Deklaraciju o pomirenju potomaka četnika i partizana potpisali su tokom vikenda njeni autori – lideri opozicionog Demokratskog fronta. Drugi politički subjekti u Crnoj Gori se nisu izjašnjavali o tom dokumentu ili su oštro kritikovali takav način aktuelizacije crnogorskih istorijskih podjela i tema. Zašto u Crnoj Gori nikada nije prihvaćena ni jedna deklaracija o pomirenju kolaboracionističkog i oslobodilačkog pokreta?
Kako su objasnili lideri opozicionog Demokratskog fronta, autori Deklaracije o pomirenju potomaka četnika i partizana, cilj je prevazilaženje daljih ideoloških podjela u Crnoj Gori. U Deklaraciji se pominje i prevazilaženje drugih podjela koje su istorijski bile prisutne u Crnoj Gori, o čemu je govorio jedan od lidera DF-a Milan Knežević:
"Mi potomci bjelaša i zelenaša, partizana i četnika, pravolinijaša i golootočana, donosimo Deklaraciju o pomirenju. Ovo će biti naš javni obrazac djelovanja, Ustavni, ljudski i moralni imperativ", rekao je Knežević.
Najavljeno je da će Deklaracija biti ponuđena i ostalim političkim partijama za potpisivanje, pa i Skupštini Crne Gore. Deklaracija je ostala uglavnom bez reakcije većine političkih subjekata u Crnoj Gori. A iz vladajuće Demokratske partije socijalista je oštro kritikovana inicijativa Demokratskog fronta sa porukom, da se nikad ne treba staviti znak jednakosti između partizana i četnika, zato što je antifašizam postavio temelje slobodne Crne Gore.
Iz DPS-a je takođe poručeno, aludirajući na Demokratski front, da o pomirenju govore oni koji se još uvijek nijesu sami sa sobom pomirili povodom nezavisnosti Crne Gore. Poslanik DPS-a Nikola Rakočević govori o neprihvatljivosti pomirenja četnika i partizana:
"Antifašisti su se u Crnoj Gori junački borili za slobodnu Crnu Goru, ne samo za sebe nego i za one koji su tada, u tom vremenu sarađivali sa okupatorom", komentariše Rakočević.
Ono što je bilo je bilo. I to se ne može promjeniti: Šerbo Rastoder
Ovo nije prvi put da neka politička stranka inicira sličan dokument koji se odnosi na ideološko ili istorijsko pomirenje. I svaka od tih inicijativa je bila odbačena. Koliko deklaracije ove vrste imaju smisla, pitali smo istoričara profesora Šerba Rastodera koji kaže da se deklaracije iniciraju kada se događaji tumače kao produžena istorija.
"Mislim da se mrtvi ne mogu miriti, a da je mirenje živih, odnos prema istoriji ili nasilje nad istorijom. Dakle, deklaracijama se mire živi, a ne mrtvi. Ono što je bilo je bilo. I to se ne može promjeniti. Stvar je kulture jednog društva kako će tumačiti ono što je bilo. Ako se tumači ono što je bilo, kao produženu istoriju onda imate potrebu za deklaracijom. Ako se tumači ono što je bilo kao istoriju onda nemate potrebu za deklaracijom, jer imate kulturu pamćenja. U tom smislu, mislim da su sve deklaracije jedan savremen politički čin koji u suštini ništa ne mijenja, ali daje naznaku nekog drugačijeg odnosa prema prošlosti nego što je to sada slučaj", kaže profesor Rastoder.
Razvijene evropske demokratije su davno okončale proces istorijskog pomirenja. Na pitanje šta je bilo potrebno da bi došlo do istorijskog pomirenja, kao u slučaju Francuske i Njemačke, profesor Rastoder kaže da, u tom procesu nije bilo pokušaja mijenjanja negativnih istorijskih događaja:
"Ako već uzimamo Njemačku i Francusku treba imati na umu da su oni prošli taj proces istorijske (re)valorizacije na način što su se odredili prema istoriji na jedan kulturno prihvatljiv način. A to znači da nisu pokušali da mijenjaju ono što je bilo, da su posebno Njemci osudili one pojave za koje misle da u njihovoj istoriji ne predstavljaju vertikalu njemačkog društva i njemačkog karaktera. I u tom smislu je bila moguća ta spona pomirenja sa Francuskom koja je bila na drugoj strani".
Odgovarajući na pitanje zbog čega u Crnoj Gori još uvjek postoji opterećenje istorijskim događajima, profesor Rastoder između ostalog navodi da u Crnoj Gori postoji fenomen robovanju istoriji i robovanju djelima predaka, a izostanak kulture pamćenja:
"Načelno mislim da Crnogorci vole da žive od 'rente istorije' i u tom smislu je vrlo bitno gdje su bili njihovi preci. Njihov odnos prema svojim precima je, po meni, neiskren i pokušaj je rentiranja njihovog ugleda. U tom rentiranju njihovog ugleda naša istorija postaje svakodnevnica. Interesantno je da u Crnoj Gori još uvjek postoji taj sinonim, odnosno privid žive istorije, u kojem neko ističe jednu ili drugu stranu kao nešto za što su oni zaslužni, a što apsolutno nije tačno. Činjenica da je to tako, u suštini nas čini robovima istorije i robovima djela svojih predaka. Kultura pamćenja je nešto što je civilizacijska tekovina i sve dok ne budemo imali kulturu pamćenja kao odnos prema nečemu što je bilo, mi nećemo iz toga izaći", zaključuje profesor Rastoder.