Šta danas rade bivši vojni obavještajci?

Hapšenje bivšeg pripadnika Kontraobavještajne službe (KOS) nekadašnje Vojske Jugoslavije pukovnika Radovana Aleksića, zbog sumnje da je u julu u centru Podgorice pucao u policijskog inspektora Predraga Šukovića, predstavlja prvo hapšenje bivšeg oficira jedne od obavještajnih službi koji je osumnjičen za teško krivično djelo.

Dok vještaci utvrđuju da li je baš Aleksić na snimku koji su zabilježile nadzorne kamere na mjestu pucnjave, ovaj događaj otvara pitanje djelovanja bivših obavještajaca i pripadnika bezbjednosnih službi nakon prestanka rada za državu.

Nakon dvočasovnog saslušanja u državnom tužilaštvu, Radovan Aleksić je negirao optužbe tvrdeći da je u vrijeme događaja bio u Beogradu. To je saopštio i njegov branilac advokat Milan Vujović.

U julu ove godine pucano je na inspektora Predraga Šukovića, a bijeg napadača su snimile kamere. Policija je objavila fotografije sa na kojima je potencijalni osumnjičeni i pozvala građane da prijave ukoliko prepoznaju tu osobu. Na osnovu jedne takve prijave, uhapšen je Aleksić.

Odmah nakon njegovog hašenja, mediji su objavili da je Aleksić 1999. godine brutalno pretučen ispred njegovog stana u Nikšiću, a napadači nikada nisu pronađeni. To se dovodilo u vezu sa činjenicom da je Aleksić tada bio na čelu Kontraobavještajne službe Voske Jugoslavije i načelnik Službe bezbjednosti Podgoričkog korpusa. Vojska je u tom periodu bila u permanentnom sukobu sa crnogorskim civilnim vlastima.

Komentarišući ovaj događaj general u penziji Blagoje Grahovac ne isključuje mogućnost da je hapšenje Aleksića vještački proizvedena akcija, koja može imati i svoju političku svrhu.

"Ovo mi liči na vještački izazvanu aferu koja liči na aferu 'Orlov let'. Ovo mi liči na proizvedenu akciju koja bi se primila u predizbornoj kampanji. Ja sugerišem gospodinu Aleksiću da sve otkrije što zna i do čega je došao i u vojnoj službi i poslije vojne službe. Sve što je bilo protivzakonito i sve što je bilo izvan granica morala. Na taj način će dati najveći doprinos Crnoj Gori i crnogorskom društvu, da bi se konačno počelo liječiti od jednog tumora, udbaškog tumora koji je zahvatio cjelokupno društvo", kaže Grahovac.

Hapšenje Radovana Aleksića je otvorilo politički problem i još jednu politiku temu u predizbornoj kampanji u Crnoj Gori. Naime, povodom ovog hapšenja oglasila se Nova srpska demokratija, članica opozicionog Demokratskog fronta, koja je saopštila da je "srpski pukovnik Aleksić uhapšen bez relevantnih dokaza da je umiješan u pokušaj ubistva, ničim potkrijepljenom sumnjom, očiglednim podmetanjem i zloupotrebom moći vlasti Mila Đukanovića".

Reagovala je i Demokratska partija socijalista (DPS) Mila Đukanovićeva, koja je saopštila da je u vrijeme protesta Demokratskog fronta, Aleksić bio zadužen da organizuje takozvanu redarsku službu te koalicije.

"Riječ je o osobi koja je imala jednu od ključnih uloga u formiranju zloglasnog Sedmog bataljona Vojske Jugoslavije tokom pokušaja disciplinovanja Crne Gore od strane Miloševićevog režima i njegovih političkih satelita u našoj zemlji tokom 1999. godine", navodi DPS.

Slučaj hapšenja penzionisanog obavještajca, otvara pitanje aktivnosti službenika državne ili vojne bezbjednosti nakon izlaska iz aktivne državne službe.

Većina nikad nije penzionisana

Službenici iz oblasti bezbjednosti se rano penzionišu, pa je pitanje da li oni nastavljaju da koriste svoje vještine.

"Jedna izreka koja je tako profanisana po filmovima kaže, 'jednom špijun uvijek špijun'. Jedna od štetnih posljedica na širem prostoru bivše Jugoslavije, nedostatak kvalitetnog tržišta rada za te ljude bila je stvaranje obavještajnog podzemlja. U Hrvatskoj je u vrijeme građanskog rata postojalo sedam paralelnih službi koje su bile konkurencija jedna drugoj", navodi Aleksandar Radić, vojni analitičar iz Beograda.

Radić ističe da je u Bosni i Hercegovini, koja je bila rascjepkana, svako radio za sebe, te da je vrlo zamršena bila i situacija na prostoru Crne Gore.

"I, naravno, da je to stvorilo jednu veliku količinu kdra koji je kasnije počeo da traži svoj prostor na tržištu. Teško je dokazivo, ali mislim da su neki od njih stavili svoja znanja, socijalne veze, profesionalne veze koje su stekli dok su radili za državu, na raspolaganje onima koji su bili spremni da plate ljudima iz biznisa i ljudima iz organizovanog kriminala", pojašnjava Radić.

General Blagoje Grahovac, govoreći o sudbini dijela obavještajaca i pripadnika tajnih službi nakon što izađu iz državne službe, navodi da većina nikad nije otišla u penziju.

"Treba znati da oni nikad nisu, ili većina njih nikada nije penzionisana, nego je nastavila da radi ono što je radila ranije – i to povezujući se sa pojedinim partijama. Naravno, pošto je KGB (Komitet državne bezbjednosti Sovjetskog Saveza) nekada imao potpunu kontrolu nad tim službama, ništa se tu nije promjenilo ni danas. Službe Ruske Federacije i dalje nad njima imaju supremat", ocjenjuje Grahovac.

Vojni analitičar Aleksandar Radić ističe da je naozbiljniji bezbjednosni problem regiona bila upravo sprega obavještajnog podzemlja sa strukturama koje su htjele da afirmišu svoje finansijske interese.

"I zbog toga, mislim da je potcijenjeno koliko je štete moglo da nastane od ljudi koji su radili za biznismene i kriminalce. To je tema koja je potpuno marginalizovana. Ali, ima indikatora zbog kojih bismo mogli da krenemo od procjene, da neki pojedinci imaju svojevrsne mini-obavještajne službe, ili službe bezbjednosti sa tehničkim mogućnostima do kojih danas nije problem doći", zaključuje Radić.