Nakon protjerivanja Jevreja iz Španije i Portugala, nekoliko porodica sredinom 16 vijeka, stiže u Sarajevo a već 1565. godine osnivaju Jevrejsku opštinu, koja uspješno djeluje sve do danas. Živeći sa pripadnicima drugih naroda, zadržali su svoju tradiciju i običaje ali su mnogo toga prihvatili i od lokalnog stanovništva. To zajedništvo je jedna od najvećih vrijednosti, istaknuto je tokom međunarodne konferencije, održane u Sarajevu.
U bh. gradove su, prvo Sefardi a zatim Aškenazi, donijeli svoju kulturu, tradiciju, jezik, običaje, ali su mnogo toga prihvatali i od lokalnog stanovništva, ističe Jakob Finci, predsjednik Jevrejske zajednice u BiH.
“To je tradicija života ovdje, gdje su se komšijski odnosi visoko cijenili i gdje se kaže da je komšija bliži od brata kao što je košulja bliža od sakoa. U Sarajevu nije bilo odvojenih dijelova grada u kome su živjeli samo Jevreji ili pripadnici drugih etničkih grupa, tako da je taj kontakt bio permanentan – kako kažu, od ujutro, preko tarabe 'Dobro jutro', pa do kasno uveče, 'Laku noć, komšija'. Čini mi se da je to nešto što je značajno za podvući, a što se često zaboravlja..Nekad se želi i namjerno zaboraviti ili krivo interpretirati, tumačeći kako se ovdje nikad nije moglo živjeti s drugima i drugačijima i kako je uvijek svako morao da tjera vodu, kako kažu, 'na svoj mlin'“, ističe Finci.
Zajednički život u BiH je pomogao da se od holokausta spasi veliki broj Jevreja a posebno u Sarajevu, navodi Eli Tauber iz Jevrejske zajednice BiH.
„Došao sam do zaključka da antisemitska propaganda prije Drugog svjetskog rata nije uticala na odnose u Bosni i Hercegovini između Jevreja i drugih, što je u svakom slučaju dobra stvar. S druge strane, zajednički život u Bosni i Hercegovini je pomogao da se spasi veliki broj Jevreja, posebno u Sarajevu. Zašto kažem posebno u Sarajevu? Zato što je u Sarajevu živjela većina Jevreja u Bosni i Hercegovini, znači, od 14.500, u Sarajevu je živjelo oko 12.500 Jevreja. U toku Drugog svjetskog rata, u provinciji je stradalo između 90 i 95 posto Jevreja, što je vjerojatno slično kao i u drugim okolnim državama iz regiona. Ali, najveći broj Jevreja koji je preživio u Bosni i Hercegovini to su sarajevski Jevreji“, napominje Tauber.
Zašto ne odu?
Marcie Schoenberg Lee sa Državnog univerziteta u Arizoni - SAD, kaže da svojim studentima često govori o Jevrejima iz BiH uz napomenu kako bi trebali imati podršku svjetske jevrejske zajednice, zbog svega onoga šo su preživjeli. Međutim, i njoj često postavljaju ovo pitanje:
„Zašto jednostavno ne odu iz BiH pa da onda dobiju podršku, u Izraelu ili negdje drugdje? Ono što sam ja pokušala da uradim jeste da uvjerim ljude ,i mislim da sam bila donekle uspješna, da istorija Jevreja u Bosni i Hercegovini nije samo u negativnim stvarima koje su se dogodile, već je tu i bogato kulturno iskustvo i doprinos, koji predstavljaju značajan dio jevrejske istrorije. A ono što ja radim jeste tumačenje tog posebnog iskustva jevrejskom svijetu izvan ove zemlje“, navodi profesorica Schoenberg Lee
Život i običaje Jevreja potrebno je rasvijetiliti s više strana, naprimjer, njihove nadimke, kako bi ih bolje upoznali, ističe Krinka Vidaković, Insitut za književnost i umetnost, Beograd
„Zanimljivo je što u nadimcima vidite mešanje jezika. Imate reči španskog ili jevrejsko-španskog porekla, onda ima jedan sloj gde su turske reči, pa kasnije sloj gde su srpsko-hrvatske i sloj gde ima nemačkih reči, tako da je to zanimljivo videti, jer to je isto vezano za vremenske periode. Nemačke reči dolaze kasnije od turskih, tako da je to jasno. Recimo, svi koji su imali radnje, uvek se uz ime tog čoveka, to je genitivna konstrukcija stavlja, recimo jahoda y limonis, to je recimo neko ko je prodavao limun. Pa onda, bez te konstrukcije, malo drukčije, Haim i Jorgandži, znači jorgandžija, pa imate telal, čizmar...“, navodi Krinka Vidaković.
Poslovice su takođe karakteristične za svakodnevni život bh Jevreja a na pitanje koliko su one i danas aktuelne, Edina Spahić, profesorica Sarajevskog univerziteta kaže:
“Nek poslovice su se prenosile s koljena na koljena I do danas se za njih zna, ali moramo imati u vidu da mali broj sarajevskih Sefarda i Sefarda u BiH govori jevrejsko - španski jezik. Međutim, mogu navesti primjer profesora Davida Kamhija i njegove porodice, koji čuvaju izvrsnu zborku poslovica koje su prikupljali njegova nona i njegova majka. I oni sasvim sigurno održavaju tradiciju poslovica, što je eto, jedan živi primjer”, konstatuje profesorica Spahić.
A iz brojnih, profesorica Spahić je izdvojila ovu poslovicu:
“Ni srijede bez sunca, ni udovice bez tuge, ni djevojke bez ljubavi.”
