušić, komentarišući aktuelno podizanje nacionalnih tenzija čiji je neposredan povod odnos prema takozvanoj prvoj Jugoslaviji, ali nije jedini i izolovan primjer:
Pročitajte i ovo: Crkva razdora na Rumiji„Imamo probleme sa crkvom na Rumiji, spomenik (Pavlu) Đurišiću, skrnavljenje spomenika muslimanskim žrtvama, ime jezika, proglašenje Njegoša za sveca, proglašenje praznika Njegoša, izbacivanje Njegoša i Kiša, bilborde u Budvi, Titov spomenik, kazne zbog simbola, zabrane ulaska u Crnu Goru, polumjesec na zastavi... to je ono što je aktuelno. Ako imamo ovoliko primjera za paljenje vatre u crnogorskom biću državnom i nacionalnom onda po mom mišljenju imaju jednako udjela i vlast i opozicija“, kaže profesorica Jelušić.
Komentarišući aktuelne političke događaje u kojima dominira podizanje nacionalnih tenzija Jelušić ocjenjuje da su uzroci ovakvog ambijenta slični kao i prije sto godina:
„Kao što opozicionari u nekadašnjoj crnogorskoj državi kralja Nikole nisu umjeli da ponude ništa osim ujediniteljske utiopije, pa su dobili opet jednu državu koja je korupcionaška, tako i danas država nije u stanju da ponudi jednu demokratsku vlasti i iskenu borbu za demokratske promjene, niti je opozicija u stanju da ne koristi ovakvo gorivo i da ne guraju Crnu Goru neprestano u njene crnogorske komedije, kako to kaže Mihailo Lalić. Lalić, kao što bih i ja zaključila, za ovakvo stanje optužuje naš patrijarhat koji vlada tiranijom. Ta tiranija postoji u svakoj našoj državi i zbog toga se kod nas nikada demokratija ne vidi kao demokratija, nego kao samovolja i kao pravo jačega“.