Zahtjev dijela parlamentarne većine u Crnoj Gori za uvođenje Zakona o stranim agentima, nevladine organizacije i opozicija ocijenili su ozbiljnom prijetnjom po demokratiju i evropske integracije.
Da je potrebno hitno predložiti Zakon o agentima stranog uticaja u Crnoj Gori - koalicija Za budućnost Crne Gore (ZBCG) saopštila je 9. oktobra.
Njime bi se, kako su naveli, uredilo "funkcionisanje stranih agentura koje pod plaštom nevladinih organizacija pokušavaju da utiču na unutrašnju i spoljnu politiku".
Koaliciju čine proruske partije bivšeg Demokratskog fronta (DF) - Nova srpska demokratija Andrije Mandića i Demokratska narodna partija Milana Kneževića.
Andrija Mandić je predsjednik Skupštine Crne Gore.
Ove partije imaju 13 poslanika u parlamentu, dva potpredsjednika i tri ministra u Vladi premijera Milojka Spajića, više državnih sekretara i čelnike nekoliko najvećih preduzeća u Crnoj Gori.
Za ovu inicijativu nijesu dobili podršku ostalih partija sa kojima su na vlasti, Demokrata i Pokreta Evropa sad (PES) premijera Spajića.
Demokrate su ocijenile da "ona nije dobra" dok su iz PES naveli da oni baštine "EU standarde demokratije i opredijeljenost članstvu u NATO".
Opzicija je oštro kritikovala najavu stranaka bivšeg Demokratskog fronta
Ovakav zakon postoji u Rusiji i Gruziji a njegove varijacije u još nekim zemljama poput Bjelorusije i Slovačke. Zbog njega je Gruziji praktično prekinut proces evropskih integracija.
'Spriječiti rad stranih agentura'
Kako su naveli iz stranaka bivšeg DF-a, zbog nedostatka adekvatnog zakona, u Crnoj Gori "imamo više 'NVO' koje funkcionišu izvan i iznad zakona i sebi daju za pravo da nonšalantno dijele moralne lekcije i etikete političkim, ali i državnim institucijama".
"Mi smo pozvani kao vlast... da politiku Crne Gore odvojimo od brutalnog rada agentura koje podmeću, lažu i vode kampanju za potrebe stranog naručioca za koga rade", naveli su u obrazloženju potrebe za Zakonom o stranim agentima.
Ovaj zahtjev dolazi dan nakon što je objavljen izvještaj Međunarodnog foruma za demokratske studije (NED) čija je autorka Vanja Ćalović Marković, izvršna direktorica MANS-a, jedne od najuticajnijih nevladinih organizacija.
Predstavljajući izvještaj ona je govorila o finasiranju stranaka bivšeg Demokratskog fronta.
"Kremlj pokušava da utiče na parlamentarne izbore u Crnoj Gori podrškom proruskim političkim grupama, kao što je Demokratski front. Srbija jača taj uticaj finansiranjem prosrpskih političkih stranaka, kupovinom crnogorskih medija i uspostavljanjem srpskih kulturnih institucija koje jačaju stavove usklađene sa Kremljom", rekla je Ćalović Marković 8. oktobra na online prezentaciji izvještaja.
Među ključnim sredstvima za širenje uticaja Srbije i Rusije identifikovana je i Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori, bliska strankama bivšeg Demokratskog fronta.
Vujović: Zakon će u konačnom biti usvojen
Politički analitičar Zlatko Vujović kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) da je na djelu plan koji će u konačnom dovesti do usvajanja Zakona o stranim agentima po uzoru na Rusiju, Bjelorusiju, Gruziju.
Kako kaže, trenutni plan ima dva cilja.
"Prvi je obračun sa kritičarima režima, posebno onima prozapadno orjentisanim koji dobijaju finansijsku podršku od fondacija koje se bave promocijom demokratije. Drugi zadatak je zastrašivanje građana kako ne bi javno kritikovali vlast".
To je, smatra on, uvod koji na kraju treba da rezultira totalitarnim režimom.
"Makar je sad postalo jasno kuda nas vodi vlast s DF-om na čelu. To nema veze sa onim što Mandić kaže 'mi oćemo Crnu Goru u EU'. Ne, on promoviše agendu zvanične Moskve i zvaničnog Beograda koja ima za cilj da zaustavi crnogorski evropski put".
Vujović apeluje na zapadne partnere da reaguju na ovaj pokušaj gušenja građanskih sloboda.
"Ne može se sarađivati sa onom vladom koja želi da transformiše demokratske procese u jedan totalitarni režim u Crnoj Gori."
On ocjenjuje da je na djelu ideja kontra zapadnoj demokratiji.
"Moskva je zainteresovana da ima što veći broj režima koji su nalik njihovom sa kojima će sarađivati. To je agenda Moskve i Beograda. Oni duboko vjeruju da treba da se obračunaju sa prozapadnim elementima u crnogorskom društvu".
Komentarišući činjenicu da dio koalicionih partnera DF-a nije podržao uvođenje zakona o stranim agentima, Vujović kaže da to nije dovoljno.
"Jer to nije običan zakonski tekst. Ovo je predmet za oštru kritiku i raskid koalicije. Jer neko hoće da ukine građanske slobode u Crnoj Gori. I vi sa tim koalicionim partnerom nastavljate, i kažete 'mi to nismo podržali'".
Smatra da je u Crnoj Gori u toku intenziviranje procesa koji treba da rezultira prekidom pregovora sa EU, "iako je to proklamovani cilj, ne samo vladajuće koalicije, već i opozicije i predsjednika države".
"Nema stepena tolerancije na ovo. Nije ni u Gruziji niko uveo Zakon stranih agenta preko noći, već je to trajalo. I ovdje je počelo."
Banović: Primjer promocije radikalnih ideja
U Digitalnom forenzičkom centru (DFC) navode da se ideje poput Zakona o stranim agentima sprovode metodom "Overtonovog prozora" koja dovodi do legtimizacije ideja koje bi trebale biti neprihvatjlive demokratskom i građanskom društvu.
Istraživač DFC-a Marko Banović kaže za RSE da je ova inicijativa partija na vlasti, "koje zastupaju srpsko-ruske interese" primjer promocije radikalnih ideja koje su do skoro bile nezamislive u crnogorskom društvu.
Na kontinuiranu promociju takvih ideja, objašnjava Banović, građani se postepeno navikavaju i kroz izvjesno vrijeme one postaju društveno prihvaćene.
Navodi i niz primjera uvođenja prethodno neprihvatljivih ideja u javni prostor radi njihove "normalizacije".
Kako kaže to su, između ostalog, predlog uklanjanja Mauzoleja i postavljanja kapele na Lovćenu, isticanje zastava druge države u kabinetu predsjednika Parlamenta, slavljenje ratnih zločinaca iz Drugog svjetskog rata, prisustvo crkve u svim porama društva…
Sve su to primjeri incidenata koje je ranije bilo teško zamisliti, a danas se javnost sve manje iznenađuje kada se dese - to je, mehanizam po kojem funkcioniše takozvani Overtonov prozor, zaključuje Banović.
Burne reakcije NVO i opozicije
MANS je ocijenio da inicijativa dolazi od dijela političkog spektra "koji decenijama po lično mišljenje moraju putovati van Crne Gore".
Ovo je još jedna antievropska i antizapadna zamisao dijela vladajuće koalicije kojoj su 'puna usta' privrženosti učlanjenju u Evropsku uniju, ocijenili su u Centru za demokrtasku traziciju.
Podsjećaju i da je EU u više navrata osudila takve inicijative.
U pitanju je institucionalizovana represija prema nevladinom sektoru koji ima ključnu ulogu u očuvanju demokratije, smatraju u Centru za građansko obrazovanje.
Iz najjače opozicione Demokratske partije socijalista (DPS) je ocijenjeno da je to direktan antievropski čin koji treba da zaustavi Crnu Goru u evropskim integracijama i uvede diktaturu.
"Ako postoji strana agentura, to je vaša anticrnogorska, antievropska i antievroatlantska politička koalicija", saopštila je njihova poslanica Drita Lola.
Iz Stranke evropskog progresa su saopštili da "ruski model obračuna sa slobodnim mišljenjem ne smije i ne može proći u Crnoj Gori", dok su Socijaldemokrate ocijenile da je Andrija Mandić učinio jasnom namjeru da Crnu Goru pretvori u proksija Srbije.
Mandić pojasnio da će inicirati zakon po ugledu na američki
Nakon burnih reakcija opozicije i nevladinog sektora, dan kasnije, iz koalicije na čelu sa Andrijom Mandićem su saopštili da će se koncept Predloga zakona o agentima stranog uticaja zasnivati na Zakonu o registraciji stranih agenata u Sjedinjenim Američkim Državama (FARA).
"Ne vidimo zašto bi nekome smetalo povećanje transparentnosti cjelokupnog društva po uzoru na najveće demokratske tekovine zapadnog svijeta".
Sličnu argumentaciju koristio je i Milorad Dodik, predlažući usvajanje Zakona o stranim agentima u bh. entitetu Republika Srpska:
"On će biti doslovno prepisan zakon SAD. Mi ćemo svu tu terminologiju preuzeti, samo umjesto onoga što piše Sjedinjene Američke Države, biće napisano Republika Srpska".
U Mandićevoj koaliciji kažu da američki Zakon zahtijeva da osobe ili organizacije koje zastupaju stavove stranih vlada, političkih stranaka ili entiteta budu registrovane u njihovom Ministarstvu pravde.
Međutim, Zakon FARA se odnosi na drugačija pitanja od onih koja regulišu rad nevladinih, neprofitnih organizacija.
Prema ovom zakonu, "strani agenti" su pojedinci koji djeluju pod direktivama stranih država, bave se političkim aktivnostima, prikupljaju novac ili djeluju pod naredbom pretpostavljenih, u kontaktu sa američkim vlastima.
FARA zakon nastao je 1938. sa ciljem suzbijanja nacističke, a kasnije boljševičke propagande. Naknadnim doradama zakon targetira pranje novca, korupciju, terorizam i zaobilaženje sankcija.
Zato je, reagujući na pojašnjenje Mandića, opozicioni Evropski savez saopštio da bi, ukoliko Crna Gora donese Zakon o stranim agentima po američkom modelu, "kolege iz Mandićeve koalicije bile prve kojima bi bilo zabranjeno djelovanje u našoj državi".
"Jer oni predstavljaju klasične predstavnike tuđe države u Crnoj Gori i rade za strane maligne proputinove interese, a ne interese svoje zemlje".
Ruska verzija zakona o stranim agentima
Zakon o "stranim agentima" uveden je u Rusiji 2012. godine i više puta je mijenjan, 2019. i 2022. Prvi Zakon se odnosio na nevladine organizacije koje primaju novac iz inostranstva a kasnije verzije su proširile pravnu definiciju stranog agenta.
Poslednjom verzijom se, po ocjenama organizacije Human Rights Watch, "gotovo svaka osoba, koja se bavi građanskim aktivizmom ili izražava mišljenje o ruskoj politici ili ponašanju zvaničnika, može biti označena kao strani agent".
Zakoni o stranim agentima po uzoru na onaj Ruske Federacije na snazi su ili u proceduri u Kirgistanu, Gruziji, Mađarskoj i Slovačkoj.
Proruska vlast u Gruziji usvojila je Zakon prema kojem se organizacije koje dobijaju više od 20 odsto sredstava iz inostranstva moraju registrovati kao strani agenti što je izazvalo masovne proteste u zemlji.
Ovaj zakon je prekinuo evropske integracije Gruzije.
Sličan zakon našao se i u Skupštini bh. entiteta Republika Srpska, proruskog predsjednika Milorada Dodika ali je povučen iz procedure zbog, kako je obrazloženo, "dorade".
