Srbija se miješala u izbore u Crnoj Gori, bez obzira na to što su njeni zvaničnici to u više navrata negirali, kaže Zlatko Vujović iz Centra za monitoring i istraživanje.

Vujović u izjavi za Radio Slobodna Evropa (RSE) podsjeća da je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić najavio da će se izdvajanja za srpske institucije u Crnoj Gori uvećati deset puta, kao i da je cilj zvanične Srbije da se poveća broj Srba u Crnoj Gori na popisu sledeće godine.

„Uoči izbora bila je i jedna urgentna pomoć od više od milion i po eura iz budžeta Srbije“, kaze Vujović i dodaje da su srpski mediji pod kontrolom Vučića vodili kampanju podrške koaliciji Za budućnost Crne Gore, diskreditujući one koji nisu bili na liniji očekivanja zvaničnog Beograda.

„Sam Vučić je javno i otvoreno saopštio na konferenciji za medije 6. januara da je interes Srbije prije svega da sačuva interese Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori i da će uraditi sve što je potrebno da se to obezbijedi“, kaže Vujović i podsjeća na izjavu visokog funkcionera Vučićeve Srpske napredne stranke, (Vladimir) Đukanovića koji je lideru koalicije Za budućnost Crne Gore Zdravku Krivokapiću (25.09.) javno poručio „da nikada ne bi dobili izbore i pobijedili Mila Đukanovića da nije bilo predsjednika Aleksandra Vučića i podrške iz Srbije“.

„Ako ovo sve imamo u vidu, teško je izvesti zaključak da se Srbija nije miješala u izbore u Crnoj Gori jer je to više nego jasno“, kaže Vujović.

Pročitajte i ovo: SPC u centru političkih dogovora u Crnoj Gori

Ministarstvo: Miješanje Srbije prisutno decenijama

U kontekstu parlamentarnih izbora, Ministarstvo vanjskih poslova Crne Gore saopštilo je (20. septembra) da je miješanje Srbije u unutrašnja pitanja Crne Gore "aksiom koji je u većoj ili manjoj meri prisutan decenijama“.

Predsjednik Srbije je 24. septembra izjavio da trojicu lidera pobjedničke koalicije u Crnoj Gori ne poznaje, a da su mu važni oni ljudi sa kojima „imamo prijateljske i bratske odnose, a to su Andrija Mandić i Milan Knežević i verujemo da će tako biti i sa (Markom) Milačićem“.

„To su ljudi koji ne kriju da pripadaju srpskom narodu i zato mi imamo pravo legitimno da se borimo za ostvarivanje njihovih kolektivnih i svakih drugih prava", rekao je Vučić.

Tome u prilog ide i situacija na postizbornoj sceni, gdje su se izdvojile dvije struje unutar koalicije Za budućnost Crne Gore.

Jednu struju, koju predstavljaju pojedini funckioneri Demokratskog fronta (DF), podržavaju predsjednik Srbije i patrijarh SPC Irinej dok drugu, okupljenu oko lidera koalicije Zdravka Krivokapića, podržava mitropolija SPC u Crnoj Gori, na čelu sa Amfilohijem.

„DF je nedvosmisleno iskazao lojalnost prema vlasti u Srbiji. Oni su aduti i neka vrsta miljenika Vlade Srbije. Oni su najposlušniji, a u pogledu sprovođenja onoga što neki nazivaju 'velikosrpskim projektom' su najradikalniji i najistrajniji deo pobedničke koalicije u Crnoj Gori“, kaže za RSE profesor Univerziteta u Novom Sadu Slobodan Sadžakov.

Pročitajte i ovo: Vučić: Crnoj Gori želim sve najbolje i bliske odnose sa Srbijom

I Bojan Klačar, izvršni direktor Centra za slobodne izbore i demokratiju, navodi za RSE da nema dileme da je Demokratski front (DF) partner predsednika Srbije Aleksandra Vučića i vladajućeg SNS-a.

Dobre odnose Beograda sa koalicijom Za budućnost Crne Gore, koju predvodi DF, poljuljao je nosilac te liste i kandidat za mandatara buduće Vlade Zdravko Krivokapić izjavom bh. Face televiziji (19.09.) da „predsjednik Srbije ima bolje odnose sa (crnogorskim predsednikom) Đukanovićem nego što on ima sa svojim kumom“, implicirajući da su dva predsjednika sarađivala u projektu „Beograd na vodi“.

Iz Beograda je stigao odgovor predsjednika Srbije koji je pozvao Krivokapića da "u najskorije vrijeme" upozna javnost o navodnoj saradnji sa Đukanovićem, „posebno u poslovnim varijantama“.

„Ako Krivokapić bude dolazio u Beograd moraće da ponese dokaze za koje znam da ne postoje, ili će morati da kaže da je lagao“, rekao je Vučić 24. septembra u izjavi novinarima.

Slobodan Sadžakov upravo Krivokapića vidi kao jednu od „tačaka nesporazuma“, kako u crnogorskoj koaliciji, tako i u Beogradu.

„Na površinu aktuelnih događanja isplivao je jedan do sada uglavom anonimni profesor Krivokapić koji sada pokazuje neku vrstu odmaka prema obećanjima koja su data u kampanji i uz druge lidere, Abazovića (Dritana, lidera koalicije Crno na bijelo) i Bečića (Alekse, čelnika Demokrata), se trudi da na neki način eliminiše preveliki uticaj Demokratskog fronta“, kaže Sadžakov.

Da li je SPC 'izborni pobjednik' u Crnoj Gori?

Neslaganje lidera DF-a sa nosiocem njihove liste

Da ima disonantnih tonova u stavovima Krivokapića i lidera DF-a pokazao je i postizborni period, u kome je SPC bila medijator prilikom sastanka u manastiru Ostrog, veče uoči konstituisanja novog saziva parlamenta.

Lideri tri opozicione koalicije, koje su osvojile većinu na parlamentarnim izborima održanim 30. avgusta, Zdravko Krivokapić, Aleksa Bečić i Dritan Abazović potpisali su 9. septembra Sporazum o principima buduće vlasti koji, između ostalog, podrazumijevaju saradnju sa NATO i neupitnost priznanja Kosova, nepromjenjivost državnih simbola...

Prethodno su njih trojica, dan nakon izbora, objavili principe buduće vlasti, koji podrazumijevaju formiranje ekspertske vlade.

Lideri DF-a Andrija Mandić i Nebojša Medojević su saopštili da nisu sa tim saglasni, te da nisu bili konsultovani.

Situacija je, u jednom momentu dovela do toga da lideri DF-a odbiju da za mandatara bude predložen Krivokapić, koji je nosilac njihove liste, da bi na konstitutivnoj sjednici parlamenta promijenili stav i podržali ga.

Sadžakov ukazuje i da su i mediji u Srbiji promijenili retoriku od podrške koaliciji i Krivokapiću lično:

„Sada se i tabloidi okreću protiv dojučerašnjih miljenika Krivokapića i Abazovića i vidimo da je pokrenuta ta tabloidna mašinerija koja optužuje i njih, a i mitropolita Amfilohija da zapravo rade protiv DF-a, a posredno i protiv države Srbije“, rekao je Sadžakov.

Sukob Irineja i Amfilohija

On ukazuje na još jedan „važan aspekt koji sve više isplivava na površinu“, a to je, kako navodi, sukob mitropolita Amfilohija sa jedne, i predsednika Srbije i poglavara SPC Irineja sa druge strane.

„Postoji veliki rascep u SPC koji nije proizveden samo događajima u Crnoj Gori već i nekim drugim događanjima kakvo je recimo Kosovo“, kaže Sadžakov.

Pročitajte i ovo: Most: Da li je Amfilohije najmoćniji čovek u Crnoj Gori?

Povodom pregovora o Kosovu koji su se desili prije dvije godine, mitropolit Amfilohije je bacao kletve i optuživao Vučića za izdaju, objašnjava Sadžakov i podsjeća da je Vučićevu namjeru da posjeti Crnu Goru osujetio upravo Amfilohije, tako da mu je „na neki način uskraćeno gostoprimstvo kada je želeo da ode za Božić u Crnu Goru“.

I Bojan Klačar navodi da „nije tajna da Aleksandar Vučić ima daleko bolje odnose sa patrijarhom Irinejem nego sa mitropolitom Amfilohijem“.

„U tom smlisu Irinej i Amfilohije imaju bitno drugačije poglede na Crnu Goru i odnose sa Srbijom. Ali, Amfilohije ipak živi u Crnoj Gori i on je sa mitropolijom bio jedan od generatora izbornog uspeha ove koalicije. On ima mnogo težu poziciju nego Irinej jer mora da pomiri velika očekivanja srpske zajednice u Crnoj Gori, sa neminovnošću da u Crnoj Gori živi veliki broj ljudi koji nisu pripadnici SPC“, kaže Klačar.

Poglavar Srpske pravoslavne crkve primio je 10. septembra u Patrijaršiji u Beogradu lidere DF-a Andriju Mandića i Milana Kneževića. Irinej je rekao da je "volja naroda trijumfovala nad samovoljom pojedinca", saopštila je Informativna služba SPC.

Lojalnost Irineju potvrdio je i Andrija Mandić u intervjuu Pinku, 23. septembra, navodeći da on, Milan Knežević i Demokratski front nikada ništa nijesu uradili bez blagoslova patrijarha Irineja.

U kom pravcu bi odnosi mogli ići?

Iako ocjenjuje da će dobri odnosi zvaničnog Beograda sa liderima DF-a biti nastavljeni, Bojan Klačar navodi da će oni više biti vezani za pitanja iz domena srpske zajednice u Crnoj Gori, nego što će se Srbija miješati u oficijelni kurs nove crnogorske vlasti.

„A taj kurs se na osnovu onoga što smo imali prilike da vidimo neće mnogo razlikovati od kursa koji je držao Milo Đikanović. Dakle, proevropske integracije, saradnja sa NATO, nema povlačenja priznanja Kosova i otvaranja novih pitanja koja su povezana sa identitetom, simbolikom, himnom i tako dalje. Mislim da je Vučić svestan da se taj kurs ne može promeniti“, rekao je Klačar.

Zlatko Vujović pak za Amfilohija kaže da je „politički ambiciozan klerik“ koji, ne samo da želi da ima dominantan uticaj na politička dešavanja u Crnoj Gori, već želi da taj uticaj proširi na Srbiju.

Uticaj SPC na formiranje Vlade

Vujović kaže da je SPC učestvovala u izbornom procesu u Crnoj Gori i da se sada „ponaša kao apsolutni pobjednik izbora i nameće nova pravila za politički život“.

SPC u Crnoj Gori je po prvi put u poziciji da sastavlja vladu, kaže Vujović, ocjenjujući da je Krivokapić „čovjek Amfilohja“ sa zadatkom da zastupa interese SPC.

„Sama činjenica da Krivokapić sad figurira za premijera govori o odnosu snaga unutar buduće vladajuće koalicije. Bez obzira na to što imamo tri političke koalicije koje zajedno imaju 41 mandat, činjenica je da je najjači akter SPC predvođena Amfilohijem“, navodi Vujović i podsjeća na pregovore između čelnika nove vlasti u Crnoj Gori, gdje su domaćini bili Amfilohije i Joanikije, što govori o tome da su oni ti koji odlučuju u kom će se smjeru stvari kretati.

Pročitajte i ovo: Izbori bez međunarodnih 'čestitki'

Vujović je mišljenja da će se sukob produbiti.

„Moguće da će se sukob staviti sa strane privremeno i da ih prilikom formiranja vlade vodi viši interes ali, kada govorimo o djelovanju same vlade, svakako će tu da bude nastavak sukoba jer je riječ, prije svega, o preuzimanju kontole unutar SPC“, poručuje Vujović i dodaje:

„Vjerujem da će se strasti smiriti i da će vlada biti izabrana, iako to nije do kraja neupitno, ali mislim da će se ti sukobi produbiti“, zaključio je Vujović.

Parlamentara većina, koju čine tročlana koalicija, za mandatara za sastav vlade predložila je Zdravka Krivokapića, koji će ove sedmice početi konsultacije, iako još nije zvanično mandatar. Naime, predsjednik Crne Gore Milo Đukanović najkasnije do 23. oktobra treba da, usvajajući predlog parlamenta, Krivokapića i zvanično predloži za mandatara.

* Saradnja na tekstu: Iva Martinović