Tri nacrta statuta i jedna vizija.
Toliko dokumenata trenutno postoji za formiranje Zajednica opština sa srpskom većinom na Kosovu, koja je pre deset godina dogovorena u okviru dijaloga Prištine i Beograda o normalizaciji odnosa.
Međunarodna zajednica insistira na formiranju Zajednice, koja bi okupila šest opština sa srpskom većinom južno od Ibra i četiri severno.
Za međunarodnu zajednicu je ovo "uslov svih uslova" za napredak u dijalogu Kosova i Srbije, koji se vodi uz posredstvo Evropske unije.
Vlada Kosova je do sada odbijala formiranje Zajednice uz obrazloženje da bi "njena široka ovlašćenja" ugrozila unutrašnju funkcionalnost zemlje.
Ipak, nakon pritisaka stranih posrednika, premijer Kosova Aljbin (Albin) Kurti je početkom maja predstavio svoj nacrt vizije za pružanje određenog nivoa samomenadžiranja za srpsku zajednicu na Kosovu.
S druge strane, zvanični Beograd konstantno insistira na formiranju Zajednice onako kako je dogovorena u Briselu, a iste zahteve redovno iznosi i Srpska lista, najveća partija Srba na Kosovu.
Radio Slobodna Evropa donosi najznačajnije tačke iz dokumenta za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom.
Nacrt statuta Upravljačkog tima
Upravljački tim - sastavljen od četiri člana iz redova srpske zajednice – je nacrt statuta za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom predstavio 2. maja u okviru dijaloga na visokom političkom nivou, koji vode premijer Kosova Aljbin Kurti i predsednik Srbije Aleksandar Vučić.
Ovaj dokument, u koji je RSE imao uvid, sadrži 67 članova u devet poglavlja.
Prema njemu, Zajednica bi trebalo da predstavlja "poseban oblik organizovanja, osnovan u cilju zaštite ljudskih i manjinskih prava" svih stanovnika i zajednica koje žive u opštinama koje su u sastavu Zajednice.
Njen administrativni centar bi bio u Severnoj Mitrovici, jednoj od četri opština sa srpskom većinom na severu Kosova.
Kada je reč o organizacionoj strukturi, Zajednica bi imala svoju Skupštinu kao najviši organ, a biraju je opštine članice. Svaka opština bi mogla da ima po pet predstavnika.
Tu je i Upravni odbor kao izvršni organ, koji bi se sastojao od sedam članova, a koji bi birala Skupština.
Na čelu Zajednice opština sa srpskom većinom bio bi predsednik, kog takođe bira Skupština, a funkcionisao bi i Savet za pridruživanje.
Statutom, koji je izradio Upravljački tim, predviđeno je da Zajednica ima svoje simbole, himnu, zastavu i grb.
Prema istom dokumentu, ovlašćenja koja bi Zajednica imala su da preko svojih organa može da odobrava odluke Skupštine i pravilnike, vrši nadzor nad sprovođenjem zakona, reguliše izbore, reorganizuje i upravlja agencijama, javnim preduzećima.
Takođe, mogla bi da prikuplja i obrađuje statističke podatke, predlaže referendume, odlučuje o finansijskom zaduživanju, odobrava godišnji budžet i tako dalje.
Nacrtom je predviđeno da prirodnim resursima koji se nalaze na teritoriji opština članica upravlja Zajednica, kao i imovinom od interesa, u što spadaju: poljoprivredno zemljište, šume i podzemne vode.
Premijer Kosova Aljbin Kurti je kategorično odbio ovaj nacrt statuta uz navode da zvanični Beograd teži da formira entitet na Kosovu poput Republike Srpske u Bosni i Hercegovini.
Zaključio je da ovaj statut nije u skladu sa Ustavom Kosova.
Kurtijeva vizija za formiranje Zajednice
Istog dana, odnosno 2. maja, Kurti je u Briselu predstavio svoj nacrt vizije za "regulisanje položaja manjinskih zajdnica na Kosovu".
Kurti ne pominje eksplicitno Zajednicu opština sa srpskom većinom, već pružanje određenog nivoa samomenadžiranja Srbima na Kosovu, kako je to predviđeno Sporazumom o normalizaciji odnosa na osnovu predloga EU.
Ipak, više međunarodnih diplomata, kao i izaslanik EU za dijalog Miroslav Lajčak, su potvrdili da se "samomenadžiranje" zapravo odnosi na Zajednicu.
U međuvremenu je iz Vlade Kosova rečeno da je u planu da se unapredi hrvatski model za nacionalne manjine, kako bi se stvorio određeni nivo samomenadžiranja za srpsku zajednicu na Kosovu.
U Kurtijevoj viziji se navodi da pripadnici srpske zajednice treba da sarađuju sa institucijama Kosova, te da u potpunosti priznaju nezavisnost i poštuju teritorijalni integritet.
Srbi sa Kosova bi, kako stoji u tom dokumentu, imali direktan kanal komunikacije za centralnim vlastima u Prištini, ali bi mogli da dobijaju finansijsku podršku i od drugih zemalja, uključujući Srbiju.
Ipak, finansije bi morale da prođu kontrolne procedure Ministarstva finansija Kosova.
Potom se predviđa da bi pripadnici srpske zajednice mogli da osnivaju udruženja u oblasti kulture, nauke i obrazovanja, te da slobodno čuvaju svoj identitet.
U međuvremenu je premijer Kosova Aljbin Kurti 8. juna rekao da je spreman da proširi nacrt njegove vizije oko formiranja Zajednice, ali da najpre sve strane moraju da se slože oko toga.
Ponovio je da Zajednica, odnosno samomenadžiranje Srba na Kosovu, ne bi smelo da utiče na funkcionalnost zemlje, te da mora da bude u skladu sa odlukom Ustavnog suda iz 2015.
Dve godine nakon osnovnog sporazuma iz 2013. o formiranju Zajednice, Kosovo i Srbija su usaglasili principe po kojima bi ona trebala da bude formirana.
Međutim, Ustavni sud Kosova je utvrdio da neki od njih nisu u skladu sa zakonima, ali zaključio i da oni mogu da se usaglase.
Ramin nacrt statuta
Nacrt statuta za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom na Kosovu je izradila i Albanija, a o tome je javnost 8. juna obavestio premijer ove zemlje Edi Rama.
On je naveo da je dokument prosleđen predsedniku Francuske Emanuelu Makronu (Emmanuel Macron) i nemačkom kancelaru Olafu Šolcu (Scholz), ali nije izneo sadržinu.
Kako je istakao, "dokument poverljiv, ali na najvišem međunarodnom nivou koji uzima u obzir sve razloge za formiranje Zajednice".
Albanski premijer je takođe naveo kako su nacrt statuta za formiranje Zajednice izradili nezavisni stručnjaci, ali da je i on lično doprineo.
Na ovaj korak se odlučio "zbog teške pozicije u kojoj se Kosovo našlo", ali nije prethodno konsultovao svog kolegu Kurtija.
Statut nemačke organizacije
Nemačka organizacija Friedrich Ebert Stiftung je prva predstavila nacrt statuta za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom "u cilju javnog interesa nakon višegodišnjih nesuglasica Kosova i Srbije oko tog pitanja".
Dokument su predstavili krajem januara ove godine i kroz sedam poglavlja i osamnaest članova definisali organizacionu strukturu, odnose sa centralnim vlastima, zakonsku regulativu, budžet i ostalo.
Iz ove nevladine organizacije je tada istaknuto da su prilikom izrade statuta vodili računa da on bude u skladu sa Ustavom Kosova, ali i sa Briselskim sporazumom.
Kao ciljevi formiranja Zajednice u statutu nemačke organizacije se navode jačanje lokalne demokratije, razvoj lokalne privrede, nadzor u oblasti obrazovanja, primarnog i sekundarnog zdravstva i ostalo.
Zajednica bi takođe imala Skupštinu, predsednika, potpredsednika, veće, odbor i kancelariju za žalbe.
Imala bi i svoj budžet, ali bi morala da bude predmet Kancelarije generalnog revizora Kosova.
Prema ovom dokumentu, Zajednica bi mogla da se finansira i od domaćih ili međunarodnih donatora, uključujući Srbiju.
Vlada Kosova se nije oglašavala oko ovog dokumenta dok ga je Srbija odbila uz navode da je za izradu stauta zadužen Upravljački tim sastavljen od srpskih članova.
Inače, formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom je zahtev Srba da se vrate u kosovske institucije koje su napustili novembra 2022.
Specijalni izaslanik SAD za Zapadni Balkan Gabriel Escobar je 7. juna ponovio da se Zajednica mora formirati, te da je "pitanje samo da li će se to desiti sa ovom ili sa nekom drugom Vladom Kosova".
* Saradnja na tekstu: Sandra Cvetković