Dvadeset godina je od kada su odnosi Crne Gore i Srbije, odlukom Mila Đukanovića da okrene leđa beogradskom voždu Slobodanu Miloševiću, krenuli silaznom putanjom, da bi odlukom crnogorskih građana na referendumu 2006. godine došlo i do formalno-pravnog raskida zajednice “dva oka u glavi“, kako su metaforično doživljavane crnogorsko-srpske veze. Nakon dvodecenijskih turbulencija, sa najviših političkih adresa u Podgorici i Beogradu, u novije vrijeme stižu ocjenu kako odnosi Crne Gore i Srbije nikada nijesu bili bolji.
Izjava Mila Đukanovića o Slobodanu Miloševiću kao „prevaziđenom političaru“, data beogradskom nedjeljniku „Vreme“ 1997 godine, bila je uvertira u sunovrat bratskih odnosa, što je sintagma kojom su do tada najčešće opisivane veze između dva naroda i dvije republike bivše Jugoslavije.
Promjena kursa zvanične Podgorice prema Beogradu zacementirana je trijumfom Milovog krila u vladajućoj Demokratskoj partiji socijalista u odnosu na ono Momira Bulatovića, koji je zagovarao nastavak čvrstih odnosa i državnog zagrljaja Crne Gore i Srbije. Đukanovićeva politika sve veće distance u odnosu na Miloševića, do najveće zategnutosti dovela je za vrijeme NATO bombardovanja 1999. godine, kada zamalo nije došlo do oružanih incidenata između pripadnika crnogorske policije i Vojske Jugoslavije, odane neprikosnovenom beogradskom vladaru. Zbog sve izraženije težnje Crne Gore za državnim osamostaljenjem, do toplijih vjetrova nije došlo ni nakon Miloševićevog svragavanja i dolaska na vlast lidera koji su slovili kao političari sa znatno više demokratskog kapaciteta. Na najnižu tačku odnosi dvije zemlje padaju 2007. kada je Crna Gora, kao država koja je godinu ranije na referendumu obnovila nezavisnost, odlučila da prizna Kosovo. To je izazvalo revolt i protjerivanje iz Beograda tadašnje crnogorske ambasadorke Anke Vojvodić.
Paradoks je da se tek u posljednjih nekoliko godina, od kada se u Srbiji ustoličila vlast bivšeg radikala Aleksandra Vučića, i iz Beograda i iz Podgorice, odnosi dvije države kvalifikuju kao nikad bolji. Sa tim međutim nije saglasan ugledni političar liberalno-demokratske orjentacije Žarko Korać, sa dugim stažom na srpskoj političkoj sceni.
“Te rečenice, kako nikad u istoriji nije bilo bolje, ne prikazuju stanje realističnim, i posledica su nekakve euforije, koju ja baš ne razumem dobro. A često su posledica i odnosa Crne Gore prema Srbiji, gde deo građana u Crnoj Gori, a ne mislim i trenutno rukovodstvo, smatra da je dovoljno da Srbija ne spotiče Crnu Goru na svakom koraku, pa je to već znak idealnih odnosa. To zapravo nije tačno. I sada ima dosta problema. Ali jedna stvar je sigurna - Srbija se, makar u ovom trenutku, miri sa realnošću da je Crna Gora nezavisna država, da ide svojim putem u evropske integracije, da je upravo primljena u NATO“, smatra Korać.
Da li bliske političke veze Aleksandra Vučića i Mila Đukanovića, koje su rezultirale napretkom u odnosima dvije države, pokazuju da odnosi između dva naroda i običnih građana sami po sebi nikada nijesu bili dobri ili loši, već da su na njih dominantno uticale vladajuće političke elite i njihovi interesi, pitali smo profesora Miloša Bešića, političkog analitičara i istraživača javnog mnjenja u Crnoj Gori.
“Prvo: sada u Srbiji imamo politički sistem sa dominantnom partijom, veoma nalik na ono što imamo u Crnoj Gori godinama unazad. A to je jedna vrsta strukturalne sličnosti između dva sistema i približava leadership, u ovoj situaciji dva lidera. Drugo: očigledno da u Srbiji imamo jedan novi obrazac leadershipa na čitavom Balkanu, a to je jedna vrsta autoritarnog lidera, sa elementima populizma, koja na snazi dobre organizacije ili dobro organizovane partije, kontrole medija i usitnjenih institucija, dakle čitave mreže funkcionisanja i održavanja snage vlasti. To ih čini sličnim i omogućava njihovu saradnju boljom.“
Kako god, da li odnosi između dvije zemlje, isprepletani srodnim istorijskim, socijalnim i kulturnim vezama, sve više izlaze iz sfere romantizma i prelaze u sferu pragmatizma, koja ih postavlja na zdravi nivo?
“Oni su sada relativno pragmatični. Ono što je centralno pitanje jeste da li će srpska nacionalistička elita konačno shvatiti, da ona nema više onu poziciju koju je pokušala da vrati za vreme Slobodana Miloševića. To znači da Srbija konačno prihvati realnost, da su države na prostoru bivše Jugoslavije zaista samostalne. Da vode svoje samostalne politike, naročito spoljne, naravno i unutrašnje. I da one ne moraju uvek biti po volji Beograda. Beograd će takođe morati da shvati lekciju da nema prava da osporava te politike samo zato što jedan broj pripadnika njegovog naroda živi u tim zemljama“, kaže Žarko Korać.
Miloš Bešić pak ukazuje da se tu ne može govoriti o pragmatizmu država, već samo o pragmatizmu njihovih lidera.
“Dakle, da lideri to trenutno imaju u svom ličnom interesu, i kao sastavni dio vlastite agende, jačanja pozicija na vlasti, a ne usljed pragmatizma na način da oni promišljaju strateške interese svojih referentnih država. Ja mislim da to nije slučaj“, zaključuje Bešić.
Facebook Forum