Dragan Štavljanin
Napadom vehabiste Mevlida Jašarevića na američku ambasadu u Sarajevu pre mesec dana, ponovo je akutelizovano pitanje u kojoj meri je ovaj radikalni islamistički pokret pretnja po bezbednost Balkana.
Dok jedni ističu da je cilj vehabista da ojačaju svoj uticaj na ovim prostorima, koristeći ga kao odskočnu dasku za širenje svojih aktivnosti u Evropi, drugi smatraju da je reč o maloj izolovanoj grupi koja je bučna, ali ne može da privuče veći broj pristalica i stoga ne predstavlja opasnost.
Prvi vehabisti stigli su na prostor bivše Jugoslavije tokom ratova 1990-ih, boreći se kao dobrovoljci na bošnjačkoj strani. Deo ih je ostao. Od tada ne prestaju kontroverze oko njihove uloge i delovanja.
Iako su njihov radikalizam i rigidnost odbojni ogromnoj većini građana – ideje vehabista mogu biti privlačne ljudima koji se osećaju izneverenim i očajnim, naročito u ovim kriznim vremenima.
Takođe, ključne islamske institucije nisu blagovremeno reagovale na delovanje vehabista. Pojedini islamski lideri su bili uzdržani u kritikama ovog radikalnog pokreta, strahujući da ne budu optuženi za izdaju vere. Ponekad su neki islamski čelnici čak i koketirali sa vehabistima.
Stoga islamske zajednice koje okupljaju većinu vernika i nadležne državne i društvene institucije moraju da deluju pre svega preventivno: ne samo ukazivanjem na pravu prirodu vehabističkog pokreta - tačnije da svojom rigidnošću vehabisti ugrožavaju i same temelje islama kao tolerantne vere - već i da otklanjaju probleme čije dugo nerešavanje može biti plodno tle za delovanje ove grupacije.
Politizacija i razračunavanje
Delovanje vehabija u BiH počinje dolaskom boraca iz islamskih zemalja koji nakon rata osnivaju zajednicu u selu Bočinja odakle su širili ideje, koje se kasnije pretvaraju u radikalno tumačenje islama i kulminiraju terorističkim napadima.
Uprkos upozorenjima Islamska zajednica reagovala je tek kad je selefizam zapretio bezbednosti, ali i samom prakticiranju islama u BiH zbog pokušaja da svoje učenje uvedu u džamije u kojima se islam upražnjava na način za koji vehabije smatraju da je neprikladan. S druge strane, zakazala je i država čije su političke strukture vehabizam koristile, i još uvek koriste za političko razračunavanje što otežava određivanje prema selefijama, a olakšava delovanje ovog pokreta, ocena je iz teksta Poguban uticaj selefija nije ozbiljno shvaćen Dženane Halimović.
U Srbiji ima više stotina sledbenika vehabijskog pokreta uglavnom na području Novog Pazara, Priboja i Sjenice. Među njima je i, prema nezvaničnim procenama iz policije, oko 70 radikalnih vehabija koje bezbednosne strukture smatraju vrlo opasnim.
O vehabijama u Srbiji počelo je da se govori u prvim godinama protekle decenije, kada su se pojavili u novopazarskim džamijama pokušavajući da nametnu svoje tumačenje islama, o čemu detaljnije piše Zoran Glavonjić u tekstu Opasnost od vehabija dolazi iz sandžačke grupe.
Islamska verska zajednica u Makedoniji je nekoliko puta do sada upozoravala na delovanje vehabija i da oni pokušavaju da preuzmu kontrolu nad nekoliko džamija.
Upućeni kažu da je njihovo prisustvo u velikom broju bilo registrovano i u vreme oružanog konflikta u zemlji 2001. godine, naročito u kumanovsko-lipkovskom kraju. Vlasti u Skoplju ističu da u ovom trenutku vehabije ne predstavljaju opasnost, navodi Blagoja Kuzmanovski u tekstu Igranje na političku kartu islamskog radikalizma.
Na Kosovu nema rizika od radikalnih islamskih grupa, smatraju institucije bezbednosti. U Islamskoj zajednici Kosova kažu da postoje radikalni elementi, ali smatraju da ne mogu ugroziti bezbednost.
Oko 90 posto kosovskog stanovništva je islamske veroispovesti, ali religija nije značajan faktor u javnom životu, navodi u tekstu Nema rizika od radikalnih islamskih grupa Amra Zejneli.
Vehabije u Crnoj Gori nisu pretnja državi, ali prave problem Islamskoj zajednici zbog drugačijeg tumačenja vere.
Prema javnosti dostupnim podacima, koji se zasnivaju na procjenama Uprave policije i agencije za nacionalnu bezbjednost, u Crnoj Gori djeluje oko 150 vehabija, piše Predrag Tomović u tekstu Vehabizam ne prijeti državi, ali je problem Islamskoj zajednici.
O vehabizmu
O vehabizmuVehabizam je konzervativni pokret u Islamu koji je utemeljio u Saudijskoj Arabiji u XVIII veku arapski filozof Muhamed bin Abdul Vahab. Rođen u vreme kada počinje stagnacija Otomanskog carstva, Vahab je smatrao da islam treba duhovno pročistiti od otomanske dekadentnosti i vratiti izvornim dogmama. Od sufista je preuzeo model konspirativnog verskog reda ali je odbacio obrede inicijacije i muziku u bilo kojoj formi. Takođe je osuđivao ukrašavanje džamija i poroke poput pušenja duvana. Odbacio je poštovanje islamskih svetaca i mesta i predmeta koji su s njima povezani.
Vahab je tvrdio da su se ubrzo posle smrti proroka Muhameda, muslimani ponovo vratili u neverništvo kao i pre pojave islama. On je smatrao da ljudsko društvo treba urediti po božjem a ne ljudskom zakonu.
Vehabizam se u suštini zasniva na redukcionističkim i izvornim idejama o islamu te interpretira veru drugačije od ostalih islamskih pravaca kao što su sunizam, sufizam i šiizam. Vehabizam nastoji zadržati muslimane na izvornoj interpretaciji Islama bez daljnjih naučnih, teorijskih i sličnih posredovanja u interpretaciji. Vehabizam je istorijski nastao kroz podelu u Saudijskoj Arabiji između političkog i religijskog života muslimana pri čemu je religijski život kontrolisan od strane vehabijskih propovednika.
Sloboda veroispovesti ne postoji. Islam je zvanična religija i svi građani moraju biti muslimani.Reč je o tumačenju islama koje i muslimane koji drukčije razmišljaju kvalifikuje kao nevernike, posebno šiite. Sami sebe nikad neće nazvati vehabijama i taj naziv smatraju pogrdnim.
Od svog nastanka pa do danas vehabizam je postao toliko ekstreman da su se mnogi islamski pravci kao što su sunizam, sufizam i šiizam počeli plašiti tog pokreta.
Nakon utemeljenja Saudijske Arabije 1932. godine, vehabijsko učenje islama postaje državna ideologija u ovoj zemlji.
U moderno vremenu vehabizam je najrasprostranjeniji u nemodernizovanim delovima Azije i mnogi ga okrivljuju za podsticanje i davanje ideološke osnove današnjim terorističkim grupama.
Više o ideološkoj osnovi pokreta u delu knjige "Al-Kai'da u BiH: Mit ili stvarna opasnost' Vlade Azinovića, u izdanju RSE.
