Stanovništvo Crne Gore ubrzano stari zbog niže stope nataliteta i odlaska mladih. Prosječna starost stanovništva je oko 40 godina.
Iako se poslednjih godina povećava broj domova za starije nedostaju brojne usluge podrške za život u zajednici.
Crna Gora je na pragu duboke starosti, kaže Gordana Radojević iz Društva statističara i demografa za Radio Slobodna Evropa (RSE).
Upozorava da se poslednjih decenija povećava udio starijih od 65 godina što predstavlja veliki pritisak na penzioni sistem.
"Ukoliko tokovi migracija ostanu isti i mlado stanovništvo nastavi da odlazi intenzitetom kao do sada, Crna Gora se vrlo brzo može suočiti sa nespremnošću zdravstvenog i penzionog sistema za potrebe sve starije populacije".
Od ukupno 625 hiljada stanovnika, Crna Gora ima 120 hiljada penzionera, što je petina populacije.
Prije deset godina prosječna starost stanovništva bila je 37 godina a danas je taj prosjek viši za skoro tri godine. Prosječna starost stanovništva u Evropskoj uniji je 45 godina.
Raste broj starijih od 65 godina
Prema podacima državne Uprave za statistiku Monstat u maju ove godine starijih od 65 i više godina bilo je skoro 100 hiljada, što je 16,2 odsto ukupnog stanovništva.
Radojević kaže da je prosječni životni vijek u Crnoj Gori značajno produžen, što povećava prosječnu starost stanovništva i udio populacije starije od 65 godina.
"Za dvije decenije učešće populacije od 65+ godina povećalo sa 12 na 16 odsto dok se u tom periodu udio populacije do 14 godina smanjio sa 128,2 hiljada na 110 hiljada. "
Odnos društva prema starijima
Podgoričanka Senka za RSE kaže da je odnos društva prema starijima "nikakav".
"Ovaj mladi svijet neće da se javlja starijim, da ne kažem nešto drugo. Naravno, nijesu svi isti. Ima dobre djece koja brinu o starijim, ali ima djece koja se ne okreću."
Skoro 37 odsto građana smatra da država socijalnim politikama i praksom ne obezbjeđuje starijim osobama dostojanstven život.
Da im je to pravo samo djelimično obezbjeđeno smatra 45 odsto ispitanih dok nešto više od 18 odsto ismatra da stariji imaju pristojne uslove života, pokazalo je istraživanje Centra za građansko obrazovanje.
Senka kaže da nije čula da postoje servisi podrške starijima u Podgorici poput geronto domaćica. Smatra da su najveći problemi starijih bolest, siromaštvo i usamljenost.
"Jer djeca, odnosno niko danas neće ni sa kim da živi. Razumijem da moj unuk i unuka ne mogu sa mnom jer ja imam druge misli i druge brige, a mladi su mladi. I to treba razumjeti."
Siromaštvo i usamljenost glavni problemi starijih
Da se "društvo otuđilo" i ne brine o starijim smatra i sedamdesetogodišnji Milovan.
"Ako si socijalno zbrinut oće neko s tobom. A ako nijesi niko te ne poznaje. Tako je u društvu, i na ulici, i u komšiluku...uglavnom sve otuđeno".
Kao glavni problem Milovan navodi duge liste čekanja u državnim bolnicama kod izabranih ljekara.
"Čeka se pola godine. Znači, doći ću na red ako preživim."
On objašnjava da nema para za privatne klinike iako ima punu penziju i 40 godina staža.
"Od te penzije mogu da preživim deset dana. Ostalih dvadeset živim zahvaljujući rodbini, da ne bih prosio, ponos mi ne dozvoljava, pa bolje i da sam gladan, pa ko mi što pomogne i hvala im."
Od 120 hiljada penzionera svaki treći prima minimalnu penziju koja je u julu ove godine bila 280 eura. Istovremeno je minimalna potrošačka korpa za četvoročlano domaćinstvo bila 818 eura.
Penzioner Pavle kaže da koliko god da su im primanja nedovoljna penzioneri se snađu. On živi sam jer nema djece, a o njemu se, kaže za RSE, brine prijateljica.
Pavle smatra da crnogorsko društvo malo toga daje starijima.
"Mnogo, mnogo toga nedostaje. A svega pomalo pa je čovjek nezadovoljan. Uz to, veliki broj starijih izdržava i djecu i unuke umjesto da situacija bude obrnuta. Kafići puni mladih koji ne rade i žive od penzija. To je vrlo čudan odnos."
Pavlu najviše nedostaju druženja, pa će najvjerovatnije u dom za starije kad više ne bude mogao.
Nedostaju servisi podrške
Od 25 opština u Crnoj Gori samo pet ima državne domove za starije. Poslednji je otvoren u martu ove godine u Nikšiću, drugom gradu po veličini po broju stanovnika.
Ipak, Andjela Lalatović, socijalna radnica iz Nikšića za RSE kaže da je poslednjih deset godina popravljena slika odnosa društva prema starijim licima:
"Reformom socijalne zašite se unaprijedio položaj starijih lica. Praksom koja je realizovana u Podgorici i Nikšiću ima 450 smještajnih kapaciteta (u domovima za starije), a to je jedan od glavnih indikatora da je položaj znatno unaprijeđen."
Napominje da korisnci domova za starije mogu biti svi koji daju pisani pristanak:
"U medijima je bilo zabune da stariji čija su primanja nedovoljna ne mogu boraviti u domu. To nije tačno. Za lica koja su u stanju socijalne potrebe ili koja nemaju adekvatan oblik zaštite za njih plaća zakonski zastupnik, odnosno onaj koji ima tu obavezu. Ukoliko on nije u mogućnosti država snosi troškove. Nema posebnih uslova u tom ekonomskom djelu."
Lalatović ističe da je rizik za starije i nedostatak usluga, podrške za život u zajednici, jer nemaju sve opštine dnevne boravke za starije, centre za one sa demencijom i geronto servise.
"Odnosno, pomoć u svakodnevnom funkcionisanju od kupovine namirnica, novina, ljekova i sl. Mi smo imali tu aktivnost, međutim nešto se dogodilo sa svim tim i nije strateški regulisano da bude zastupljeno u svim opštinama."
Položaj starijih jedno je od pitanja u pregovaračkom procesu Crne Gore sa Evropskom komisijom, u okviru poglavlja Socijalna politika i zapošljavanje.
Ipak, EK u izvještaju o napretku iz 2022. navodi se da rezultate primjene Vladine Strategije razvoja sistema socijalne zaštite starijih od 2018. do 2022. nije moguće izmjeriti zbog nedovoljno adekvatnih mehanizama kontrole i izvještavanja.