U Crnoj Gori, penzije se isplaćuju redovno i na osnovu toga, moglo bi se zaključiti da je penzioni sistem stabilan. Međutim, dio stručne i političke javnosti upozorava na nedopustivo nepovoljan odnos broja zaposlenih i penzionera što, po njima, penzioni sistem čini apsolutno neodrživim.
Crnogorski Fond penzijskog i invalidskog osiguranja vrši isplate za 125.500 penzionera za koje se svakog mjeseca ukupno izdvaja skoro 32 i po miliona eura.
Najnižu penziju u Crnoj Gori, od 100 eura, prima 3.900 penzionera, a najvišu, od skoro 2.100 eura, prima samo jedan korisnik. Broj primalaca penzije od preko 1.000 eura je 145. Ako se izračuna prosjek, dobije se suma od 270 eura.
Iako bi se, vjerovatno, skoro svi penzioneri složili da su sume koje se izdvajaju za njihova primanja suviše male, za penzioni sistem je i ovo neizdrživo. Činjenica da za isplatu penzija Fond PIO redovno dobija nedostajući novac iz državnog budžeta, zapravo, ukazuje na neodrživost penzionog sistema.
"Iako se smatra da je optimalan odnos 1:5, a minimalan 1:3, to je teško postići, čak i u ekonomski razvijenim zemljama Evrope. Pored demografskih promjena, u smislu starenja stanovnika, razlog za navedeno jesu otežane ekonomske prilike. Zbog svega navedenog, dio sredstava za isplatu penzija obezbeđuje se iz budžeta Crne Gore. Fond se dominantno finansira iz izvornih prihoda, koji čini doprinosa za penzijsko-invalidsko osiguranje, i ostalih izvornih prihoda, dok se nedostajuća sredstva obezbjeđuju iz opštih prihoda budžeta. Kako država garantuje redovnu isplatu penzija, redovnost isplate ne može biti dovedena u pitanje, upravo zbog činjenice da se sva nedostajuća sredstva obezbjeđuju iz budžeta države Crne Gore", kaže Dušan Perović, direktor Fonda PIO.
U Crnoj Gori, suštinski funkcioniše samo, takozvani, prvi stub penzionog sistema. Treći, koji podrazumijeva da građani od svojih neto primanja, ukoliko hoće, mogu da uplaćuju privatno osiguranje, postoji, ali je broj građana, koji za to imaju finansijske mogućnosti, zanemarljiv.
Drugi stub penzionog sistema funkcioniše tako što se određeni procenat obaveznih doprinosa za finansiranje prvog stuba usmjeri u privatne fondove, tako da zaposleni ostvaruju pravo na dvije penzije: državnu iz prvog i privatnu iz drugog stuba, a on u Crnoj Gori još nije uveden, a po svemu sudeći, neće skoro.
Ilustracija
"Za sada još uvijek nisu stvorene pretpostavke za uvođenje iz prostog razloga što se, još postojeći penzijski sistem u Crnoj Gori, nalazi u dosta visokom deficitu. Taj deficit se kreće između 30 i 40 posto, zavisno od godine. To je jedan od razloga, što se nije još uvijek uveo drugi stup, kao i iz prostih razloga ukupnog deficita budžeta države. Uvođenjem drugog stuba, neophodno je dati određene poreske olakšice, zbog kojih bi se, u značajnoj mjeri, smanjili prihodi", navodi Perović.
"Crnogorski penzioni sistem apsolutno nije dugoročno održiv", kaže funkcioner opozicionog Demokratskog fronta, Veljko Vasiljević, koji ukazuje na njegovu veliku zavisnost od kreditnih zaduženja.
"Cijeli crnogorski ekonomski sistem zasniva se na zaduživanjima i produžavanjima prethodnih kredita. Nema realne privrede, tako da ni sam penzijski fond nije pouzdan, nije čvrst i nema u tome nikakve sigurnosti. Dok se ne bude privreda Crne Gore zasnivala na realnoj ekonomiji, ne može biti realan i čvrst ni penzioni sistem. To su dva neodvojiva sistema. Pare, koje su nekada bile, za vrijeme Jugoslavije, u penzionom fondu, koje su sigurno bile u rezervama, su davno potrošene", smatra Vasiljević.
"Obzirom na redovnost isplate, penzioni sistem djeluje stabilno. Međutim, pozadina te stabilnosti su redovne intervencije Vlade, davanjem novca iz budžeta", kaže Siniša Lekić, ekonomski analitičar.
"Ovakav penzioni sistem je potpuno neodrživ, prije svega zbog nedopustivo nepovoljnog odnosa broja zaposlenih i penzionera, ali to je naša realnost", navodi Lekić, te zaključuje:
"Sama koncepcija našeg fonda bi bila održiva, kada bi se broj zaposlenih uveliko povećao, kada bi naplata, po pitanju plaćanja za penzijsko-invalidski fond, bila redovna, kada ne bi bilo raznih manipulacija da se to izbjegava ili se odlaže. Sam poreski dug, koji postoji prema Vladi ili državi, dobrim dijelom je upravo iz tih obaveza prema penzijsko-invalidskom osiguranju. Trebalo bi da bude održiv i da bude samoodrživ, a da Vlada, samo u nekim vanrednim situacijama, interveniše. Kod nas je redovna pojava da Vlada konstantno vodi računa o penzionerima. Zato su ova povećanja, gdje su penzije porasle za 1,2%, praktično simbolična i penzioneri su očito u jednoj teškoj situaciji."