Offshore koncept je, posljednjih decenija, u Crnoj Gori bio prisutan na razne načine. Crna Gora je i sama imala namjeru da postane poreski raj. Brojna, među kojima i najznačajnija, preduzeća su prodata upravo offshore kompanijama.
Iskustvo je pokazalo da su privatizacije, firmama sa poznatim i stvarnim vlasnicima, nastavile poslovanje bez većih problema, ma koliko i ti privatizacioni ugovori bili problematični, dok su offshore kompanije donosile samo probleme: štrajkove, gašenje firmi, sumnje na pranje novca i izbjegavanje poreza.
Crna Gora ima bogato iskustvo sa offshore konceptom poslovanja, ali nažalost, društvo, država i najveći broj građana od toga nije imalo nikakvu korist, već ogromnu štetu.
Vlast se polovinom devedesetih dosjetila da bi i Crna Gora mogla da se afirmiše kao takozvani poreski raj. Zakon, kojim je omogućeno registrovanje offshore kompanija i banaka u Crnoj Gori je usvojen 1996. godine. Oročen je na 15 godina, ali sam projekat je trajao mnogo manje.
Direktor neuspjelog projekta OffShore Montenegro, Dragan Rosandić, kaže da bi, da je sve bilo u redu, Crna Gora prihodovala značajna sredstva.
"Nije urađeno sve ono što je trebalo, da bude zakonska i podzakonska regulativa, brojne strukture, koje su trebale da se pripreme za realizaciju projekta, nisu oformljene, ništa od toga nije urađeno. Nismo bili spremni za taj posao. Onda se krenulo sa nekim sumnjivim registracijama nekih kompanija. Pod sumnjivim okolnostima je počelo registrovanje offshore banaka, bez ikakve prateće regulative. Izvršen je spoljni pritisak i projekt je ugašen", navodi Rosandić.
Proces privatizacije u Crnoj Gori je počinjao uporedo sa porazom ideje da Crna Gora postane poreski raj. Međutim, to ne znači da je nestalo i offshore poslovanje. Crna Gora više nije nudila mogućnost registracije ovakvih kompanija, ali je zato nudila preduzeća koja su, uglavnom, pokupovale offshore firme.
Ekonomski analitičar, Vasilije Kostić, podsjeća da je offshore poslovanje zakonito.
"Ukoliko obavljate posao u offshore biznisu i ako ga obavljate u skladu sa pravilima, tu teško šta možete da zamjerite. Šta možete da zamjerite ljudskoj potrebi i potrebi određenog biznisa da transferiše sredstva na računima kompanija tamo gdje nisu visoko oporezovani. Offshore biznis i kompanije su legitiman oblik biznisa. Zemlje, koje su se odlučile za jednu takvu formu biznisa, vjerovatno su to uradile da bi privukli strani kapital", kaže Kostić.
Privlačenje stranog kapitala je i legitimno i poželjno. Međutim, ukoliko se zna da je jedina svrha poslovanja preko offshore kompanije izbjegavanje poreza, legitimno i neminovno je i pitanje – koji je motiv jedne Vlade da preduzeća u državnom vlasništvu prodaje offshore firmama, koje nisu stvorene da bi se punile državne kase, već privatni džepovi.
Ako je tako, šta onda jednu Vladu motiviše da državnu imovinu prodaje offshore firmama?
"Offshore kompanije se u Crnoj Gori najčešće koriste da bi se prikrilo pravo vlasništvo", kaže Dejan Milovac, zamjenik direktora NVO MANS.
Dejan Milovac
"U Budvi je bila španska kompanija sa jednom sestrom kompanijom sa Kipra. Ti ljudi su imali osobu koja se predstavila kao vlasnik kompanija koja pregovara sa opštinom Budva. Opština Budva je dala garancije za višemilionski kredit za izgradnju Aqua parka. Nakon toga, kada je kompletan posao propao, ispostavilo se da se ne radi ni o kakvim Špancima ili Kipranjima, već da se na čelu te kompanije nalazi jako bliski prijatelj premijera Đukanovića i sin Svetozara Marovića, koji se trenutno, zbog optužbi za korupciju i kriminal, nalazi u zatvoru", ocjenjuje Milovac.
Poslovanje preko offshore preduzeća je zakonito, ali tu je kraj argumentacije onih koji brane ovakav koncept. Njegova jedina svrha je da bogatim pojedincima omogući da ne plate porez i to bez kršenja zakona.
Mehanizam je jednostavan. Domaće "klasično" preduzeće proda robu offshore firmi istog vlasnika po najnižoj mogućoj cijeni, čak ispod tržišne, čime je osnovica za oporezivanje, u ovom slučaju u Crnoj Gori, minimalna.
Nakon toga, offshore firma, tu istu robu proda pravom kupcu po tržišnoj cijeni, uz realnu dobit, ali pošto dobit formalno nije ostvarena u domaćem sistemu, već na Kipru, Djevičanskim ostrvima, Gambiji ili nekom drugom poreskom raju, gdje se ne plaća porez, novac koji je trebao da uđe u crnogorsku državnu kasu, odlazi na privatni račun. Sve je po zakonu, a državna kasa i građani su uskraćeni.
Vlada Crne Gore je takvim firmama prodala preduzeća, među kojima su i ona koja su presudno uticala na domaću privredu.
Na tenderu za privatizaciju podgoričkog Kombinata aluminijuma je pobijedio Rusal, ruskog oligarha Olega Deripaske, ali je nakon dodatnih pregovora, na njegovo mjesto uskočila kiparska offshore kompanija Salamon Enterprises, nepoznate vlasničke strukture. Opozicija je sumnjala da tu ima i domaćih igrača bliskih vlasti, a javnost je dobila samo riječ Deripaskinih predstavnika da je ova firma u njegovoj svojini.
Oleg Deripaska
"Ukupni kapital Salamon Enterprises je bio nešto oko 1.000 eura, gdje država Crna Gora nije imala kolateral, nije imala od čega da naplati sve ono, što po privatizacionom ugovoru Deripaske, kao vlasnik kompanije, nije sproveo u privatizacionom ugovoru. Ne samo da je jedna kiparska kompanija privatizovala najveće industrijsko preduzeće u Crnoj Gori, već je ta kiparska kompanija od svojih povezanih kompanija iz offshore banaka, uzimala kredite za koje je država Crna Gora davala garancije. To je sakrivano od crnogorske javnosti. To je za rezultat imalo to da stotine miliona eura crnogorski građani plaćaju iz državnog budžeta", ističe Dejan Milovac.
MANS je prije nekoliko godina, u vrijeme sada bivšeg investitora, istraživanjem došao do otkrića o vezama nikšićke Željezare sa offshore kompanijama.
"Kćerka kompanija Željezare je registrovana na istoj adresi na kojoj je registrovana i sama matična firma, koja je vlasnik Željezare. Na toj istoj adresi, u običnoj stambenoj kući, nalazi se 154 kompanije, od kojih najmanje 86 ima isti broj telefona. Dvadeset i šest ima isti web site, kao i kćerka kompanija Željezare Nikšić. Najmanje devet ima istog direktora, čovjeka koji potpisuje dokumentaciju i u ime same Željezare Nikšić", saopšteno je tada iz MANS-a, koji je sve ovo ocijenio kao značajan razlog za sumnju da se radi o izvlačenju neoporezovanog profita, a možda i pranju novca.
"Na žalost, novac i oprema su izvlačeni iz Željezare preko tih kompanija i niko nije odgovarao zbog toga. Bivši vlasnik Željezara je napustio zemlju, a da nije postojala nikakva krivična sankcija", dodaje Dejan Milovac iz MANS-a.
Brojna preduzeća, u koje spadaju i najznačajniji privredni subjekti, a u periodu od 2005. do 2008, i zemljište, odnosno, ogroman dio crnogorske obale, pokupovale su offshore kompanije, pa se ni danas ne zna ko su pravi vlasnici brojnih parcela na primorju.
Na pitanje – da li se prodaja državne imovine offshore kompanijama pokazala kao loša – odgovara član skupštinskog Odbora za ekonomiju i funkcioner vladajuće Demokratske partije socijalista, Zoran Jelić: "Moj lični stav je da uvijek treba ići u privatizacione procjene za poslovanje i ulaganje kroz direktne strane investicije u Crnoj Gori, sa firmama ili preduzećima koji nisu iz zemalja poreskog raja. Više bih volio da u Crnoj Gori ima više multinacionalnih kompanija, kvalitetnijih investitora, sa kvalitetnim referencama u zemljama u kojoj posluju i rade. To sve govori o kvalitetu, kako naše privrede, tako i samih namjera tih kompanija. Ali, u nekom tranzicionom periodu, postojanje tih offshore kompanija, je bilo nužno i potrebno u Crnoj Gori".