Ekonomska nerazvijenost i smanjeni demokratski kapaciteti, kao i rezervisanost i nedovoljno prisustvo Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Država omogućili su Kini da se pozicionira kao važan faktor na Zapadnom Balkanu.
To je ocijenjeno na predstavljanju studije Digitalnog forenzičkog centra (DFC) o kineskom prisustvu i uticaju u regionu.
U analizi se konstatuje da Balkan predstavlja odskočnu dasku i most za kinesko uspostavljanje značajnijeg ekonomskog prisustva u Evropi.
Naglašava se da je najsnažniji uticaj Kine vidljiv u Srbiji, a da je Crna Gora jedna od osam najugroženijih zemalja kineskim prisustvom.
Kina je snažno krenula sa investiranjem u Sjevernoj Makedoniji, ali nije uspjela da zadrži značajniji uticaj.
U Bosni i Hercegovini, odnosno Republici Srpskoj, prisutan je veliki broj kineskih investicija u infrastrukturu.
Jedina država regiona koja bilježi pad kineskih investicija je Albanija.
Prema podacima navedenim u studiji, više od polovine investicija kineskih kompanija u Evropi, zapravo su stacionirane u državama Zapadnog Balkana.
Uticaj ruske invazije na Ukrajinu
Ipak, u analizi DFC se precizira da je kinesko djelovanje u regionu Zapadnog Balkana otežano nakon ruske invazije na Ukrajinu, jer je taj rat ujedinio zemlje EU i ojačao njihovo partnerstvo sa SAD.
To će, smatraju, uz saradnju sa NATO otežati Kini da ostvari dugoročne ciljeve u Evropi.
Dugogodišnja ambasadorka Crne Gore Milica Pejanović Đurišić iz Atlantskog saveza Crne Gore ocjenila je da je agresija Rusije na Ukrajinu testirala jačinu i ograničenja kinesko-ruskog partnerstva:
"Iako se obje države protive međunarodnom poretku, Peking se zalaže za izmijenjen ali stabilan sistem, dok zvanična Moskva insistira na njegovom agresivnom rušenju."
Otpravnik poslova američke ambasade u Crnoj Gori Kris Karber ocijenio je da Kini odgovara nestabilnost u svijetu, u cilju promjene međunarodnog poretka.
"Kina je jedina zemlja koja ima namjeru da preoblikuje međunarodni poredak i sve jaču ekonomsku, diplomatsku, vojnu i tehnološku moć da to učini", kazao je Kaber.
Od kineskih investicija u Crnu Goru istakao je izgradnju prve dionice autoputa Bar-Boljare i ekološku rekonstrukciju termoelektrane Pljevlja.
"S obzirom na to da Crna Gora nastoji da privuče strane investicije, moramo imati na umu da će njena otvorena investiciona klima, ekonomska osjetljivost na vanjske šokove i veliki dug prema Kini predstavljati značajne rizike", rekao je Karber.
On je konstatovao da su temelji međunarodnog poretka pod trajnim izazovom zbog ruske invazije na Ukrajinu koja ima posljedice po cio svijet, bez obzira što predsjednik Rusije Vladimir Putin nije uspio da postigne nijedan od strateških ciljeva:
"Umesto da uništi nezavisnu Ukrajinu, on je ojačao. Umjesto da podijeli NATO, on ga je ujedinio. Umjesto da dokaže snagu Rusije, on je oslabio. U namjeri da oslabi međunarodni poredak, okupio je zemlje da ga brane."
Uspon Kine izazov za SAD i EU
Milica Pejanović Đurišić iz Atlantskog saveza je poručila da Kina pokušajima da preoblikuje aktuelni svjetski poredak ima ambiciju da postane vodeća globalna sila, što je izazov za Sjedinjene Američke Države i Evropsku uniju:
"To je država koja koja ne dijeli iste demokratske vrijednosti i koja guši ljudska prava i osnovne slobode."
Pejanović Đurišić je naglasila da su temelji kineskog djelovanja, posebno na Balkanu, prisutni kroz globalnu inicijativu "Pojas i put" kao i forum "16+1" (16 država Centralne i Istočne Evrope plus Kina).
"Suštinski u pitanju su pokušaji preoblikovanja aktuelnog svjetskog poretka, zasnovanog na konceptu liberalne demokratije, u pravcu prilagođavanja kineskim nacionalnim ciljevima i strateškim interesima", navodi ona.
Osim ekonomkog, konstatovala je, Kina nastoji da ojača prisustvo kroz političku saradnju sa balkanskim zemljama.
Nedostatak transparentnosti u Srbiji
Prema riječima glavnog analitičara Digitalnog forenzičkog centra Milana Jovanovića, saradnja Kine sa Srbijom se ostvaruje kroz investicije, kredite, kulturu i obrazovanje, bezbjednosni sektor.
Zahvaljujući direktnoj podršci političara i medija Kina je predstavljena kao najvažniji strateški partner Srbije.
U Srbiji je u posljednjoj deceniji identifikovan najmanje 61 projekat u različitim fazama završetka od strane ili u saradnji sa kineskim akterima, čija je vrijednost najmanje 18,7 milijardi eura.
Nedostatak transparentnosti je, kaže Jovanović, nešto što karakteriše gotovo sve kineske projekte u Srbiji:
"Politička privrženost Beograda Kini omogućila je da ekonomski uticaj, kao glavni alat kineskog djelovanja, procvjeta u toj zemlji."
Crna Gora u riziku
Crna Gora se, prema izvještaju Centra za globalni razvoj, nalazi među osam najugroženijih zemalja kineskim prisustvom, kazao je Jovanović, precizirajući da se time svrstala uz države poput Laosa, Mongolije, Tadžikistana, Kirgistana i Pakistana.
U prethodnih sedam godina se, rekao je Jovanović, povećao udio učešća kapitala iz država sa autoritarnim, hibridnim režimima, uz očigledan pad investicija iz demokratskih i zapadnih zemalja.
U Crnoj Gori je najznačajniji projekat prva dionica auto-puta Bar-Boljare, čiji se završetak izgradnje očekuje ove godine.
Kreditni aranžman sa državnom kineskom bankom od skoro milijardu eura izazvao je, navodi DFC, brojne kontroverze zbog netransparentnosti.
DFC navodi da je Crna Gora, kao država kandidat za članstvo u EU, zbog slabih i politizovanih institucija predstavljala priliku za Kinu da se poziciniora u strateški važnoj državi sa lukom i pristupom tržištu EU.
"Kao nova članica NATO, sa relativno slabim institucionalnim kapacitetom, Crna Gora je strateški idealna meta za širenje kineskog uticaja u Evropi", konstatuje se u izvještaju DFC.
BiH druga po značaju projekata Pekinga
Uz Srbiju, Bosna i Hercegovina je druga država u kojoj je Kina napravila najznačajniji ekonomski, i politički upliv na Zapadnom Balkanu. DFC je identifikovano 29 kineskih projekata, vrijednih preko pet milijardi eura, a od toga je u Republici Srpskoj veliki broj investicija u sektoru energetike i saobraćaju.
"Politička i ekonomska povezanost RS i Kine je logična, obzirom na to da se političke prilike u Srbiji direktno prelivaju na Republiku Srpsku", navodi se u studiji DFC .
Ove, kao i kineske projekte u Srbiji prate, navodi DFC, netransparentnost i potencijalne koruptivne radnje.
Kina limitirana u Sjevernoj Makedoniji i Albaniji
I u Sjevernoj Makedoniji Kina je snažno krenula sa investiranjem, a tamošnja vrijednost 15 projekata iznosi skoro 655 miliona eura. Ostali kineski projekti u Sjevernoj Makedoniji uglavnom su donacije u oblasti zdravstva i obrazovanja.
Albanija je, navodi DFC, jedna od rijetkih zemalja regiona u kojoj se bilježi pad kineskih investicija u posljednjih pet godina.
Procjena DFC je da nivo kredita koje nudi Kina može dostići 18 odsto BDP-a u Crnoj Gori, 12 u Srbiji, 10 u Bosni i Hercegovini i sedam procenata BDP-a u Sjevernoj Makedoniji.
DFC zaključuje da je novi ekonomski i investicioni plan EU za Zapadni Balkan od 3.2 milijarde eura dobar odgovor na prodor Kine u region. Ipak, ostaje dilema da li će taj plan predstavljati dovoljan stimulans i podstaći države da se u potpunosti uzdrže od rizičnijih partnerstava sa trećim stranama.