Tvrđava Mamula iz 19. vijeka, na ostrvu Lastavica na ulazu u Bokokotorski zaliv u Crnoj Gori, koja je u Drugom svjetskom ratu bila koncetracioni logor, 78 godina kasnije, u sadašnjoj Crnoj Gori pretvorena je u luksuzni hotel-ostrvo "Mamula Island" koji će ovog ljeta primiti prve goste.
U Mamuli, koncetracionom logoru fašističke Italije tokom Drugog svjetskog rata je bilo zatočeno preko 2.000 ljudi, uglavnom djece i žena.
Nekadašnje logorske ćelije sada su luksuzne hotelske sobe, a logorski prostor adaptiran je u spa sadržaje, restorane i barove.
Unutrašnjost sobe sa pogledom na more hotel-ostrva "Mamula Island“, foto: Fat Tony Studio & Mark Anthony Fox
Vlasnik hotel-ostrva je kompanija Orascom Holding Mamula Montenegro iz Herceg Novog, koja je kćerka firma egipatsko-švajcarske holdinga Orascom Development, iza koje stoji egipatski milioner Samih Saviris.
Aleksandar Reljić, novinar i autor dokumentarnog filma "Mamula all inclusive" za Radio Slobodna Evropa kaže da ga je motivisala činjenica da se od nekadašnjeg logora pravi hotel:
"Želio sam da pokažem u kakvom svijetu živimo, koliko danas novac briše sve pred sobom pa, i ovakve istorijske, jezive trenutke, zločine, kako briše i sjećanje, pijetet prema žrtvi koja je podnijeta na tom ostrvu.”
CGO: Odnos prema Mamuli odraz nezrelosti
Za razliku od evropskih država kod koji su ratni logori i mjesta stradanja postali muzeji ili spomen obilježja Crna Gora je logor Mamula pretvorila u luksuzni hotelski kompleks, kaže Tamara Milaš iz Centra za građansko obrazovanje:
“Generalni problem je nedostatak svijesti kod naših donosilaca odluka o potrebi uspostavljanja kulture sjećanja”.
Tamara Milaš iz Centra za građansko obrazovanje polaže vijenac na ulazu nekadašnjeg logora Mamula, septembar 2018.
Ona kaže da ovakav odnos vlasti prema Mamuli kao simbolu antifašizna nije odlika zrelog društva niti njegovog humaniteta.
Iz Centra za građansko obrazovanje, boračkih udruženja Boke Kotorske, porodica bivših logoraša svakog septembra odaju počast žrtvama koje su većinom bile iz Boke Kotorske.
Logor i ljudi
Logor Mamula rasformiran je nakon kapitulacije Italije 14. septembra 1943.
"Tamo su se dogodila ozbiljna mučenja, a prvi logoraši u Mamuli su bili djeca i žene, njih 110. Dovedena iz Pobora kod Budve, da bi nakon njih stigla djeca i žene iz Morinja, u Boki”, kaže Reljić.
On podsjeća da su Italijani iz osvete napravili logor na Mamuli kao dio odmazde za crnogorski, trinaestojulski ustanak, protiv fašizma.
Reljić kaže da se tokom snimanja koje je počeo septembra 2017. mijenjalo i ostrvo i ljudi:
"Čitavo vrijeme pratim transformaciju Mamule, ne samo izgleda ostrva nego i svijesti ljudi, koji su na početku bili protiv gradnje hotela a onda su počeli da mijenjaju pogled. Bio sam šokiran kada mi je jedna logorašica rekla da je dobro što je neko uzeo metlu, da tamo pomete”, aludirajuci na zapuštenost ostrva”.
Vlada DPS o tvrđavi Mamula
Ideja valorizacije Mamule je iz vremena vlasti Demokratske partija socijalista predsjednika Mila Đukanovića, koja je vladala Crnom Gorom gotovo tri decenije.
"Vizija projekta je da se obnovi tvrđava Mamula, očuvanjem kulturnog nasljeđa i promovisanjem istorijskog karaktera ostrva tako što bi se ono turistički profilisalo kao jedino ostrvo spa-hotel, sa muzejskim prostorom“, pojasnio je tadašnji premijer Milo Đukanović 2015. u Skupštini Crne Gore.
Ostrvo Lastavica sa tvrđavom Mamula, septembar 2018, izvor: Centar za građansko obrazovanje
Te godine je odlukama Vlade a potom i Skupštine, Orascomu u dugoročni zakup od 49 godina dato ostrvo Lastavica površine 32 hiljade kvadrata sa austrougarskom tvrđavom Mamula.Godišnja cijena zakupa po metru kvadratnom bila je 1,5 euro i 0,90 centi po kvadratu za akvatorijum, objavio je tada MANS, nevladina organizacija koja se bori protiv korupcije ocjenjujući ugovor štetnim po javni interes.
Zakupac se obavezao na investiciju od 15 miliona eura.
Međunarodni protesti
Zbog namjere crnogorskih vlasti da na taj način valorizuju Mamulu reagovao je i dio međunarodne zajednice.
Tadašnji generalni sekretar Ujedninjenih nacija Butros Butros Gali poslao je uoči odlučivanja u Skupštine maja 2015. pismo Ranku Krivokapiću, u to vrijeme predsjedniku parlamenta.
"Iznenađeni smo da je jedino rješenje za očuvanje i korišćenje tvrđave običan poslovni aranžman i ugovor o privatizaciji“, navodi se u pismu, koje su potpisali i Federiko Majo, bivši generalni direktor UNESCO, i druge istaknute međunarodne ličnosti.
Spoljašnji zid nekadašnje tvrđave - logora, a sada hotel-ostrva „Mamula Island“ foto: Fat Tony Studio & Mark Anthony Fox
Predložili su da se Mamula "sagrađena za ratne ciljeve i svrhe i koja je uglavnom bila korišćena kao zatvor za internaciju, mučenje i pogubljenja tokom dva svjetska rata, pretvori u objekat u sluzbi mira i saradnje", kaže se u pismu.
Istorijsko-memorijalna galerija
Novi vlasnik Mamule je rekonstrukcije na ostrvu i tvrđavi Mamula realizovao u skladu sa najvišim standardima, čuvajući arhitektonsku autentičnost i kulturno-istorijsko nasljeđe tvrđave i ostrva saopštila je Dragana Bećirović iz Magne, agencije za odnose sa javnošću hotela "Mamula Island".
Ona je za RSE potvrdila da će na Mamuli posebno mjesto imati istorijsko-memorijalna galerija na čijem formiranju se radi:
"To je jako važan segment i vrlo pažljivo razmatramo sve koncepte. Ona bi trebalo da prikaže cjelokupnu istoriju ostrva a sa posebnom pažnjom i njen najtužniji dio, periode kada je bila zatvor u Prvom i Drugom svjetskom ratu” rekla je Bećirović, i dodala da će se nastaviti sa obiljžavanjem memorijalnog dana.
Aleksandar Reljić, autor filma "Mamula All inclusive"
Reljiću je pak nejasan koncept spomen sobe, i "kako će to da funkcioniše, da li će gosti tamo moći da čuju neke podatke i priče, vidjeti neke fotografije ili neka dokumenta":
"Film sam nazvao 'Mamula all inclusive' jer ćemo tamo na jednom mjestu dobiti sve što se može dobiti za zabavu i ugodan odmor, tako da će i žrtve postati dio te zabave”.
Atrijum Hotel-ostrva „Mamula Island“, Foto: Fat Tony Studio & Mark Anthony Fox
Tursti, budući posjetioci Mamule će, smatra Reljić, normalno prihvatiti činjenicu da je kao dio kompletne ponude hotela i spomen soba:
"Nedavno sam vidio sjajnu karikaturu na kojoj bogataš dijeli novac siromahu i pravi selfi. Vjerovatno će i gosti hotela na Mamuli kada uđu u spomen sobu napraviti selfi misleći da će time odati počast logorašima, a nakon toga uskočiti u bazen ili u svoju jahtu i otići".
Položaj ostrva Mamula u odnosu na Kotorski zaliv (Google maps)
Tvrđavu je sredinom 19. veka za potrebe austrougarske vojske izgradio general Lazar Mamula, po kome je dobila ime, ali prema dostupnim podacima, nije korišćena u vojne svrhe. U Prvom svjetskom ratu Mamula je bila zatvor. Zakonski je zaštićena kao kulturno-istorijski spomenik druge kategorije.
Nalazi se na kružnom ostrvu prečnika 200 metara u hercegnovskom dijelu zaliva, između poluostrva Luštica i Prevlaka nedaleko od Herceg Novog, na Crnogorskom primorju.