Prošlonedjeljni sastanak mađarskog i poljskog premijera, Viktora Orbana i Mateusza Morawieckog sa liderom Italijanske sjeverne lige Matteom Salvinijem u Budimpešti možda nije rezultovao neposrednim savezom evropskih nacionalističkih snaga koji su neki predviđali.
Međutim, izgleda da su šanse da se on napravi veće nego ikad, posebno s mađarskom vladajućom stranom Fidesz, koja očajnički traži novi dom nakon izlaska iz Evropske narodne stranke (EPP) desnog centra.
Prepreke, poput pogleda na Rusiju i konkurentskih vizija među populističkim snagama kontinenta, mogle bi, kao i uvijek, pomesti planove za povezivanje.
Kako je saradnja funkcionisala ranije?
Suočimo se sa tim da smo to već vidjeli. Posljednji uzaludni, ali i najspektakularniji pokušaj ujedinjavanja šarolike posade populističkih stranaka probao je guru bivšeg američkog predsjednika Donalda Trumpa, Steve Bannon uoči izbora za Evropski parlament još 2019. godine.
Na papiru je trebalo da uspije. Većina stranaka ima nekakvu viziju Evrope koja se drži porodičnih vrijednosti, hrišćanstva i nacionalnog suvereniteta, kao i protivljenja onome što oni smatraju liberalnom "budnom elitom", imigracijama i većoj moći Brisela. U pokušaju da uklone kritike za antisemitizam iz prošlosti, mnogi su se takođe pokušali promovisati kao pro-jevrejski, a često su otvoreno i glasno kritikovali islam.
Ipak, poljska vladajuća stranka Pravo i pravda (PiS), mađarski Fidesz i italijanska Sjeverna liga našli su se u tri različite stranačke koalicije nakon tog sveevropskog glasanja još 2019. godine. Potonja je upravo osnovala grupu Identitet i demokratija (ID) koja takođe obuhvata, između ostalih, Nacionalni front Marine Le Pen i njemački AfD, koji su zauzeli 75 mjesta u Evropskom parlamentu od 705 i završili na respektabilnoj četvrtoj poziciji.
PiS je ostao u blažoj evroskeptičnoj grupi evropskih konzervativaca i reformista (ECR) koja je dobila 62 poslanika u Evropskom parlamentu - bijedni rezultat za koji su odgovorni i britanski torijevci koji su brzo nakon toga otišli zbog Brexita. Najkontroverznije je da je Fidesz još uvijek bio u glavnoj grupi desnog centra, Evropskoj narodnoj stranci (EPP), najvećoj i najuticajnijoj frakciji sa kojom se Orban godinama sukobljavao.
Takvo je stanje bilo do sada. Međutim, Fideszov izlazak iz EPP-a ranije ovog proljeća uzdrmao je stvari kod evropske desnice. Identitet i demokratija i ECR traže Fidesz i njihovih 12 članova Evropskog parlamenta koji su iznenada slobodni. S druge strane, Orban sanja o novoj super grupi spajanjem dviju frakcija i potencijalnim dodavanjem nekoliko drugih kako bi imao porodicu koja bi bila veća od liberalne i one lijevog centra.
Šta su prepreke?
Ipak, prepreke su iste kao i prošli put. Prva je da su mnoge stranke u oba bloka žestoki međusobni konkurenti na nacionalnoj sceni. Razmislite o Sjevernoj ligi u ID-u naspram nadolazećeg Fratelli d'Italia u ECR-u. Obe bi možda politički htjele približno iste stvari, ali se takođe bore za iste glasače i teško se mogu vidjeti zajedno, a pogotovo da nastupaju zajedno na evropskom nivou. Isto se može reći i za belgijsku NVA, koja želi postepeno odvajanje Flandrije od Belgije u poređenju sa gorljivim flamanskim nacionalizmom Vlaamsa Belanga ili tolerantnijim pogledom češkog ODS-a na Brisel u odnosu na mržnju češkog SPD-a prema EU. Čini se da linije razdvajanja između ECR i ID postoje s razlogom.
Druga prepreka je što još uvijek postoji podjela između Istoka i Zapada u evropskom nacionalizmu. Možda se svi oni boje neevropskih migranata, ali mnoge zapadne stranke nisu posebno sklone pravilima slobodnog kretanja u evropskom bloku, koji ljudima iz istočnog dijela omogućavaju putovanje, rad i život na bogatijem zapadu. Sa jedne strane, saradnja sa Fideszom ili PiS-om, dok istovremeno agitiraju protiv Poljaka i Mađara koji ˝kradu radna mjesta i mijenjaju njihove gradove˝ kako bi se dodvorili nezadovoljnom domaćem biračkom tijelu je nimalo lak posao.
Ipak, najočiglednija prepreka biće na kraju kako PiS odluči da igra. To je dominantna sila unutar ECR-a. Bez obzira na činjenicu da je ova frakcija veoma mala, ona se još uvijek smatra dijelom glavnih tokova EU, i uvijek se mora konsultovati prilikom donošenja zakona, u skladu sa politikom evropskog parlamenta u kojem se odluke donose konsenzusom. U većoj, populističkoj grupi bili bi jedni od mnogih, a ne nužno i utjecajniji, jer ostale frakcije još uvijek imaju dovoljno snage da stvore “cordon sanitaire” oko novih evropskih nedodirljivih.
A tu je i Rusija. PiS je žestok u sukobima sa Moskvom. Kada su u pitanju Salvini, Orban i Le Pen, radi se o ljudima koji žele sve bliže veze sa Kremljom i oni će potencijalno morati sarađivati sa njima. Kako će Sjedinjene Države reagovati? Do sada je Washington često okretao glavu na kršenje vladavine prava u Varšavi zbog oštrog stava Poljske prema ruskom predsjedniku Vladimiru Putinu. Može li se takav stav opravdati ako se Varšava otvoreno pridruži savezu sa Putinovim pomagačima i simpatizerima na kontinentu?
Bilo je prilično indikativno da je Jacek Saryusz-Wolski, jedan od PiS-ovih velikana spoljne politike, pisao o stavovima prema Rusiji u članku u Financial Timesu uoči sastanka u Budimpešti. Zabilježio je kako su glavne stranke lijevog i desnog centra one koje su više naklonjene Kremlju jer se, na primjer, ne protive gasovodu Sjeverni tok 2 kojim će se ruski gas isporučivati u Njemačku: „Socijalisti i demokrati (S&D) i EPP su de facto proruski raspoloženi jer posluju kao i obično sa Rusijom. Salvini i Le Pen razgovaraju proruski, ostali se ponašaju proruski.”
Da li je to pokazatelj PiS-ovih stavova, ostaje da se vidi, ali djeluje da će se tektonske ploče evropske politike uskoro ponovno pomaknuti.