Omiljeni evropski diktatori

Spiegel on-line, prevela Biljana Jovićević

Evropska unija doživjela je neuspjeh u arapskom svijetu. Decenijama je Evropa podržavala diktatore na sjeveru Afrike u interesu stabilnosti.

Sada se EU bori da odgovori na talas narodnog bunta u regiji. Zakašnjeli odgovor na nasilje u Libiji pokazuje kolika je podjela u bloku.

To je trebalo da bude prijatna večera bez uobičajenih formalnosti i vremenskih ograničenja.

U nedjelju 20. februara, šefica diplomatije EU, Ketrin Ešton, pozvala je ministre vanjskih poslova članica EU u zgradu Evropskog savjeta u Briselu na detaljne razgovore o revoluciji na Sjeveru Afrike i krvavim scenama iz Libije.

Ali , kao što je uobičajeno u Evropskoj uniji, sastanak se pretvorio žestoki spor.

Odmah nakon što je lady Ešton završila izvještavanje o posljednjim razgovorima koje je imala u Kairu i Tunisu, italijanski minister inostranih poslova Frako Fratini je upao.

Govorio je o nemirima u Libiji, zemlji koju, tvrdi Fratini, poznaje veoma dobro.

On je tvrdio da je libijski diktator, Moamer Gadafi, jedini koji može garantovati stabilnost u zemlji.

”Najvažnija stvar sada je”, rekao je Fratini “sačuvati teritorijalni integritet zemlje”.

Njegove kolege iz Grčke i Malte podržale su njegov stav. Nakon toga u prostoriji je zavladao tajac. Njemac Verner Hojer, viši zvaničnik ministarstva spoljnih poslova koji je na večeri bio zamjena šefa diplomatije Gvida Vestervela, prvi je produžio razgovor.

”Ako je to naša pozicija, to bi bila velika greška i izdaja naših fundamentalnih vrijednosti", rekao je on i dodao: “Umjesto što brinemo za Gadafija, treba da budemo srećni što odlazi”.

Reakcija sa pola srca

Sedmicama je procvat demokratskog pokreta u Sjevernoj Africi, rušio jednog diktatora za drugim, prvo u Tunisu, potom u Egiptu, sada moguće je i u Libiji.

Za sve to vrijeme, reakcija evrpskih vlada se u najboljem slučaju može opisati kao paralizujuća.

Dok je Gadafijev režim naredio oružanim snagama da pucaju na sopstveni narod, reakcija političkih elita - bilo da je riječ o Briselu, Berlinu, Parizu ili Rimu - bila je nesigurna, podijeljena i bez plana.

Oni se sami preispituju da li da pošalju trupe ili uvedu sankcije. Brinu o masivnom prilivu izbjeglica ili da li je uopšte ispravno umiješati se u nešto što se može pretvoriti u dugi građanski rat.

Neki su predlagali da bi Evropa trebala da razmisli o sopstvenoj verziji takozvanog Maršalovog plana, dok su se drugi pitali ko bi to platio.

Šest nedjelja od početka protesta u glavnom gradu Tunisa, Evropljani se i dalje preispituju, ali teško nalaze bilo koji odgovor oko kojeg bi se mogli saglasiti.

Jedino što su uspjeli da urade je da Francuska, Njemačka i Britanija uspješno vrate kući hiljade svojih državljana koji su bili zagalavljeni u haosu građanskog rata.

Ali, danima Evropljani nijesu mogli da se usaglase oko donošenja odluke o zamrzavanju bankovnih računa članovima Gadafijevog klana. Tek prošlog petka, nakon što je sve više i više vojnih jedinaca dezertiralo od libijskog despota, EU se konačno dogovorila da uvede neku vrstu stidljivih sankcija.

To je bilo praćeno nekim malim koracima u pravom smjeru. U nedjelju, italijanski šef diplomatije Franko Fratini, objavio je da je prijateljski sporazum između Italije i Libije potpisan 2008. godine "de facto suspendovan". Sporazum je uključivao i klauzulu o nenapadanju.

Francuska je takođe objavila u ponedjeljak da šalje dva aviona sa medicinskom pomoći u Bengazi, Libijski grad koji je pod kontrolom anti-vladinih pobunjenika.

Francuski premijer Fransoa Fion rekao je "da je to početak maisvne humanitarne operacije za narod na oslobođenim teritorijama".

Evropski ministri vanjskih poslova bili su među onima koji su prisustvovali sastanku Komiteta Ujedinjenih nacija za ljudska prava u Ženevi u ponedjeljak, gdje su predstavnici Sjedinjenih američkih država, Evrope, Bliskog istoka i Sjeverne Afrike raspravlajli kako da odgovore na situaciju u Libiji.

Brige oko cijene za demokratiju

Preokret sa druge strane Mediteranskog mora, uhvatio je Evropljane nespremne.

Decenijama unazad su se ulagivali despotima na Sjeveru Afrike zato sto su im obećavali i naftu i zaštitu od afričkih izbjeglica i islamskih terorista.

Diplomate od Helsinkija do Rima veoma su malo razmišljali o činjenici da je riječ o vladarima koji su poricali osnovna ljudska prava svojim građanima.

Ta tema bi im eventulano pala na pamet jednom godišnje kada su se suočili sa posljednjim godišnjim izvještajem Amnesty Internationala.

Ali, sada kada diktature širom regiona klecaju, Evropljani nijesu sigurni kako da se ponašaju prema oslobodilačkim pokretima na svojim vratima.

Sa jedne strane vide mlade sa Sjevera Afrike kako se pozivaju na iste vrijednosti, vladavinu prava i demokratiju, za koje Evropljani kažu da su blisko povezane sa njihovim sopstvenim identitetom.

Ali, se sa druge strane, plaše kako bi tekući događaji mogli povećati novu ekonomsku nesigurnost. I dodatna otežavajuća okolnost je to što ovi nemiri udaraju evropske građane tačno tamo gdje su najosjetljiviji - na benzinske pumpe.

U Njemačkoj, usporavanje proizvodnje u Libiji podiglo je cijenu benzina na 1,75 po litru (ili 8,7 dolara po galonu) sa 1,49 po litru u januaru, a očekuje se i da će cijena rasti.

Ako se prodemokratski nemiri takođe prošire na najbogatiju naftom, Saudijsku Arabiju, eksperti predviđaju da će cijene benzina dostići najaviši nivo ikad, što bi imalo katasrofalne efekte na ekonomski rast i zaposlenost u Evropi.

Nepodesni principi

Ono čemu sada svjedočimo je istorijski zaokret koji sa sobom nosi prilike i rizike ne manje značajne od onih koje su dovele do kolapsa komunizma prije dvije decenije.

Ali umjesto da promovišu kataklizmu na Sjeveru Afrike, evropske vlade su se zaglavile u močvari punoj sitnih sporenja.

Umjesto za promjene, one djeluju više zainteresovane za održavanje “statusa quo” i zaštitu njihovih omiljenih diktatora.

U sopstvenim političkim govorancijama, Evropska unija voli da se razmeće kako su prioriteti “univerzalne vrijednosti nepovrediva i neotuđiva prava svakog ljudskog bića: sloboda, demokratija, jednakost i vladavina prava” kako je zapisano u preambuli Lisabosnkog ugovora.

Ali u stvarnosti, bilo bi dobro ostaviti po strani te fundamenatalne principe. Na primjer, francuski predsjednik Nikola Sarkozi uspio je na guranje da 2008. godine formira takozvanu Mediteransku uniju sa južnim evropskim susjedima, a Evropljani su postavili za kopredsjedavajućeg Unije nikog drugog to egipatskog diktatora Hosnija Mubaraka.

Istovemeno je Brisel snadbio Egipat sa darežljivom finasijskom podrškom.
Veze EU sa Libijskim diktatorom Moamerom Gadafijem jednako tako su bliske.

EU mu je dala desetke miliona da zapečati svoju obalu. Samo 2009. godine tadašnji britanski premijer Toni Bler, odobrio je prijevremeno pušatanje na slobodu i repatrijaciju Libijca Abdela Baseta al Megrahija, jedinog čovjeka osuđenog za rušenje Pan Amovog leta broj 103, iznad škotskog grada Lokerbija, kada je ubijeno 270 ljudi.

Gadafijev režim prijetio je sankcijama britanskim kompanijama koje rade u Libiji da Megrhi nije oslobođen.

Kada je riječ o određivanju evropske politike prema Sjevernoj Africi, nacionalni interesi podređeni su principima određenim EU sporazumima.

Kada je riječ o njenim bivšim afričkim kolonijama, Francuska još uvjek sebe doživljava kao najmoćnijeg regionalnog igrača.

Malta i Kipar godinama su zabrinuti zbog najezde ilegalnih imigranata. Italija je Libiju pretvorila u jednog od najvažnijih trgovinskih partnera.

U znak zahvalnosti Gadafi je ostvario ogromne investicije u Italiji posljednjih godina. Libija je vlasnik 7,2 procenta akcija Unicredit, najveće italijanske banke, 2 procenta u Finmečanica, najvažnije vojne proizvodnje i još 2 procenta u FIAT-u, najvećoj automobilskoj kompaniji.

Libija je takođe valsnik 7 procenata akcija torinskog Juventusa, jednog od najpopularnijih italijanskih i evropskih fudbalskih klubova.

Istovremeno je više od 100 italijanskih kompanija aktivno u Libiji, uključujući giganta Eni, elektronsku kompanniju Ansaldo STS i građavinsku kompaniju Impreglio.

Visoke cijene nafte mogu naštetiti evropskoj ekonomiji

Poslovne veze između Njemačke i Gadafijevog režima relativno su tanke, osim u naftnom sektoru.

Suprotno tome Njemačke veze sa Saudijskom Arabijom i Ujedinjenim Arapskim Emiratima(UAE) mnogo su jače.

Ako se nemiri prošire u posljednje dvije zemlje, Njemačka ekonomija će takođe biti pogođena.

Niz godina, najveće njemačke građevinske firme, kao što su Bilfinger Berger and Hochtief, radile su na prestižnim građevisnkim projektima u regionu, kao što je Džeda aerodrom u Saudijskoj Arabiji.

Thyssen Krupp isporučuje čelik i liftove za najveće gradove u Persijskom zalivu. Volkswagen, BMW i Daimler su među omiljenim markama automobila šeika.

Čak i u kriznoj 2009. godine njemačke su kompanije izvezle 14 milijardi eura (19 milijardi dolara) robe u region.

Imjući u vidu ove veze nije iznenađenje da je njemačko ministarstvo ekonomije prestravljeno političkom krizom u Saudijskoj Arabiji. Ministar ekonomije Rainer Bruderle voli da kaže zvanično da vjeruje da će svaka šteta po ekonomiju Njemačke biti zadržana “unutar uskih granica”.

Ali njegovi stručnjaci već prave planove za potencijalno druge scenarije, uključujući i taj da se raspravlja o potencijalnom “domino efektu”.

Najgori scenario uključuje dramtičan rast cijena nafte i njegov devastirajući efekat na ekonomiju. Samo rast cijena sirove nafte na 120 dolara za barel, bio bi dovoljan da dovede do iznenadnog kraja njemačkog ekonomskog buma.

Prošle sedmice cijena nafte se u jednom trenutku opasno približila tom nadmašivom znaku.

“Svaki sat se računa”

Bez obzira da li je riječ o odnosu Njemačke i Saudijske Arabije, Francuske i Maroka ili Italije sa Libijom, kada je riječ o evropskim vezama sa zemljama Sjeverne Afrike i Arapskog poluostrva, nacionalni interesi su mnogo važniji od onih evropskih.

U slučaju Libije to je značilo da umjesto da progovore odmah, zajedničkom akcijom, članicama EU trebalo je mnogo vremena prije nego što su se dogovorile o minimimu sankcija.

Brzina kojom su reagovale Ujedinjene nacije samo je još više podcrtala neuspjeh EU.

U utorak i pored toga što nije naročito poznat po brzim odlukama Savjet bezbjednosti UN poručio je da oni koji čine pokolj po Libiji moraju računati na njihovu reakciju.

Onda je u subotu, SB UN jednoglasno odobrio zamrzavanje imovine Gadafija i jednog broja njegove djece, uključujući i zabranu putovanja za cijelu porodicu i veliki broj njihovih saradnika.

Savjet bezbjednosti se takođe dogovorio da se Gadafi uputi Međunarodnom kriminalnom sudu radi istrage o mogućim zločinima protiv čovječnosti.

“Bizarno je da smo postigli više u Savjetu bezbjednosti, sa Rusijom i Kinom, nego što smo učinili kao Evropski savjet”, komenatrisao je Verenr Hojer viši zvaničnik Njemačkog ministarstva inostranih poslova.

Zvaničnici u Briselu i Berlinu zanijemili su zbog nedostatka jasnog pristupa od strane EU.

“Najvažnija stvar je sada zaustaviti snadbijevanje Gadafija”, kaže Elmar Brok, član Evropskog parlamenta iz Hrišćanske demokratske unije (CDU), desnog centra, kancelarke Angele Merkel.

“Moramo uspostaviti zonu zabrane letjenja i zabraniti na našim evropskim aerodromima sve letove iz Libije. Svaki sat se računa”, rekao je on.

Volker Kauder takođe iz CDU-a, žali što EU nije u stanju da se nosi sa jednim od najvećih spoljnopolitičkih izazova do danas.

“EU ima šansu da popravi svoju reputaciju među običnim građanima, ali još mora da odgovori na taj izazov”, rekao je on.

U ponedjeljak su članice EU konačno potpisale zajedničke sancije protiv Libije, uključujući embargo na oružje i zabranu putovanja vodećih Libijskih zavničnika eksponiranih u Gadafijom režimu.

Takođe će zamrznuti sva sredstva režima, ali to je korak koji je uslijedio nakon što je Švajcarska već donijela tu odluku.

Šutanja sa vrha

Sve neugodne prepirke u Evropi su prepreka za Ketrin Ešton , kao evropsku šeficu diplomatije, koja bi u teoriji trebala da bude glavni evropski diplomatski glas.

Ali više od svega britanska diplomatkinja je više bila posmatrač svih sporenja između ministra vanjskih poslova EU.

“Potreban mi je konsenzus 27 zemalja članica. Nikada nijesam vjerovala da možemo biti uspješni ako se oslonimo samo na mene, kao onu koji govori u ime svih“, kaže Ešton.

Bez konsenzusa između 27 zemalja članica, Ešton ostaje tiha. Ona je ćutala mjesec dana kada je objelodanjeno, da je tokom odmora u Tunisu, novoimenovani ministar inostranih poslova Francuske Mišel Alio Mari koristila let privatnim avionom biznismena blisko povezanog sa klanom tunižanskog diktatora Zine El Abidina Ben Alija. (Alio Mari je za vikend podnijla ostavku kao odgovor na kritike za njene veze sa režimo svrgnutog Ben Alija)

Ešton je takođe držala jezik za zubima kada je prošle sedmice italijanski premijer Silvio Berluskoni obio da pozove svog prijatelja Gadafija na red.

“Ja ne dozvoljavm sebi da ga uznemiravam”, rekao je Berluskoni .

Rastuća izbjeglička kriza

Evropska unija nije samo duboko podijeljena oko pitanja spoljne politike. Razmimoilaženje je podjednako žestoko kada je riječ o tome na koji način treba da se rješava pitanje izbjeglica sa Sjevera Afrike.

U zvaničnim izjavama, EU lideri veličaju libijsku i tunižansku borbu za slobodu. Ali su do sada pokazali veoma malo sklonosti da pomognu ljude čiji su životi i ekonomska egzistencija ugroženi u toj borbi.

Na sastanku evropskih ministara pravde i unutrašnjih poslova prošle sedmice u Briselu, Italija, Malta Kipar i Grčka zahtijavli su solidarnost od evropskih kolega.

“Ovo je katastrofalna humanitarna uzbuna“, rekao je italijanski ministar unutrašnjih poslova Roberto Maroni novinarima. ”Ne možemo biti ostavljeni nasamo”.

Maroni je dobio podršku od Španije. Ali Njamačka, Austrija i druge EU članice ne žele da čuju za to.

“Italija je napeta, ali ne prenapeta”, rekao je njemački ministar unutrašnjih poslova Tomas de Mezije (u srijedu imenovan za ministra odbrane) kolegama.

Njamačka vlada insistira na tome da je u stvari samo oko 6000 izbjeglica iz Tunisa stiglo u Lampedusu do sada. A prema njemačkim podacima manje od 20 ilegalnih imigranata stiglo je i u Njemačku do danas.

Ipak italijanska zabrinutost nije u potpunosti bez temlja. I pored toga što je brojka od million i po eventualnih izbjeglica, koju predviđa Maroni prilično pretjerivanje, Njemačka se vlada plaši da bi zanačajan broj ljudi moglo krenuti sa Sjevera Afrike u Evropu u mjesecima što slijede.

Njemački pravosudni organi govore o “drugom talasu “sastavljenom od hiljada ljudi iz sub-saharskih zemalja prema sjeveru preko Magreba u Europu.

Italija i druge granične zemlje na Mediteranu zahtijavaju da se te izbjeglice distribuiraju u druge EU države i da oni snose dio troškova za njih.

Ali do sada bilo je samo nekoliko signala da bi ostale članice EU bile spremne da prihvate izbjeglice.

Na ovu temu njemački ministar unutrašnjih poslova de Marzijar vidio se oči u oči sa šefom diplomatije Gvidom Vesterveleom, koji je platio posjetu Kiaru prošle sedmice.

Zvaničnici u Berlinu prije prihvata izbjeglica kažu da je mnogo važnije da se obezbijedi ekonomska i politička podrška tim izbjeglicama u njihovim matičnim domovinama.

Mogućnost genocida

Dok evropske države zaokupirane sobom nastavljaju da se bave sporovima, sve više ljudi umire u Libiji i Evropa bi uskoro mogla biti suočena sa neobično velikim izazovom.

Iako je veoma moguće da se Gafijev režim drži na klimavim nogama ne može se iključiti da je Libija na rubu građanskog rata koji bi mogao trajati mjesecima.

Iz tog razloga ministar vanjskih poslova Luksemburga Žan Aselborn
zahtijevao je da ukoliko je potrebno, međunrodna zajednica mora takođe biti spremna na vojnu intervenciju na visokom nivou.

Takođe vjeruje da je esencijalno obezbijediti mandat UN za letove u Libiju i da napori da se dovede još plaćenika moraju biti pod monitoringom.

Kako bilo, takav napor mogao bi brzo miješanje Zapada pretvoriti u rat. U Njamačkoj, barem, političke stranke su jednoglasne u suprostavljanju ovom scenariju.

S obzirom na vrlo nepopularan angažman Njemačke u Avganistanu, veoma je mala želja da eventualno budete uhvaćeni u drugi vojni sukob.

Istovemneno biće veoma teško čuvati ovu poziciju ubuduće. Pitanje da li bi Evropa bila u stanju da sjedi i gleda genocid na njenim granicama. EU još nema odgovor na to.

Sfere uticaja

Već je dovoljno teško da se dogovori zajednički pristup u djelovanju ka Sjeveru Afrike i Arapskom svijetu. Do sada su Francuska i Njemačka primjenjivale različite strategije.

Njemačka računa na korištenje finansijske podrške EU za obezbjeđivanje progresa, demokratije i vladavine prava. Prema dosadašnjem pravilu EU fondovi se distribuiraju prema individulanim kvotama zemalja.

Za Francusku i njene saveznike nije fundamentalno suprostaviti se njemačkim planovima. Ipak i oni žele više od ičega da obezbijede novac EU za njihove južne susjede.

A njihovi glavni oponenti u ovome su članice EU iz Istočne Evrope, koje radije žele da podrže svoje bliže susjede, kao što su Ukrajina i Gruzija.

U pitanju su konkretni interesi iza svih ovih neselaganja. Francuski predsjednik Nikola Sarkozi želi da obnovi Mediteransku uniju formiranu prije tri godine, zato što želi da ojača poziciju Francuske unutar EU.

Iako je Berlin tradicionalno ustupio ulogu lidera Parizu, sada pokušava obezbijediti malo više uticaja.

U njemčkom ministarstvu inostranih poslova, francuski pristup, koji je uglavnom njegovanje bliskih veza sa regionalnim diktatorima, sve dok su oni pro Francuski, očigledno nije uspio.

Umjesto toga, Njemačke diplomate misle da EU ne treba da tretira Sjever Afrike kao jedino francusku sferu uticaja.

Postoji takođe nedostatk evropskog jedinstva oko još jednog broja važnih pitanja.

Na primjer, njemačko Ministarstvo vanjskih poslova nije uspjelo u nastojanjima da se EU stavi niža trgovinskih barijera za paradajz iz Tunisa, jer je Rim bio zabrinut da bi italijanski poljoprivrednici došli u nepovoljan konkurentski položaj.

Biće veoma teško za Evropljane da postignu sporazum o bilo kojem od ovih pitanja prije sljedećeg sumita EU, zakazanog za sredinu marta.

No, postizanje nezadovoljavajućih kompromisa će napraviti ozbiljnu štetu za evropski ugled u regionu.

"Moramo doći do atraktivniog paketa na sumitu. To će biti test za kredibilitet EU", kaže Verner Hojer.

Autori: Frank Dohmen, Alexander Neubacher, Ralf Neukirch, Christoph Schult i Anreas Ulrich.