Crna Gora obilježava 13. jul: Kako prepoznati moderni fašizam?

Fašizam, kao ideologija, nije poražen i javlja se kao ideja uvijek u novim oblicima ali većina građana, a posebno mladi, o tome danas nemaju znanje i svijest, ocjenjuje u razgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE) istoričar Šerbo Rastoder.

Crna Gora danas obilježava Dan državnosti, u znak sjećanja na 13. jul 1941. kada je počeo narodni ustanak protiv fašizma ali i 13. jul 1878. godine, kada je na Berlinskom kongresu priznata kao samostalna država.

Znaju li građani dovoljno o fašizmu i da li danas prepoznaju njegove oblike?

Šta je mladima Crne Gore 13. jul?

Koliko mladi znaju?

Za Zoranu iz Podgorice, asocijacije na fašizam su Drugi svjetski rat kao i mržnja koja se ispoljava kroz brojne društvene događaje.

„Moj đed i stric bili su partizani, nosioci spomenice. Prošli su Neretvu i Sutjesku pa mi je Drugi svjetski rat prva asocijacija na fašizam a sama riječ mi je baš teška i izaziva mi crne misli“, kaže za RSE i dodaje da fašizam vezuje za sve loše društvene pojave.

Fašizam kao živa ideologija

Istoričar Šerbo Rastoder je svjestan da građani mahom fašizam vezuju za Hitlera i Musolinija zbog čega naglašava da je on zaustavljen 1945. godine, porazom nacističke Njemačke i fašističke Italije, ali da je kao ideologija živ.

„Ono što je čovječanstvo spoznalo je da je fašizam moguć i izvan fašističkog poretka. Fašizam ne mora živjeti tako da se prepozna kroz poredak, već i kroz ideologiju fašizma koja je itekako živa i danas. Nasuprot njoj se javlja anti-fašizam, kao neka vrsta odgovora na no što je neprihvatljivo za cijelo čovječanstvo“, pojašnjava Rastoder.

Civilni aktivista Dragan Koprivica smatra da fašizam ne treba da se vezuje isključivo za prošlost:

„Anti-fašizam bi trebalo da bude skup političkih pogleda na život. Dakle, to nije priča o tome čiji je đed učestvovao u Drugom svjetskom ratu već je to sadašnji politički stav, skup određenih vrijednosti i političkih uvjerenja“, kaže Koprivica za RSE.

Koliko pomaže obrazovanje?

Rastoder, komentarišući obrazovni sistem i koliko kroz njega mladi mogu da nauče o toj ideologiji, kaže da se kroz obrazovanje afirmiše anti-fašizam ali i da je poslednjih godina primijećena redukcija tog pojma i da se među anti-fašiste pokušavaju ugurati i oni koji su bili promoteri fašizma.

„Mladi su zbunjeni u ovom intelektualnom i političkom haosu, jer se riječ fašizam suviše lako upotrebljava u dnevno-političkom govoru a ona u suštini treba da podrazumijeva sve vrijednosti koje su neprihvatljive za savremeno čovječanstvo. Zato ne možemo mlade da krivimo što u jednoj opštoj konfuziji koja vlada u svim društvima ne mogu da prepoznaju anti-afašizam kao okvir u političkom djelovanju, koji je prihvatljiv za sve“, poručuje Rastoder.

Razgovarajmo o Holokaustu

Koprivica je saglasan da mladi ne znaju šta je fašizam.

„Fašizam se prilagođava svim događajima u našem društvu i jasno mi je da oni nisu imali od koga da nauče i shvate šta je moderni anti-fašizam i kako njegove pristalice treba da djeluju i razmišljaju“, precizira Koprivica koji problem vidi u obrazovanju.

„Mladi ne mogu da se odrede prema anti-afašizmu. Oni o tome slušaju na neki konzervativni ili na predozborni način, kada se političari poštapaju anti-fašizmom kao temeljom države, bez sadržaja i bez objašnjenja šta to znači“, poručuje Koprivica, dodajući da se politika mora mijenjati, prilagoditi modernom vremenu i ljudima.

Moderni fašizam i anti-fašizam

Una iz Podgorice fašizam vidi u široko rasprostranjenoj mržnji.

„Kad kažete fašizam pomislim na ovu trenutnu situaciju koja je u Crnoj Gori, ali i na Balkanu. Scene iz Beograda na primjer, sukobi građana i policije, su potresne i to mi liči na fašizam“, kaže Una, dodajući da su aktuelna dešavanja fašizam modernog doba.

„Fašizma ima koliko hoćete“, navodi naš sagovornik Darko sa Cetinja.

„One scene u Budvi i neredi vezani za preuzimanje vlasti su fašizam. Ono u Beogradu takođe. Tortura nad nedužnim ljudima i prolaznicima. To je nešto u čemu ja vidim fašizam i pokazivanje moći“, smatra Darko.

Podsjetimo, tokom tri večeri krajem sedmice za nama centar Beograda je bio poprište žestokih sukoba demonstranata i policijskih snaga. Demonstracije započete kao protest zbog mjera preduzetih u cilju sprečavanja širenja korona virusa, prerasle su u antivladine proteste, uz jako prisustvo huliganskih grupa. Istovremeno, policija trpi kritike građanskog sektora za prekomjernu upotrebu sile.

Prilagođavanje fašizma današnjem trenutku

Profesor Rastoder kaže da sposobnost društva da prepozna fašizam varira od dnevno-političke potrebe.

Poručuje da za one, koji su odabrali anti-fašizam kao svoju ideologiju,13. jul trebalo da bude jedan od ključnih datuma koje treba slaviti.

„Dok oni, koji ne vide sebe u tom korpusu anti-fašizma će na sve načine raditi da rehabilituju razne oblike fašizma kroz različite forme, bilo da se radi o politici, ideologiji ili istoriji“, smatra Rastoder.

Govoreći o fašizmu danas, Koprivica kaže da on ima osobinu da se kao kameleon prilagodi datim momentima.

„On je majstor da se pod navodnim poštovanjem prava, potrebom da se zbog navodnih saznanja novih istorijskih činjenica, napravi revizija istorije“, kaže Koprivica, dodajući da je veliki spektar aktivnosti na kojima se potencijalni fašisti lako otkriju, ali da je problem što društvo sporo reaguje na to.

„Taj fašizam kod nas se može vidjeti na desetinama različitih punktova. Od crkvenih, preko medijskih, političkih. Fašizam je u Skupštini, za govornicom, može se vidjeti i u raznim vrstama kulturnih manifestacija. Može se vidjeti u svakoj pori našeg društva“, smatra Koprivica.

Dodaje da se fašizam upakovao i pod plašt demokratije i ljudskih prava i da u društvu itekako postoji.

„Ako se vratimo deset godina, posle referenduma, dominantno etno-nacionalizam, a potencijalno fašizam, nije bio zastupljen u ovolikoj mjeri. Tada je trebalo napraviti prave i efikasne državne politike ali mislim da je donosiocima odluka odgovaralo da se ovakve pojave dešavaju kako bi mogli da imaju 'dežurnu babarogu' i pokažu šta bi se desilo 'ako ovi drugi dođu na vlast' i tako zacementiraju svoju vlast na još 30 godina“, navodi Korpivica.

Prema riječima Rastodera ideja se ne može poraziti oružjem.

„Ideja se može poraziti samo kulturom i načinom ponašanja. Fašizam kao ideja nije poražen i javlja se kao ideja uvijek u novim oblicima“, zaključio je Rastoder.

Zašto se slavi 13. jul

13. jul slavi kao Dan državnosti, jer je tog dana 1878. godine na Berlinskom kongresu Crnoj Gori priznata nezavisnost koja je ukinuta , četrdeset godina kasnije, 1918. prisajedinjenjem Crne Gore Srbiji, odnosno Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca koja je kasnije postala Jugoslavija.

Istog dana 13. jula 1941. godine dignut je opštenarodni antifašistički ustanak, kao početak četvorogodišnje oslobodilačke borbe tokom Drugog svjetskog rata.