Piše: Rikard Jozwiak
Summit Evropske unije u Sofiji 17. maja sa Zapadnim Balkanom mogao bi postati fijasko za članice bloka koje su ušle u sporenja oko toga da li će sastanak rezultirati zajedničkom deklaracijom ili nekom mnogo razvodnjenijom verzijom.
Prvi nacrt onoga što se još uvijek uslovno zove "Deklaracija summita u Sofiji" (Sofia Summit declaration) proizveden od 28 EU članica i koji je RSE imao na uvid, prvi put je razmatran na sastanku ambasadora Evropske unije krajem marta.
Iako u nacrtu, koji sadrži 13 paragrafa, ima jako malo političkog sadržaja, već je sasvim jasno da očekivanja neće biti velika kada se šefovi vlada Evropske unije susretnu sa svojim kolegama iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Kosova, Makedonije, Crne Gore i Srbije u bugarskoj prijestonici na prvom summitu te vrste u posljednjih 15 godina.
Glavna tačka spora je prisustvo Kosova za stolom, koje je sporno za pet članica EU - Kipar, Grčku, Rumuniju, Slovačku i Španiju, koje ne priznaju nezavisnost Kosova koje se od Srbije osamostalilo 2008. Suština njihovog zahtjeva je da se u dokumentu članice EU nazivaju "države" ali se šest drugih članica skupa kroz tekst nazivaju "partneri Zapadnog Balkana" (Western Balkan partners).
Prema diplomatama bliskim ovim pregovorima, koji ne mogu, međutim, da govore zvanično, Španija, kao i Grčka, Kipar i Rumunija nijesu srećni da se dokument nazove deklaracijom i mnogo radije bi snizili njegov nivo na "Zaključke bugarskog predsjedništva" (Bulgarian presidency conclusions). Ili, moguće je i da se samo uredi tako da bude da su deklaraciju potpisale EU države.
Španski premijer Mariano Rajoy je čak nagovijestio da bi mogao u potpunosti propustiti summit u pokušaju da izbjegne da sjedi za istim stolom i bude prisutan na istoj porodičnoj fotografiji na kojoj i predstavnik Kosova. Tvrd stav Španije stiže kao posljedica referenduma o nezavisnosti španske regije Katalonija održanog 1. oktobra 2017, koji je Madrid proglasio nelegalnim.
Neke druge članice, koje takođe nijesu priznale Kosovo, nezadovoljne su i jezikom proširenja Evropske unije u nacrtu u kojem se kaže da "Evropska unija reafirmiše nepodijeljenu podršku za evropsku perspektivu Zapadnog Balkana. Evropski put ostaje baziran na uspostavljanju kriterijuma i individualnih zasluga".Oni tvrde da majski sastanak nije o proširenju.
Druge članice bloka, sklonije tome da se zemlje Zapadnog Balkana priključe evropskom klubu, kao što su Austrija, Hrvatska i Italija, pritiskaju, pak, da se sačuva ambiciozni jezik koji je prvi put upotrijebljen na summitu Zapadnog Balkana u Solunu 2003, na kojem je EU jednoglasno navela da će sve zemlje regiona jednog dana postati članice bloka.
Drugi pasaži ovog drafta uključuju i rečenicu u kojoj se kaže da "partneri na Zapadnom Balkanu prihvataju primat demokratije, vladavine zakona, i poštovanja ljudskih prava i prava osoba koje pripadaju manjinama. Njihova efikasna primjena kroz reforme počiva na ovim temeljima."
Osvrćući se na mnoga bilateralna pitanja u regionu, dokument takođe navodi da se šestorka "obavezuje da jača dobrosusjedske odnose, regionalnu stabilnost i zajedničku saradnju. To posebno uključuje pronalaženje definitvnog i obavezujućeg rješenja za njihove bilateralne sporove, čiji su korijeni u nasljeđu prošlosti".
Iako niti jedna druga država nije pomenuta u tekstu, moguće je identifikovati osvrtanje i na Rusiju i na Tursku porukom "da smo odlučili da se zajednički borimo protiv pokušaja dezinformacija izvana, kroz jačanje otpornosti, sajber i strateške komunikacione saradnje."
Aneks nacrta deklaracije baziran je na konkretnom prijedlogu o jačanju veza Zapadnog Balkana i EU.
Među prijedlozima su i rad na kompletiranju regionalnog energetskog tržišta na Zapadnom Balkanu, podrška novoj željezničkoj strategiji da bi se Zapadni Balkan uključio u glavnu mrežu EU, lansiranje digitalne agende za Zapadni Balkan, koja uključuje mapu puta za smanjenje troškova rominga, kao i da se udvostruči finansiranje programa studentske razmjene Erasmus+.
Podrška za projekat Jadransko-jonske autoceste koja povezuje obalu Hrvatske, Crne Gore i Albanije i projekat Autoput mir, koji će povezivati Niš sa Prištinom, takođe su pomenuti u nacrtu ovog dokumenta.
Facebook Forum