Ako bi tražili fenomen koji je obilježio zadnjih 170 godina crnogorske istorije onda bi to sigurno bilo organizovanje moćnih pojedinaca koji su stvarali kartele i sebe promovisali kao nedodirljive“, smatra istoričar Dragutin Papović. Prvi crnogorski kartel, tvrdi Papović, stvoren je tokom vladavine Petra II Petrovića Njegoša, paralelno sa zavođenjem jake centralne vlasti i formiranjem institucije Senata, Gvardije i Perjanika, koje su crnogorski vladar i njemu bliski ljudi koristili da bi obezbijedili stečene monopole i bogatstvo:
„Već od 1835., odnosno vladavine vladike Petra II Petrovića Njegoša, moguće je pratiti nit kartela i tajkuna u Crnoj Gori. Te godine je Njegošev brat Pero Tomov Petrović, kasnije predsjednik Senata, dobio privilegiju da trguje u Crnoj Gori, odnosno da sva crnogorska trgovina ide preko njega. Kasnije je taj fenomen nastavljen i tokom vladavine knjaza Danila i tokom vladavine knjaza i kralja Nikole, naravno i u Crnoj Gori koja je egzistirala u okviru Kraljevine Jugoslavije, a nakon ’45. taj fenomen se nastavio sve do današnjih dana.“
Moć i bogatstvo privilegovanih pojedinaca, naslonjenih na vladarske skute, bili su ogromni, kaže Papović, a oni su se sami često razmetali i hvalili imetkom“:
„Jedan od prvih crnogorskih tajkuna Pero Tomov Petrović, predsjednik crnogorskog Senata, uspio je da se za kratko vrijeme obogati, čak toliko da je sam isticao kako deset godina može u Crnoj Gori finansirati sud, odnosno tadašnji Senat koji je bio najviša državna institucija. Tajkunima koji su se kasnije obogatili za vrijeme knjaza Nikole, odnosno knjaza Danila, možda najbolje svjedoči činjenica da je brat knjaza Danila, vojvoda Mirko, imao nekoliko mlinova na Rijeci Crnojevića, da je stekao toliko novca od trgovine sa žitom da je 1864. godine otvorio prvi Novčani zavod u Crnoj Gori. Vojvoda Lazar Sočica koji je prije rata 1876. bio perjanik sa nevelikom imovinom nakon 1878. na osnovu privilegija koje je dobio od tadašnjeg knjaza Nikole uspio da za dvije decenije, imovinom od 1500 rala, imao je preko petnaest valjaonica, preko hiljadu grla krupne i sitne stoke, što je za ondašnje crnogorske prilike bilo enormno bogatstvo.“
Istoričar Šerbo Rastoder smatra da su Petrovići paradigma nečega što je u Crnoj Gori sinonim gospodara:
„Ja ću vas podsjetiti da je posljednji crnogorski kralj Nikola, držeći apsolutnu vlasti i omogućavajući krugu oko sebe različite privilegije doživi, negdje pri kraju svoje vladavine, da bude satanizovan upravo od tih Crnogoraca, da bi ga opet neki drugi Crnogorci mrtvog 1989. listom trijmfalno dočekali. Ovdje se radi o jednoj paradigmi gospodara i podanika unutar koje je bliskost prema gospodaru na neki način u podsvjesti znači neku vrstu koristi Te u tom smislu ta vertikala odnosa između vlasti i nekih kartela uvijek postoji, ali mislim da više proizilazi iz suštine crnogorskog društva, njegove unutrašnje tradicije koja postoji u njemu nego što je to posljedica same činjenice da to žele gospodari ili da je to na neki način sam smisao kartela.“
Nerijetko su neke prepoznatljive ličnosti crnogorske istorije javnosti predstavljani kao osobe bez mane. To su premise koje, kaže Dragutim Papović, treba rušiti radi kolektivnog ozdravljenja i osvješćenja. Tipičan primjer glorifikacije glasoviti vojvoda Marko Miljanov:
„Koji se danas uzima kao simbol ili crnogorstva ili srpstva u Crnoj Gori ili simbol neke državne politike ili onoga što je on promovisao čojstvo – junaštvo, a treba istaći tu činjenicu da je vojvoda Marko Miljanov stekao značajno bogatstvo i to upravo na osnovu privilegija koje mu je dao knjaz Nikola i upravo na nepoštovanju zakona. Tako je vojvoda Marko Miljanov nakon rata 1876-’78. dobio monopol - trgovinu krupnom stokom u Crnoj Gori“.
Papović zaključuje da crnogorsko društvo i slabe institucije i danas posrću pred nezakonitim i samovoljnim djelovanjem moćnih privilegovanih grupa:
„Borimo se protiv tajkuna i kartela u Crnoj Gori koji imaju jednu neprekidnu nit trajanja i koji su u čitavoj crnogorskoj istoriji uvijek bili jači od zakona i uvijek bili jači od institucija.“
A sticanje bogatstva u Crnoj Gori je, napominje Šerbo Rastoder, vijekovima skopčano sa neograničenom političkom moći:
„Ja ne bih mogao napraviti neku paralelu između nekih bivših i sadašnjih kartela, ali ono što bih mogao da kažem da su sva bogaćenja u Crnoj Gori u zadnjih dvjesto godina bila indirektno ili direktno isla uz političku moć“.
„Već od 1835., odnosno vladavine vladike Petra II Petrovića Njegoša, moguće je pratiti nit kartela i tajkuna u Crnoj Gori. Te godine je Njegošev brat Pero Tomov Petrović, kasnije predsjednik Senata, dobio privilegiju da trguje u Crnoj Gori, odnosno da sva crnogorska trgovina ide preko njega. Kasnije je taj fenomen nastavljen i tokom vladavine knjaza Danila i tokom vladavine knjaza i kralja Nikole, naravno i u Crnoj Gori koja je egzistirala u okviru Kraljevine Jugoslavije, a nakon ’45. taj fenomen se nastavio sve do današnjih dana.“
Moć i bogatstvo privilegovanih pojedinaca, naslonjenih na vladarske skute, bili su ogromni, kaže Papović, a oni su se sami često razmetali i hvalili imetkom“:
„Jedan od prvih crnogorskih tajkuna Pero Tomov Petrović, predsjednik crnogorskog Senata, uspio je da se za kratko vrijeme obogati, čak toliko da je sam isticao kako deset godina može u Crnoj Gori finansirati sud, odnosno tadašnji Senat koji je bio najviša državna institucija. Tajkunima koji su se kasnije obogatili za vrijeme knjaza Nikole, odnosno knjaza Danila, možda najbolje svjedoči činjenica da je brat knjaza Danila, vojvoda Mirko, imao nekoliko mlinova na Rijeci Crnojevića, da je stekao toliko novca od trgovine sa žitom da je 1864. godine otvorio prvi Novčani zavod u Crnoj Gori. Vojvoda Lazar Sočica koji je prije rata 1876. bio perjanik sa nevelikom imovinom nakon 1878. na osnovu privilegija koje je dobio od tadašnjeg knjaza Nikole uspio da za dvije decenije, imovinom od 1500 rala, imao je preko petnaest valjaonica, preko hiljadu grla krupne i sitne stoke, što je za ondašnje crnogorske prilike bilo enormno bogatstvo.“
Istoričar Šerbo Rastoder smatra da su Petrovići paradigma nečega što je u Crnoj Gori sinonim gospodara:
„Ja ću vas podsjetiti da je posljednji crnogorski kralj Nikola, držeći apsolutnu vlasti i omogućavajući krugu oko sebe različite privilegije doživi, negdje pri kraju svoje vladavine, da bude satanizovan upravo od tih Crnogoraca, da bi ga opet neki drugi Crnogorci mrtvog 1989. listom trijmfalno dočekali. Ovdje se radi o jednoj paradigmi gospodara i podanika unutar koje je bliskost prema gospodaru na neki način u podsvjesti znači neku vrstu koristi Te u tom smislu ta vertikala odnosa između vlasti i nekih kartela uvijek postoji, ali mislim da više proizilazi iz suštine crnogorskog društva, njegove unutrašnje tradicije koja postoji u njemu nego što je to posljedica same činjenice da to žele gospodari ili da je to na neki način sam smisao kartela.“
Nerijetko su neke prepoznatljive ličnosti crnogorske istorije javnosti predstavljani kao osobe bez mane. To su premise koje, kaže Dragutim Papović, treba rušiti radi kolektivnog ozdravljenja i osvješćenja. Tipičan primjer glorifikacije glasoviti vojvoda Marko Miljanov:
„Koji se danas uzima kao simbol ili crnogorstva ili srpstva u Crnoj Gori ili simbol neke državne politike ili onoga što je on promovisao čojstvo – junaštvo, a treba istaći tu činjenicu da je vojvoda Marko Miljanov stekao značajno bogatstvo i to upravo na osnovu privilegija koje mu je dao knjaz Nikola i upravo na nepoštovanju zakona. Tako je vojvoda Marko Miljanov nakon rata 1876-’78. dobio monopol - trgovinu krupnom stokom u Crnoj Gori“.
Papović zaključuje da crnogorsko društvo i slabe institucije i danas posrću pred nezakonitim i samovoljnim djelovanjem moćnih privilegovanih grupa:
„Borimo se protiv tajkuna i kartela u Crnoj Gori koji imaju jednu neprekidnu nit trajanja i koji su u čitavoj crnogorskoj istoriji uvijek bili jači od zakona i uvijek bili jači od institucija.“
A sticanje bogatstva u Crnoj Gori je, napominje Šerbo Rastoder, vijekovima skopčano sa neograničenom političkom moći:
„Ja ne bih mogao napraviti neku paralelu između nekih bivših i sadašnjih kartela, ali ono što bih mogao da kažem da su sva bogaćenja u Crnoj Gori u zadnjih dvjesto godina bila indirektno ili direktno isla uz političku moć“.
