Posljednih sto godina Pravoslavna crkva u Crnoj Gori se formalno nalazi pod okriljem Srpske pravoslavne crkve. Najava najviših crnogorskih državnih zvaničnika da će zakonom redefinisati vlasništvo nad crkvenom imovinom u Crnoj Gori, a takođe uputiti zahtjev za priznanjem Crnogorske autokefalne crkve, se crpi iz istorijskih fakata koji govore da je do 1920. godine pravoslavna crkva u Crnoj Gori bila nezavisna.
Pročitajte i ovo: Srpsko-crnogorska sporenja oko crkve i državnostiČija je crkvena imovina i da li Crna Gora treba da ima sopstvenu autokefalnu crkvu, su dva pitanja u odnosu na koje su se podigle tenzije kako u Crnoj Gori tako i u dijelu regiona. Vraćajući se u dalju prošlost, pravoslavna crkva u Crnoj Gori je više stotina godina bila u potpunosti nezavisna u odnosu na bilo koju pravoslavnu crkvu. To znači, prema riječima istoričara Miloša Vukanovića, da do 1920. godine crnogorske vladike nije niko postavljao, već ih je birao narodni zbor. Pravoslavlje je u Crnu Goru došlo u 13. vijeku, a prvi pravoslavni vladar je bio Balša III, a o tom vremenu Vukanović kaže:
“Prvi pravoslavni vladar Zete je bio Balša Treći s kraja 14-og vijeka. Ovo sve treba uzeti sa rezervom, jer mi do kraja 19. vijeka imamo navode, da stanovnici tadašnje Crne Gore itekako ne poštuju ustaljene kanone, postoji neki polupaganski odnos prema hrišćanstvu. Sve ovo govorim jer se itekako insistira na tezama o nekom vjekovnom prisustvu Srpske pravoslavne crkve na ovim prostorima i o nekakvoj dominaciji te ustanove na prostoru Crne Gore”.
Miloš Vukanović
Ključni period za razumijevanje uloge pravoslavne crkve u Crnoj Gori u odnosu na ostalie pravoslavne crkve u regionu je dolazak Otomanske imperije na prostor Balkana, kada Crna Gora i dalje pruža otpor, a crnogorske mitropolite najprije biraju vladari, a kasnije crnogorski zbor, kaže istoričar Vukanović:
“Nakon dolaska Otomanske imperije i ukidanja despotovine Srbije od strane Osmanlija 1459. godine i ukidanjem Pećke Patrijaršije, u samostalnoj Crni Gori, koja je i dalje pružala otpor, vladari Crne Gore su samostalno birali cetinjske mitropolite. Znači, već krajem 15. vijeka mi imamo prve vidove autokefalnog ili nezavisnog djelovanja u Crnoj Gori Crnojevića. Već u 16. 17. i 18. vijeku opet imamo ista načela ponašanja, kada crnogorski zbog bira svoje mitropolite.
Pročitajte i ovo: Đukanovićevo obnavljanje crnogorske autokefalne crkveZnači ne postavlja ga pećki patrijarh, niti Sultan nego crnogorski zbor. Autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve je konstantno vezana za nezavisnost crnogorske države. U trenucima kada se Crna Gora bori za svoju nezavisnost ona itekako teži ka tome da njena crkva bude nezavisna, odnosno da ne služi patrijarsima koje je postavio Sultan u Carigradu. Nakon pune nezavisnosti Crne Gore u 19 vijeku i Crnogorska crkva je postala autokefalna i priznata u crkvenim krugovima, o čemu govori niz dokumenata od 1851. godine do samog ustrojstva Ustava Sinoda Crnogorske autokefalne crkve iz 1903. godine”.
Nakon Prvog svjetskog rata i formiranjem Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, nestala je crnogorska država, a Crnogorska pravoslavna crkva pripojena jednistvenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi, o čemu Vukanović kaže:
“Naravno, čak i sama organizacija Beogradske patrijaršije iz 1920. godine i dokument kojim se ona osniva govori, da je Beogradska patrijaršija nastala spajanjem srpske, karlovačke i crnogorske autokefalne crkve”.
Pročitajte i ovo: Novi zakon cilja crkvenu imovinu u Crnoj GoriPodsjetimo, Vlada Crne Gore je utvrdila predlog Zakona o slobodi vjeroispovjesti kojim se između ostalog namjerava povratiti u državno vlasništvo crkvene imovine koja je nastala do 1918. godine, a za koju sadašnje vjerske zajednice ne mogu da dokažu da je njihova imovina. Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori je oštro reagovala tvrdeći da Vlada namjerava da otme imovinu te crkve u Crnoj Gori.
Da li je uporište Vladi Crne Gore za tekst predloga Zakona o slobodi vjeroispovjesti, činjenica da je Crna Gora kroz istoriju imala jedinstvo svjetovne i duhovne vlasti a crkve i manastiri su bili u vlasništvu države, pitali smo profesora Šerba Rastordera.
„Pa ja mogu pretpostaviti da je upravo to bilo jedno od uporišta za ono što Vlada hoće. A kao istoričar mogu reći da je to nesporna istorijska činjenica da je u vrijeme Kraljevine Crne Gore odosno Ustava crnogorskog i svih akata prije 1918. godine to bilo tako definisano. S tim što treba dodati još jedno. Dovoljno je pogledati Bužet Kraljevine Crne Gore, pa vidjeti stavku Ministarstvo prosvete i crkvenih poslova, u kojem imate i činjenicu da je dobar dio sveštenstva plaćan iz državnog budžeta. Definicija države, odnosno Crnogorske crkve kao državne u Ustavu Crne Gore omogućila je i kompletno upravljanje njenom imovinom. To vam je, mislim ono što je osnov za neke predloge koji su sada aktuelni”, zaključuje Rastoder.