Iako je Crna Gora pod pritiskom Evropske unije krajem 2022. godine zvanično zatvorila program ekonomskih državljanstava, preko 400 prijava još su u fazi odobravanja.
Iz Vladine Agencije za investicije, koja rukovodi ovim programom, kazali su za Radio Slobodna Evropa da se više od 35 odsto svih prijava "nalazi u različitim fazama obrade".
Od svih prijava pristiglih od početka provođenja programa 2019. do novembra ove godine odobreno je oko 45 odsto, a odbijeno oko 20 odsto.
Evropska komisija je u posljednjem izvještaju pozvala vlasti da preostale prijave "pregledaju i obrađuju u skladu sa najvišim mogućim bezbjednosnim standardima", napominjući da ova šema "predstavlja rizike kao što su pranje novca i korupcija".
Crnogorski pasoš, koji omogućava putovanje u 124 zemlje bez vize, uglavnom traže Rusi i Kinezi.
Za pasoš je bilo potrebno uložiti najmanje 250.000 eura, uglavnom u stambene prostore u okviru hotelskih kompleksa.
Industrija vrijedna četiri milijarde
Program dobijanja državljanstva na osnovu ulaganja uvela je 2019. godine vlast Demokratske partije socijalista Mila Đukanovića, koja je smijenjena na izborima u avgustu 2020.
Uprkos obećanjima, vlade koje su je naslijedile nisu ukinule program sve do kraja prošle godine - zbog značajnih prihoda za Crnu Goru.
A o koliko značajnim prihodima je riječ?
Profesorica političke sociologije na Londonskoj školi ekonomije Kristin Surak navela je da je industrija ekonomskih državljanstva teška oko četiri milijarde dolara godišnje.
Svake godine pasoše država koje nude ove programe dobije oko 50.000 osoba.
Surak je od 2015. učestvovala na najmanje 25 skupova na temu ekonomskih državljanstava - od crnogorskog Svetog Stefana preko Moskve i Dubaija do Šangaja.
Napisala je knjigu "Zlatni pasoši - globalna mobilnost za milionere", koju je prije dva mjeseca objavio Univerzitet Harvard.
Surak za Radio Slobodna Evropa ističe da su ovi programi "veoma lak izvor prihoda" za državu.
Iz Vlade su više puta istakli da je ovaj program donio državi investicije od 300 miliona eura, uz oko 100 miliona taksi koje su se slile u budžet.
Na pitanje zbog čega bi neko želio da postane crnogorski državljanin, Surak napominje da je ona "na spoljnoj granici EU, s izgledima da postane sljedeća članica čime bi crnogorsko (državljanstvo) preraslo u evropsko".
Navodi da su među onima koji kupuju pasoš i ozbiljni kolekcionari:
"Znam osobe koje imaju po 8, 9 i 10 državljanstava".
Kako doći do crvenog pasoša
Preko 400 prijava koje su podnijete prije ukidanja programa, a o kojima još nije odlučeno, razmatraju se u složenom lancu odlučivanja u kome su najvažniji potvrda da sredstva za ulaganje dolaze iz legalnih izvora i mišljenje agenta za ocjenu međunarodne podobnosti (DD - Due dilligance agent).
Za dobijanje pozitivnog mišljenja agenta potrebno je, između ostalog, da osoba nema dosije, nije na listi Interpola ili Europola, nije optužena pred Međunarodnim krivičnim sudom ali da ima "dobar renome". Ispituje se i politička izloženost.
Taj posao za potrebe Crne Gore rade jedna britanska i jedna kanadska kompanija.
Profesorica Surak ističe da je dobro što su se crnogorske vlasti u tom poslu oslonile na velike države:
"Veoma malo zemalja ima sposobnost da samostalno odradi temeljnu provjeru, naročito ukoliko ste mikrodržava i imate manje od milion stanovnika".
Sagovornica RSE pojašnjava da velike države imaju snažne obavještajne aparate i firme koje se profesionalno bave temeljnim provjerama.
"Te firme imaju globalnu mrežu ljudi na terenu. Njihov posao je da ispitaju ko su ti ljudi, da pokušaju da shvate da li se lažno predstavljaju ili govore istinu".
Šta poručuje Evropska komisija
Pitanjem ekonomskog državljanstva s aspekta finansija bavila se Evropska komisija, koja je u posljednjem izvještaju upozorila da značajan udio stranih investicija u Crnu Goru dolazi iz Rusije i Ujedinjenih Arapskih Emirata:
"Uglavnom zbog aktivnog učešća investitora u kontroverznom programu ekonomskog državljanstva."
EK je konstatovala da ova šema predstavlja rizik koji se tiče bezbjednosti, pranja novca, utaje poreza, finansiranje terorizma, korupcije i organizovanog kriminala, te da nije u skladu sa pravnom tekovinom EU.
Iz Agencije su kazali da je mišljenje agenta obavezujuće za Vladu, te da su aplikacije za državljanstvo koje su imale negativno mišljenje odbijene.
Postoji i slučajevi kad ni pozitivno mišljenje agenta nije dovoljno.
Tako je odbijeno dvoje ruskih državljana, za koje je utvrđeno da "postoje smetnje iz razloga bezbjednosti Crne Gore". Nije navedeno koje su to smetnje.
Procedura od traženja do dodjeljivanja crnogorskog državljanstva traje najmanje šest mjeseci.
Ko su novi državljani Crne Gore
Ministrastvo unutrašnjih poslova ima obavezu da svaka tri mjeseca Vladi dostavi imena novih crnogorskih državljana.
Posljednji put ta imena saopštena su prije godinu i po. Na zahtjev RSE-a iz MUP-a nisu dostavili informacije za taj period.
Prema dotadašnjim podacima, više od 60 odsto odobrenih državljanstava odnosilo se na Ruse, 11,5 odsto na Kineze, šest na Libanace, 3,5 Egipćane i oko tri odsto na Pakistanace.
Manje od deset pasoša do tada su dobili državljani Turkmenistana, Kazahstana, Saudijske Arabije, Ukrajine i Bjelorusije. Pasoš je dobio i jedan Iranac.
Ima li zemlja porijekla uticaj na dobijanje državljanstva?
Prijave za crnogorski pasoš stigle su iz ukupno 67 zemalja, a pojedinačno najviše iz Rusije, Kine, Sjedinjenih Američkih Država i Južnoafričke Republike.
Profesorica Surak ističe da se pojedine zemlje sa programima zlatnih pasoša, poput Malte, u ovom dijelu oslanjaju na politiku SAD.
Tako malteške vlasti od 2022. godine ne prihvataju aplikacije iz 12 zemalja - među kojima su Avganistan, Iran, Rusija i Bjelorusija - a koje američke vlasti smatraju prijetnjom po svoje interese, navodi se u knjizi.
Surak kaže da porijeklo ne bi smjelo po automatizmu biti određujuće za dobijanje državljanstva, navodeći hipotetičnu situaciju:
"Osoba može biti iz Irana koja živi u Dubaiju od 1979. (Islamske revolucije). Ali pošto ne može postati državljanin Emirata, ima samo iranski pasoš. Kretanje joj je otežano zbog američke politike prema Iranu i zato traži drugu opciju".
Islamska revolucija u Iranu 1979.
Državljani Irana i Libana, na primjer, bez vize mogu da putuju u samo 43 zemlje svijeta, dok državljani Crne Gore mogu u 124 zemlje.
Za razliku od Malte, Crna Gora nema zabranu apliciranja ni za jednu državu.
Iz Vladine Agencije za investicije, koja rukovodi programom ekonomskih državljanstava, kazali su da se u Crnoj Gori "zemlja porijekla ne tretira kao odlučujući faktor za dodjeljivanje niti je kriterijum za odbijanje državljanstva".
Prije programa o ekonomskom državljanstvu, bez međunarodne provjere dodjeljivano je takozvano počasno državljanstvo od 2010. godine u vrijeme vlasti DPS-a Mila Đukanovića.
Njega su, između ostalog, dobili bivši tajlandski premijer Taksin Šinavatra i nekadašnji palestinski ministar bezbjednosti Mohamed Dahlan.