Kineska kompanija China Road and Bridge Corporation (CRBC), koja je gradila prvu dionicu autoputa Bar-Boljare, drugi je najveći poreski dužnik u Crnoj Gori.
Njen dug je, prema Crnoj listi 200 najvećih dužnika Poreske uprave, na kraju prošle godine bio oko 11,2 miliona eura.
Uprkos tome, zainteresovani su i za nastavak gradnje ovog autoputa.
Iz CRBC-ja i Poreske upave nisu odgovorili na upit Radija Slobodna Evropa o poreskom dugu.
Ova kompanija je za gradnju autoputa, čiji je 41 kilometar koštao oko milijardu, imala posebne poreske i carinske olakšice.
A kineskoj kompaniji i podizovađačima je, prema podacima Ministarstva finansija, za te radove iz državnog trezora isplaćeno oko 836 miliona eura, kazali su iz nevladine organizacije Akcija za socijalnu pravdu.
"Ukoliko ste doveli stranog partnera da gradi najveći infrastrukturni projekat u Crnoj Gori, i iz državnog trezora mu isplatili toliko novca, onda je nedopustivo da on ima ijedan euro duga prema državi", ocijenila je za RSE direktorica ASP Ines Mrdović.
Mrdović napominje da država ima mehanizme kako da naplati poreska dugovanja.
"To nije kompanija koja ovdje nema ništa. Naprotiv, ima određenu imovinu i finansijska sredstva".
CRBC želi i druge dionice
CRBC je prvu dionicu dugu 41 kilometar, koja povezuje periferiju Podgorice sa Kolašinom na sjeveru Crne Gore, gradila sedam godina, a završetak radova odlagan je pet puta.
Dionica je konačno otvorena za saobraćaj 13. jula 2022., na Dan državnosti.
Ova dionica je tek četvrtina planiranog puta koji u dužini od oko 170 km treba da spoji Bar na jugu i Boljare, na granici prema Srbiji.
CRBC je zainteresovana da gradi i druge dionice. Crnogorskoj Vladi prošle godine predočila je da su spremili "detaljne elaborate, komercijalnu studiju, okvirne uslove" za nastavak projekta.
Predlažu da se dionice realizuju putem modela privatno-javnog partnerstva.
A državni Monteput je u međuvremenu, 31. januara, raspisao tender vrijedan oko pet miliona eura za izradu idejnog rješenja za drugu dionicu, od Andrijevice, preko Berana do granice sa Srbijom.
Mrdović smatra da gradnja prve dionice ne poreporučuje CRBC za nastavak saradnje.
"To je pokazao čitav niz problema koji su se dešavali tokom gradnje... Mislim da Vlada treba da se okrene kompanijama koje imaju bolju reputaciju u vezi sa realizacijom krupnih infrastrukturnih projekata".
Osim trogodišnjeg kašnjenja, CRBC je optužena za pričinjavanje štete po životnu sredinu.
Kompanija je sudskom presudom kažnjenja zbog uništavanja riba i drugog živog svijeta u rijeci Tari tokom izgradnje autoputa. Presuda je ukinuta, a novo suđenje je u toku.
Oslobođeni poreza, CRBC u minusu
A prilikom gradnje prve dionice, za kinesku kompaniju važila su posebna pravila koja su uključivala oslobađanje poreza i carina.
Mrdović ističe da su, prema njihovim podacima, CRBC i podizovođači na ime poreskih i carinskih olakšica uštedjeli najmanje 250 miliona eura.
Iz Poreske uprave nisu odgovorili RSE koliki je ukupan iznos oslobođenog poreza za kinesku kompaniju.
I pored ovih olakšica, CRBC je 2022. godinu, pokazuju finasijski izvještaji, završila u minusu gotovo 40 miliona eura, dok izvještaj za 2023. još nije dostupan.
Crna Gora je prvu dionicu gradila kreditom od skoro milijardu dolara, uzetim od kineske Exim banke.
Radi zaštite od valutnog rizika zbog promjenjivog kursa euro-dolar, vlasti su sklopile hedžing aranžman sa nekoliko zapadnih banaka, čime su umanjile troškove kredita za preko 27 miliona eura.
Iz Ministarstva finansija su za RSE kazali da je kineskoj banci do sada plaćeno šest rata kredita u ukupnom iznosu od oko 290 miliona dolara.
Crna Gora bi kredit za prvu dionicu trebalo da vraća do januara 2035.
CRBC prisutna i u drugim balkanskim zemljama
CRBC ima projekte i u ostalim zemaljam regiona. Jedan od njih, sa Vladom Srbije, vrijedan je 3,2 milijarde eura.
CRBC je gradila i Pelješki most, kojim je najjužniji dio Hrvatske spojen s ostatkom države. Otvoren je u julu 2022. godine, istog mjeseca kada je puštena u saobraćaj i prva dionica crnogorskog autoputa.
Svečano otvoren Pelješki most
Prema navodima Digitalnog forenzičkog centra, vrijednost kineskih projekata u pet zemalja Zapadnog Balkana koje nisu članice Evropske unije je preko 13 milijardi eura.
Kineska kompanija nije jedini strani dužnik
Nije samo CRBC strana kompanija koja je među najvećim poreskim dužnicima u Crnoj Gori. Među prvih pet su još dvije strane.
Najveće dugovanje, sa oko 11,5 miliona eura, ima kompanija čije je sjedište u Hongkongu - Spic Ronghe International Limited, koja je učestvovala u poslu gradnje vjetroelektrane na crnogorskom primorju "Možura".
Zatim slijedi kineska kompanija sa oko 11,2 miliona, a 6,5 miliona duga ima kompanija sa sjedištem u Italiji Blacke-Durr Energy Solutions.
Ova kompanija bavi se izgradnjom električnih i telekomunikacionih vodova.
Ukupni porski dug 200 najvećih poreskih dužnika je 170 miliona eura.
