Zaoštravanje retorike, diplomatske i najave pravnih mera prate zvaničnu liniju odnosa Beograda i Podgorice nakon što je Skupština Crne Gore 27. decembra 2019. usvojila Zakon o slobodi veroispovesti, kome se protivi Srpska pravoslavna crkva smatrajući da joj se primenom ovog akta otuđuje imovina.
Nakon razmena diplomatskih nota nekoliko dana po usvajanju Zakona, kada je u navijačkom protestu ispred Ambasade Crne Gore u Beogradu 2. januara pokušano paljenje crnogorske zastave, sprovedene su i dalje diplomatske mere.
Posle nota mere zabrane
Ni iz Crnogorskog ministarstva vanjskih poslova, ni iz Ministarstva spoljnih poslova Srbije, baš kao ni iz Ambasade Srbije u Podgorici nisu odgovorili na upit Radija Slobodna Evropa (RSE) o konkretnim razlozima zbog kojih je službeniku Ambasade Srbije u Podgorici zabranjeno prisustvo sastancima državnih organa Crne Gore.
Navodeći ovu zabranu kao razlog, ministar spoljnih poslova Srbije Ivica Dačić je 29. januara rekao da je Beograd primenio recipročne mere i to isto učinio prema "ličnosti broj dva" crnogorske ambasade u Beogradu.
U spisku diplomatskih kadrova u ambasadi Crne Gore u Beogradu, iza ambasadora Tarzana Miloševića, na zvaničnom sajtu crnogorskog Ministarstva vanjskih poslova navedena je Ana Ražnatović, ministar savetnik.
Odgovarajući na informaciju koju je preneo Dačić, crnogorsko ministarstvo vanjskih poslova je saopštilo da su “u delovanju ministra-savetnika Ambasade Srbije u Podgorici nepobitno utvrđeni postupci kojima se flagrantno krši slovo i duh Bečke konvencije, dobra vera i dobra praksa u međudržavnim odnosima i diplomatskim relacijama”.
Saopšteno je takođe da se crnogorska diplomatkinja u u Ambasadi Crne Gore u Beogradu “ponaša i deluje primereno i uzorno, poštujući sve standarde Bečke konvencije” te da “osim, pukog reciprociteta, stvarnih motiva i razloga za preduzimanje mera protiv nje nema”.
Dačić sa druge strane navodi da su recipročne mere primenjene jer optužbe crnogorskih vlasti da je službenik Ambasade Srbije prekršio Bečku konvenciju “ne odgovoraju istini”.
Cvijetin Milivojević, politički analitičar, ocenjuje za RSE da se radi o merama za unutrašnjepolitičku upotrebu u Srbiji i Crnoj Gori.
“Samo što je to u Crnoj Gori u vidu antisrpske propagande, a u Srbiji pokušaja raspirivanja anticrnogorske propagande. Predsednik Milo Đukanović bilduje tricepse na severu Crne Gore, dok predsednik Aleksandar Vučić u Srbiji zakazuje Savet za nacionalnu bezbednost. Iza toga samo može ostati sumnja da je reč o dogovorenoj igri, ili igri koja možda i nije direktno dogovorena između njih dvojice, koja u svakom slučaju odgovara i jednom i drugom pred izbore u Srbiji i Crnoj Gori”, naveo je Milivojević.
Kako RSE nezvanično saznaje, prisustvo sastancima državnih organa Crne Gore zabranjeno je ministru-savetniku u Ambasadi Srbije u Podgorici Ljubiši Milanoviću.
Ko je Ljubiša Milanović?
Ljubiša Milanović javnosti u Srbiji najpre je poznat po karijeri policajca.
Po medijskoj arhivi Ebarta, bio je kriminalistički inspektor u Beogradu devedesetih, po petooktobarskim promenama 2000. godine rukovodilac operativne grupe Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) Poskok, odakle prelazi u Ministarstvo spoljnih poslova (MIP) u Službu za istraživanje i dokumentovanje.
Na čelo Direkcije za borbu protiv međunarodnog terorizma pri MIP-u postavljen je 2005, da bi kasnije službovao u ambasadi Srbije u Zagrebu.
Tokom mandata ministra zdravlja u Vladi Srbije Zorana Stankovića 2011. godine bio je savetnik za pitanja suzbijanja korupcije u zdravstvu, a po dolasku Srpske napredne stranke (SNS), partije predsednika Srbije Aleksandra Vučića, na vlast 2013. savetnik aktuelne ministarke energetike Zorane Mihajlović.
U oktobru 2018., uoči njegovog postavljenja na službu u Podgorici, list Politika pisao je da Srbija Ljubišu Milanovića šalje u Crnu Goru da “kao iskusan operativac bude angažovan na zaštiti Srbije od crnogorskih organizovanih kriminalnih grupa”.
I pravne mere protiv Crne Gore
Uoči razmene diplomatskih mera Podgorice i Beograda, generalni sekretar predsednika Srbije Nikola Selaković izjavio je da će Srbija preduzimati pravne instumente u cilju zaštite srpskog naroda i Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori.
"Prava jednog naroda, drugog po brojnosti u toj državi, treba zaštititi. SPC je oličenje duha srpskog naroda gde god Srbi da žive i ako želite da je obrišete iz formalnog i pravnog života ugrozili ste sudbinu svojih sunarodnika", rekao je Selaković za Radio-televiziju Srbije povodom usvajanja Zakona o slobodi veroispovesti.
Analitičar Cvijetin Milivojević argumente da su mere bez realnog efekta nalazi i u tome da Srbija nije vukla diplomatske poteze ni kada je, kako kaže, imala krupnije razloge.
“Crna Gora je priznala nezavinost Kosova i u međuvremenu ušla u proces razgraničenja sa Republikom Kosovo koju Srbija ne priznaje. Pa Srbija nije reagovala. Nisam pristalica teorija zavere, ali je evidentno da četiri ili pet godina u nazad isti propagandni štabovi moći rade državnu propagandu u Crnoj Gori i Srbiji”, navodi Milivojević.
'Antisrpska' Crna Gora i 'velikosrpska Srbija'
Naglo pogoršane političke i diplomatske odnose između Srbije i Crne Gore, prate optužbe visokih državnih zvaničnika u kojima zvaničnici Srbije optužuju crnogorsku vlast za vođenje antisrpske politike, dok predstavnici crnogorske vlasti uzvraćaju optužbama da se Srbija miješa u unutrašnja pitanja Crne Gore i raspiruje velikosrpsku ideologiju.
Koliko juče smo pričali o inicijativi 'mini Šengena' o nekakvoj novoj saradnji, evropskoj perspektivi regiona i otvaranju naših društava, da bi bukvalno preko noći imali potpuno novu retoriku i novu političku situaciju.Sergej Sekulović, politički analitičar
Politički analitičar Sergej Sekulović konstatuje da su već duže vrijeme odnosi između političkih elita Srbije i Crne Gore kontradiktorni, ambivalentni, a političke poruke izuzetno zbunjujuće za javnost.
„Koliko juče smo pričali o inicijativi 'mini Šengena' o nekakvoj novoj saradnji, evropskoj perspektivi regiona i otvaranju naših društava, da bi bukvalno preko noći imali potpuno novu retoriku i novu političku situaciju. U širem kontekstu posmatrano, možemo reći da su naša društva i dalje nezrela i nedovršena za artikulisanje političkih odnosa, procesa i međuinstitucionalne saradnje koja bi nas preporučila za punopravno članstvo u EU“, kaže Sekulić.
Optužbe Vučića i Dačića
Srpski zvaničnici, a naročito šef diplomatije Ivica Dačić ponavio je juče, 29. januara, stav da se u Crnoj Gori sprovodi „antisrpska politika kroz donošenje zakona kojim se omogućava otimanje imovine Srpskoj pravoslavnoj crkvi, te da se osporavaju prava Srba kako bi ih bilo manje na narednom popisu“.
Crnogorsku vlast je za sprovođenje antisrpske politike u više navrata optuživao i srpski ministar odbrane Aleksandar Vulin.
Na drugoj strani, u posljednjim izjavama crnogorskih zvaničnika se potencira stav o miješanju Srbije u unutrašnja politička pitanja u Crnoj Gori, kao što je to saopštio (29.01) šef diplomatije Srđan Darmanović:
„Moram da kažem da na razne načine dolazi do miješanja Republike Srbije u naše unutrašnje stvari, ali kao i svaka situacija i ova će naći neko svoje rješenje.“
Đukanovićevo 'ne hvala'
O postojanju velikosrpskog nacionalizma govorio je u utorak, 28. januara predsjednik Crne Gore Milo Đukanović pred članovima stranke u Tivtu:
„Ne pristajemo na diktat velikosrpskog nacionalizma koji želi da Crnu Goru predstavlja kao srpsku državu, koja prije ili kasnije treba da se odrekne svoje državnosti i postane sastavni dio jedistvene države sa Srbijom. Probali smo i naš odgovor je - ne, hvala.“
Da li je i ranije bilo optužbi?
Treba podsjetiti da su pojačane optužbe crnogorskih i srpskih državnih funkcionera bile prisutne svih prethodnih godina, kada su donošene krupne odluke uglavnom u Crnoj Gori - u vrijeme donošenja odluke o priključenju Crne Gore NATO alijansi 2017. godine, kada je Crna Gora priznala nezavisnost Kosova 2008. godine, te u vrijeme referenduma o nezavisnosti 2006. godine.
Jedna od najsnažnijih optužujućih izjava na račun crnogorske vlasti je došla i od patrijarha SPC Irineja koji je jula 2018. godine rekao da je „Srbima i srpskoj crkvi gore u Crnoj Gori nego pod Osmanlijama i u NDH“.
Politički analitičar Sergej Sekulović konstatuje da su odnosi između Crne Gore i Srbije komplikovani decenijama unazad i imaju svoje uzroke.
Šta su uzroci komplikovanih odnosa?
Sekulović kaže da se ne radi dovoljno na eliminaciji tih uzroka. Uticaj na te odnose ima i činjenica da se u obije države ove godine održavaju izbori.
„Po potrebi određenih političkih elita, situacija može da djeluje idilično ili zategnuto do konflikta. Na gubitku su Crna Gora i Srbija. Politika Srbije kao nekog potencijalnog hegemona u regionu, mislim da nema perspektivu jer ona nema više realne snage. S druge strane pozicija Crne Gore, koja pokušava da optuži između ostalog i Srbiju za dio sopstvenih unutrašnjih problema, mislim da ne nailazi na pogodno tlo ni u samoj Crnoj Gori. Smatram da su obje strategije pogrešne, ali to ne umanjuje njihovu štetnost i potencijalnu opasnost“, ocjenjuje Sekulović.
Sekulović primjećuje da optužbe o antisrpstvu u Crnoj Gori i velikosrpstvu Srbije dolaze sa nivoa pojedinih ministarstava. Ipak takve direktne i otvorene optužbe ne plasiraju najmoćnije političke osobe u Crnoj Gori i Srbiji, predsjednici Milo Đukanović i Aleksandar Vučić.
Sergej Sekulović to objašnjava strategijom čelnika dvije države koji žele da pokažu da bez njih nema stabilnosti:
„Takav pristup otvara predsjednicima obje države manevarski prostor da odnose na kraju isprave. Oni se pojavljuju kao neko bez čijeg, političkog i ličnog, prisustva ti odnosi bi mogli da skrenu u neželjenom pravcu. Podgrijava se atmosfera na određenim nivoima, da bi se oni (predsjednici Crne Gore i Srbije) vraćali kao spasioci čitave situacije i bez kojih nema stabilnosti.“
Epilog konfliktne retorike je da su diplomatski odnosi Crne Gore i Srbije poremećeni odlukama ministarstava vanjskih poslova dvije države da zamjenicima ambasadora u tim zemljama onemoguće prisustvo sastancima državnih organa države domaćina.
Facebook Forum