Vlada Crne Gore još nije odlučila da li će ući u realizaciju dvodecenijskog plana o gradnji mosta Verige koji bi saobraćajno povezao dvije obale Bokokotorskog zaliva, a čemu se protive stručnjaci za zaštitu kulturnih dobara kao i Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO).
Oni upozoravaju da bi gradnja mosta ugrozila status tog područja kao zaštićene svjetske baštine.
Verige su najuži dio bokokotorskog zaliva, a do jedne do druge obale je 340 metara. Na tom potezu već decenijama saobraća trajekt kojim se skraćuje put oko zaliva za 30 kilometara.
Most dvije decenije na čekanju
Ideja o gradnji mosta Verige je iz 1999. godine kada je na vlasti bila Demokratska partija socijalista (DPS), predsjednika Mila Đukanovića.
Iako je tada najavljeno da će gradnja mosta početi 2000. godine, projekat je do danas na čekanju.
U međuvremenu je u Crnoj Gori, u avgustu 2020. godine došlo do promjene trodecenijske vlasti DPS-a.
Da li su nove vlasti odustale od projekta svojih prethodnika?
Na pitanje Radija Slobodna Evropa (RSE) da li je država odustala od gradnje mosta Verige, Draško Lončar iz Ministarstva kapitalnih investicija (MKI) Crne Gore nije odgovorio direktno, navodeći da projekat prelaska preko Bokokotorskog zaliva ostaje jedan od ključnih infrastrukturnih projekata.
Lončar ističe da je još rano za bilo kakve investicione odluke.
“Za sada su u toku aktivnosti u vezi sa analizom varijanti koridora prelaska preko Bokokotorskog zaliva. Državno preduzeće Monteput je počelo aktivnosti na izradi idejnih rješenja i vrednovanja varijanti , jedne koja se odnosi na prelazak zaliva u zoni Veriga i druge varijante prelaska preko poluostrva Luštica”, kaže Lončar.
O čemu vode računa u nadležnom Ministarstvu?
Kako je RSE rečeno iz MKI, nakon što budu utvrđena i prezentovana idejna rješenja za prelazak preko Bokokotorskog zaliva, Vlada će zatražiti izradu procjene uticaja na baštinu, u skladu sa smjernicama Međunаrodnog sаvjeta zа spomenike i spomeničke cjeline.
“Nakon toga će se utvrditi optimalna varijanta prelaska preko Bokokotorskog zaliva, i preduzeti investicione analize na stvaranja preduslova za početak realizacije ovog kapitalnog infrastrukturnog projekta, vodeći računa o očuvanju životne i ambijentalne sredine koju će tangirati ovaj projekat”, kaže Lončar.
On poručuje da će MKI poštovati stav struke i podržati realizaciju varijante projekta koja ispunjava “sve propisane nacionalne i međunarodne uslove i standarde”.
Struka upozorava na rizik od gubitka UNESCO statusa
Prema projekcijama i planovima koje je radila bivša Vlada DPS-a, most Verige koji bi spojio obale, a koje sada povezuju trajekti, bio bi dugačak oko kilometar, visok 65 metara i imao bi četiri kolovozne trake.
Stručnjaci upozoravaju da bi gradnjom mosta trajno bilo narušeno prirodno i kulturno istorijsko područje Kotora, opštine na čijoj teritoriji se nalazi najveći broj spomenika kulture, trećina ukupnog broja spomenika u Crnoj Gori.
Gradnja mosta u srcu zaliva bi, kako za RSE kaže inžinjerka arhitekture Aleksandra Kapetanović ugrozila njegov status na listi zaštićene svjetske baštine UNESCO-a.
“Nema dileme da bi gradnjom mosta ali i bilo kojom drugom velikom intervencijom u smislu saobraćajne infratstrukture bila ugrožena izuzetna vrijednost Bokokotorskog zaliva kao cjeline od neprocjenjivog univerzalnog značaja”, kaže Kapetanović.
Kapetanović poručuje da se prije bilo kakve odluke o modelu saobraćajnog povezivanja dvije obale, mora uraditi ozbiljna i stručna studija procjene uticaja na baštinu.
UNESCO traži da Crna Gora odustane od gradnje mosta
Boka Kotorska je još od 1979. godine uvrštena na UNESCO listu Svjetskog nasljeđa.
Kako su za RSE saopštili iz UNESCO -a, u zaključcima i preporukama njihove komisije iz 2018. godine jasno je naznačeno da bi crnogorske vlasti trebalo da odustanu od gradnje mosta Verige.
UNESCO je prvi put 2005. godine ukazao na problematičnost gradnje mosta Verige, da bi 2007. od Crne Gore zatražio da se uz pomoć međunarodnih eksperata ispita održivost projekta.
“Koncept mosta preko tjesnaca Verige treba konačno ostaviti po strani. Dalja istraživanja treba usmjeriti ka tunelu ispod moreuza ili alternativnim rutama koji izbegavaju most”, piše u mišljenju komisije UNESCO.
UNESCO je prvi put 2005. godine ukazao na problematičnost gradnje mosta Verige, da bi 2007. od Crne Gore zatražio da se uz pomoć međunarodnih eksperata ispita održivost projekta i utvrdi uticaj na kulturne i pejzažne vrijednosti tog zaštićenog područja.
Dvije godine kasnije, stručnjaci Univerziteta u Ahenu u Njemačkoj su u Studiji o vizuelnom uticaju planiranog mosta takođe zaključili da bi “najbolje rješenje bilo da se odustane od gradnje mosta i prilaznih puteva”.
I za tunel bi trebalo uraditi procjenu uticaja na baštinu
Komentarišući preporuku UNESCO da se umjesto mosta razmisli o gradnji tunela, Aleksandra Kapetanović kaže da ne treba žuriti ni sa tim rješenjem budući da i područje gdje bi bio lociran tunel takođe pripada zaštićenoj zoni prirodnog i kulturno istorijskog područja Kotora:
“Iako bi tunel imao manji vizuelni uticaj u odnosu na gradnju mosta, on bi takođe predviđao značajne radove na prilaznim saobraćajnicama kao i na priključnim zonama. To bi takođe moglo negativno da utiče na pejzaž i kulturnu baštinu. Zato bi i za tunel bilo neophodno uraditi studiju procjene uticaja na baštinu”, navodi Kapetanović.
Bivši Ministar saobraćaja i pomorstva Osman Nurković je u martu 2017. godine informisao Vladu da je studijom opravdanosti dokazano da je varijanta tunela preko Veriga “višestruko nepovoljnija sa prostorno-urbanističko, tehničko ekonomskog, saobraćajno tehničkog, ekološkog, funkcionalnog i bezbjednosnog aspekta”.
Ko je bio zainteresovan za gradnju mosta Verige?
Azerbejdžanska ambasada je 2016. godine ponudila Vladi Crne Gore da kompanije iz te zemlje grade most Verige i obilaznicu oko Tivta za 175 miliona eura.
Prema predlogu zvaničnog Bakua, Crna Gora je taj posao trebalo da finansira kreditom koji bi Azerbejdžan dao po kamati od tri odsto, sa rokom otplate od 15 godina i grejs periodom od pet godina.
Na čelu tima koji je pregovarao sa Azerbejdžancima bio je tadašnji ministar saobraćaja Ivan Brajović, a među članovima i njegov kasniji nasljednik na toj poziciji, Osman Nurković.
Do realizacije tog aranžmana nije došlo jer je tadašnja Vlada odustala nakon negativne procjene iz HIA (Heritage Impact Assessment) studije o uticaju gradnje mosta na prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora.
O gradnji mosta na Verigama su početkom 2018. godine sa bivšim premijerom Duškom Markovićem razgovarali i predstavnici belgijske kompanije “Besiks”.
Za gradnju mosta Verige bile su zainteresovane i izraelske i hrvatske kompanije.
