Običaj koji je, nekada davno, dopuštao kući bez muških potomaka, da izabere jednu kćerku koja će preuzeti ulogu sina nasljednika, provukao se sve do 21. vijeka. I to uglavnom u izrazito patrijarhalnim i izolovanim sredinama. Poznate pod imenom “virdžine”, ove su se žene zaklinjale da se nikada neće udati.
Pored toga što su nosile mušku odjeću, virdžine su i u najkonzervativnijoj ruralnoj sredini imale pravo da sjede u kafani sa muškarcima, da puše na javnom mjestu i da nose oružje. Ove muške “privilegije” date jednoj ženi imale su svoju cijenu. Virdžina je obavljala teške poslove, brinula je o svim ostalim članovima porodice i morala do kraja života ostati vjerna svojoj zakletvi – da neće formirati svoju porodicu. U prošlosti je to bio i uslov da žensko dijete nasljedi porodično bogatstvo.
Nedavno je posljednja crnogorska virdžina bila prisiljena da napusti svoje rodno selo Tušina u opštini Šavnik i da prihvati pomoć koja joj je ponudjena u staračkom domu u Risanu, blizu Kotora.
Stana Cerović rođena je 1936. godine kao najmlađa kćerka u porodici u kojoj je bilo pet sestara i dvoje muške djece. Dječaci su rano umrli i porodica je ostala bez “nasljednika”. Stana je još u djetinjstvu obećala svom ocu da se neće nikada udati i da će ona biti glava porodice. U jednom od brojnih intervjua, kazala je kako je pušila od svoje pete godine, a već sa sedam orala je zemlju uporedo s ocem. On ju je naučio i da rukuje puškom.
Nikada se nije oblačila kao žena, a ono što su se na selu smatrali tradicinalnim ženskim poslovima, kakvi su pranje veša i kuhanje, obavljale su njene sestre. Stana je zauvijek bila “sin – nasljednik”.
U njenom životu nije bilo mjesta za pitanje šta je sve propustila zbog toga što nije imala ni jedno bitno iskustvo žene. U njenom svijetu za ženu je bila čast to što može voditi život muškarca.
Stana je primala u goste novinare, antropologe, etnologe i sve one koji su bili zainteresirani za njeno iskustvo virdžine. Kada se približila 80-im godinama, nije više mogla da ispunjava svoje dužnosti. Bila je prisiljena da proda sve osim jedne krave, koja ju je prije godinu dana povrijedila.
Nedavno objavljena reportaža crnogorske televizije o Stani Cerović dotakla je srca brojnih njenih sugrađana. Pomoć je ponuđena sa svih strana.
“Naša je dužnost da brinemo o Stani”, izjavio je jedan zvaničnik opštine Šavnik. Nekoliko ustanova je ponudilo smještaj i brigu, ali je socijalni radnik Šavnika odredio Dom u Risanu.
Portreti virdžina
Vjeruje se da je ova praksa postojala još u 15 vijeku i da se najduže zadržala u sjevernoj Albaniji, nekim dijelovima Kosova, na sjeveru Crne Gore i u dalmatinskoj Zagori. Pored toga što su nosile mušku odjeću, virdžine su najčešće nosile i muške frizure, mijenjale su ženska imena u muška, a svoje ponašanje prilagodjavale “novoj ulozi” tako dobro da su im imitacije kreirale potpuno drugu ličnost.
Prije nekoliko godina američki foto reporter Jill Peters obišao je dijelove sjeverne Albanije i napravio unikatnu kolekciju fotografija - portreta virdžina.
Albanske virdžine
Vjeruje se da danas živi manje od 100 virdžina. Albanska književnica Elvira Dones objavila je 2007. godine knjgu pod naslovom “Virdžina” koja prati sudbinu djevojke Hane. Ona dio života provodi kao virdžina, ali nakon smrti roditelja odlazi za svojom sestrom u Italiju.
Uz burne unutrašnje drame ali i uz pomoć sestre i njene kćerke, Hana se vraća svojoj ženskj prirodi. Talijanska rediteljka Laura Bispuri na osnovu ove knjige je 2015. godine snimila zapažen film.
Suprotno junakinji knjige Elvire Dones, Stana Cerović želi ostati zapamćena samo kao jedini preživjeli sin svog oca.