Liturgijom u Cetinjskom manastiru, 25. jula, koju je predvodio mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije, formalno je okončan dugogodišnji mandat u središtu mitropolije Srpske pravoslavne crkve (SPC) na Cetinju najuticajnijim sveštenicima i nekadašnjim prvim saradnicima bivšeg mitropolita Amfilohija.
Posljednje premještaje unutar mitropolije predsjednik Udruženja pravnika Crne Gore Branislav Radulović vidi kao degradaciju uticajnih sveštenika, iza koje, kako kaže, stoji Beograd.
Radulović dodaje da je Patrijaršija SPC postupila po starom sistemu “sječe kneževa” kojim su “kako navode njihovi mediji, očistili autonomašku ekipu u Crnoj Gori”.
„Očišćeno je nasljeđe bivšeg mitropolita Amfilohija kroz više segmenata: degradacijom pozicija najistaknutijih sveštenika koji su možda presudno uticali ne samo na pitanje vjerskog odnosa i statusa SPC u Crnoj Gori nego i na čitav politički process”, smatra Radulović.
On podsjeća da su prethodno ukinuti titula arhiepiskopa cetinjskog i Episkopski savjet u Crnoj Gori:
“Sveštenici, kao što su Perović, Jovanović i drugi su izgubili svoje pozicije, a bili su istaknuti u javnom i političkom procesu u prethodnom periodu i na taj način omogućili SPC ovakvu poziciju.“
Ko je smijenjen?
Na nove dužnosti su premješteni Gojko Perović, rektor cetinjske Bogoslovije i dugogodišnji cetinjski paroh, zatim doskorašni sekretar Mitropolije crnogorsko-primorske (MCP) Obren Jovanović i sveštenik Anđelko Boričić.
Gojko Perović će ubuduće biti sveštenik pri crkvi Svetog Đorđa u Podgorici, Obren Jovanović namjesnik u Herceg Novom, a Boričić sveštenik u Grblju.
Protojerej Mirčeta Šljivančanin, dugogodišnji sekretar monumentalnog Hrama Hristovog vaskrsenja u Podgorici, postavljen je za starješinu podgoričke crkve Svetog Đorđa i vršioca dužnosti namjesnika podgoričko-kolašinskog.
Novi sekretar MCP će biti jeromonah iz Srbije Pavle Pajić.
Ove promjene unutar mitropolije na Cetinju su prethodno najavljene nizom tekstova na srpskom portalu Vidovdan koji slovi kao blizak najuticajnijim crkvenim krugovima u beogradskoj Patrijaršiji i predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću.
U tim tekstovima su premještanja uticajnih sveštenika tretirana kao takozvano čišćenje mitropolije od Amfilohijevih ljudi ili čišćenje navodnih autonomaša u okviru Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori.
U samoj Mitropliji SPC u Crnoj Gori su naveli da su sveštenici sami tražili premještaj na nove pozicije.
Tokom liturgije u Cetinjskom manastiru, kako je saopšteno, mitropolit Joanikije se zahvalio sveštenicima Peroviću i Jovanoviću na dosadašnjem radu na Cetinju:
„Zahvaljujemo se našim sveštenicima (Peroviću i Jovanoviću) koji su ovdje bili dugo godina uz našeg mitropolita (Amfilohija), bili su njegovi saslužitelji i saradnici na Cetinju dugo godina. Oni su zatražili da idu na nove dužnosti“, rekao je Joanikije dodajući da je on to uvažio i mitropolit Joanikije nagradio ih „jer kao dobri, iskusni duhovnici mogu više učiniti u novim prilikama i u novim mjestima“.
Uloga Beograda?
Ipak Branislav Radulović upozorava da zvanični Beograd ne prašta niti da će propustiti priliku da utvrdi svoje pozicije na Cetinju.
„To je više nego evidentno kroz nova kadrovska rješenja u MCP. Iskustvo je platilo nekoliko crnogorskih sveštenika koji moraju znati da je ovo ona ‘priča o Suncu’ – ako se suviše udaljiš ohladićeš se, ako se suviše približiš izgorećeš. Oni su se isuviše približili politici i zapravo ih je zvanični Beograd u cijelom procesu sagorio“, kaže Radulović.
On smatra da oni koji su uticali na degradaciju sveštenika žele političku kontrolu u Crnoj Gori:
„Na žalost, nezavisno od pozicije i degradacije pojedinih istaknutih sveštenika SPC sa Cetinja, ovo treba čitati kao generalni odnos prema Crnoj Gori. Ne samo u vjerskom nego i političkom i državotvornom omjeru. Ovo je najveće upozorenje crnogorskoj Vladi. Jer mnogo su manje značajni, za zvanični Beograd, dva ili tri sveštenika i da li postoji Episkopski savjet, već je njihova želja puna kontrola vjerskog i političkog prostora u Crnoj Gori“.
Šta stoji iza premještaja?
Nakon izbora Joanikija Mićovića za nasljednika mitropolita Amfilohija 29. maja ove godine, otvoreno je pitanje da li će on održati autonomiju Mitropolije crnogorsko-primorske, koju je prethodni mitropolit, Amfilohije, svojim autoritetom obezbijedio u okviru SPC.
Naime nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore 2006. godine obrazovan je stalni Episkopski savjet Pravoslavne crkve u Crnoj Gori koji su sačinjavali episkopi eparhija koje se nalaze na teritoriji države: Crnogorsko-primorske, Budimljansko-nikšićke, Mileševske i Zahumsko-hercegovačke.
Episkopskim savjetom je predsjedavao arhiepiskop cetinjski i mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije do smrti oktobra 2020. Savjet se sastajao po potrebi.
Čim je Joanikije postao mitropolit ukinut je Episkopski savjet SPC u Crnoj Gori koji su činili čelnici svih eparhija. I sam Joanikije je ostao bez titula: arhiepiskop cetinjski i egzarh Pećkog trona koje je bivši mitropolit Amfilohije nosio uz svoje ime.
Istovremeno su beogradski tablodi i portal Vidovdan objavljivali da se od mitropolita Joanikija “traži da počisti separatiste iz crkvenih redova”.
Vjerski analitičar iz Beograda Draško Đenović smatra da su odluke o premještanju uticajnih sveštenika posljedica ukidanja Episkopskog savjeta u Crnoj Gori i stava vrha SPC da su sve eparhije jednake:
“Gospodin Perović koji je izuzetno cijenjen u SPC u Crnoj Gori, on je možda malo više, neću reći autonomaš, ali je držao do stanovišta da crkva u Crnoj Gori treba da ima veći stepen nezavisnosti i slično. Stav Patrijaršije je da su sve eparhije jednake i sve one čine SPC bez obzira da li se nalaze u Americi, Hrvatskoj, Srbiji ili Crnoj Gori”, kaže Đenović za RSE.
On smatra mogućim da sveštenik Gojko Perović bude izabran na neku novu poziciju tokom jesenjeg Sabora SPC:
“To što je sveštenik Perović prebačen iz Bogoslovije u Podgoricu ne znači da sjutra nećemo vidjeti da je on dobio neko mjesto blisko mitropolitu Joanikiju. Dakle, lako se može desiti da dobije administrativno mjesto u MCP, ali to su moje pretpostavke, jer zapravo niko ne zna šta se iza svega valja”.
Gojko Perović bez komentara
Na dostupne brojeve telefona Radiju Slobodna Evropa sveštenik Gojko Perović se nije javljao. Perović je bio medijski vrlo eksponiran tokom protestnih litija parlamentarnih izbora avgusta prošle godine, Amfilohijeve sahrane.
Masovne protestne litije u svim gradovima SPC je organizovala u kontinuitetu tokom 2020. godine zbog Zakona o slobodi vjeroispovijesti koji je u Skupštini usvojila tadašnja vlast Demokratske partije socijalista. SPC je tvrdila da je cilj zakona otmanje crkvene imovine i protjerivanje sveštenika.
Tokom te godine u dva navrata je mitropolija u Crnoj Gori odbila inicijative predsjednika Srbije Aleksandra Vučića.
Na namjeru Vučića da za Božić 2020. posjeti Crnu Goru, Gojko Perović je poručio da "Vučić dođe kao državnik, u posjetu državi".
"Ozbiljno, višednevno, planski i najavljeno. Vjerski praznici nijesu prilika za to. Pogotovo ne u situaciji kada se borimo za prava Crkve, a ne bilo koje nacije ili etničke grupe", poručio je tada Perović.
Na činjenicu da su pregovore o Zakonu vodile Mitropolija i Vlada, Vučić je 14. januara iste godine poručio da crnogorske vlasti moraju da pregovaraju sa SPC čiji je dio Mitropolija.
Perović je ovaj prijedlog ocijenio legitimnm putem, ali i dodao da Vučić “nije kompetentan da odlučuje kako će se crkva ponašati”.
U to vrijeme na čelu Mitropolije bio je Amfilohije koji se otvoreno suprotstavljao predsjedniku Srbije zbog politike prema Kosovu.
Vučić nije govorio ni na sahrani Amfilohija 31. oktobra, iako je po dolasku u Podgoricu rekao da se “nije nametao, ali da to može da uradi ako to bude od njega traženo”.
Višemjesečne litije su dovele do toga da su se opozicione političke partije praktično objedinile, te uz snažnu podršku SPC naatupile na parlamentarnim izborima 30. avgusta prošle godine, kada je Demokratska partija socijalista izgubila vlast nakon 30 godina.
Perović nije sporio da je Mitropolija SPC predložila Zdravka Krivokapića za nosioca objedinjene opozicione izborne liste na tim izborima.
Nakon pobjede, prosrpski Demokratski front, Demokrate i Građanski pokreta URA izglasali su 4. decembra Krivokapića za premijera, i Vladu sa 12 ministara, od kojih je veći dio što rodbinski što ideološki blizak Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Krivokapić je tada rekao da će “Vlada imati 12 ministarstava što ima simboliku 12 apostola o kojima nas je stalno podučavao naš mitropolit (Amfilohije)”.
