Nakon što je u parlamentu Mađarske otkrivena bista ratnom zločincu iz Drugog svetskog rata, odgovornom i za masakre u Vojvodini, opozicija u Srbiji traži reakciju zvaničnog Beograda.
Potpredsednica desničarskog pokreta "Naša domovina" (Mi Hazánk) Dora Duro (Dóra Dúró) 30. avgusta u parlamentu Mađarske otkrila je bistu nekadašnjem regentu Kraljevine Mađarske, Miklošu Hortiju odgovornom za deportaciju više hiljada Jevreja za vreme Drugog svetskog rata.
Pod njegovom vlašću su fašističke snage u Vojvodini sprovodile raciju u južnoj Bačkoj na severu Srbije 1942. godine.
Narodni poslanik opozicione Demokratske stranke (DS) Nebojša Novaković ocenjuje da su oštri tonovi zvaničnika iz Beograda izostali, uprkos zločinima Hortijeve Vlade.
Rehabilitacija Mikloša Hortija je dobila zamah upravo u mandatu desničarske vlade premijera Viktora Orbana, ocenio je on u izjavi za Radio Slobodna Evropa (RSE).
"Očekujemo evropsku intervenciju, ipak je reč o članici Evropske unije i to je neophodno ako žele da brane evropske vrednosti", rekao je Novaković.
On dodaje da osim osude, jedino što se računa je otklanjanje biste.
Ko je bio Mikloš Horti?
Horti je bio admiral Ratne mornarice Austrougarske posle čijeg raspada je, sve do pred kraj Drugog svetskog rata, kao kraljevski regent vladao Mađarskom. Sklopio je savezništvo sa Hitlerovom Nemačkom, i kao deo tih snaga njegova vojska je učestvovala u okupaciji dela Čehoslovačke, Rumunije i Jugoslavije.
Pred kraj rata, oktobra 1944. potpisao je kapitulaciju Mađarske pred naletom sovjetskih trupa zbog čega su ga Nemci uhapsili.
Posle rata je dospeo u američko zatočenistvo i poslužio kao svedok na suđenju nacističkim vođama u Nirnbergu 1948. godine. Potom je prebačen u Portugaliju gde je boravio do smrti 1957. godine.
Tokom Hortijeve vladavine, organizovane su deportacije mađarskih Jevreja 1944. godine. Za manje od dva meseca, skoro 440 hiljada Jevreja je deportovano iz Mađarske, većinom u Aušvic, svedoče spisi Muzeja za holokaust u Sjedinjenim Američkim Državama.
Bio je na čelu mađarske države za vreme racije u južnoj Bačkoj, na severu Srbije, tokom čega je ubijeno više hiljada građana Vojvodine. Među najmasovnijim zločinima je i Novosadska racija, tokom koje su u januaru 1942. godine fašisti ubili veliki broj Jevreja, Srba i Roma, ali i pripadnika drugih zajednica u tom vojvođanskom gradu dok su njihova tela bacali u zaleđeni Dunav.
Otkud Hortijeva bista u mađarskom parlamentu?
Potpredsednica parlamenta Mađarske iz redova pokreta "Naša domovina", Dora Duro je 30. avgusta postavila, zatim uz prisustvo predstavnika svoje političke stranke i svečano otkrila bistu u svom kabinetu.
"Naša domovina" je pokret koji je izrastao iz nekadašnje ekstremno-desničarske stranke "Jobik" (Jobbik) koja je nakon izbora u Mađarskoj 2018. godine napustila svoju radikalnu ideologiju.
Nov politički pokret, čija je predstavnica i Dora Duro, predvodi Laslo Torockai, koji je stekao popularnost po radikalnim stavovima prema izbeglicama i migrantima sa Bliskog Istoka, ali i sa Kosova, za vreme svog mandata na čelu opštine Ašothalom, na jugu Mađarske u blizini granice sa Srbijom.
Torockai je poznat srpskoj javnosti još od 2008. godine kada mu je kao tadašnjem članu mađarskog Omladinskog pokreta "64 županije", koji je srpska policija okarakterisala kao ekstremističku organizaciju, na neko vreme zabranjen ulaz u Srbiju.
Duro je, inače, isto poznata po svojim javnim nastupima i ekstremističkim stavovima. Pre dve godine je, na primer, javno uništila jednu dečiju knjigu jer je procenila da ona "promoviše homoseksualnost".
Na postavljanje Hortijeve biste regovale su i jevrejske organizacije u Mađarskoj zahtevajući od predsednika mađarskog parlamenta, Lasla Kevera (László Kövér) da reaguje.
Služba za odnose sa javnošću ovog političara iz redova vladajuće stranke Fides (Fidesz) je, međutim saopštila da "odluke potpredsednika o tome kako će da uredi svoju kancelariju, Službe parlamenta nisu u mogućnosti da ograniče."
Tiha rehabilitacija Hortija nije nova pojava u Mađarskoj. Naime, još je 2013. godine ovaj političar dobio bistu u Budimpešti, a opština Kunheđeš (Kunhegyes) je iste godine jednu ulicu nazvala po njemu.
Horti je 2017. godine dobio još dve biste u Mađarskoj: jednu u mestu Kaloz, u centralnom delu Mađarske, a drugu takođe u glavnom gradu te zemlje.
Odnos vladajuće stranke Fides (Fidesz), sudeći prema izjavama prvog čoveka te stranke i predsednika Vlade Mađarske, Viktora Orbana nije uvek jasan. Naime, 2015. godine je izjavio da ne podržava podizanje spomenika Hortiju, jer je on sarađivao sa nacistima.
Ipak, kako mađarski mediji prenose, 2017. godine, na jednoj svečanosti je Hortija nazvao "izuzetnim državnikom", podseća mađarski servis RSE.
Šta su poručili opozicionari iz Srbije?
"Otkrivanje pozlaćene biste Miklošu Hortiju u parlamentu Mađarske predstavlja reviziju istorije i uvredu za hiljade žrtava Hortijevog režima u okupiranoj Bačkoj tokom Drugog svetskog rata", naveo je potpredsednik Skupštine Srbije Borko Stefanović.
Stefanović, koji je takođe i visoki funkcioner opozicione Stranke slobode i pravde (SSP) dodao je u pisanoj izjavi 7. septembra da će "Hortijev režim zauvek ostati upisan crnim slovima u istoriji ovih prostora i nikakva revizija istorije koju sprovodi sadašnja vlast u Mađarskoj to ne mogu da izbrišu".
Stefanović je pozvao Vladu u Beogradu da "što pre osudi ovaj čin mađarskih vlasti koji otvara rane i ne doprinosi odnosima dve države".
Ni parlamentarna desničarska stranka Dveri ne gleda blagonaklono na vest o bisti u mađarskom parlamentu.
Članica Predsedništva Dveri Ivana Stojanović pozvala je u saopštenju nadležne u Srbiji da reaguju i zahtevaju uklanjanje Hortijeve biste, i dodala je da njeno postavljanje smatra "sramotnim pokušajem revizije istorije".
Regionalna stranka Liga socijaldemokrata Vojvodine (LSV) takođe je tražila od Vlade Srbije da uputi oštar protest Mađarskoj zbog postavljanja biste "jednom od najodanijih Hitlerovih saveznika regentu Miklošu Hortiju", navodi se u saopštenju te stranke.
Hoće li srpske vlasti reagovati?
RSE je pokušao da dobije stav Vlade Srbije u vezi sa zahtevom dela opozicije da reaguje na postavljanje spornog spomenika, ali do objavljivanja teksta odgovor nije stigao. Ni Pokrajinska vlada u Vojvodini nije saopštila stav u vezi sa ovom bistom.
"Ti režimi ne mogu se posvađati", kaže za RSE politikolog iz Novog Sada, Duško Radosavljević, "jer je tu reč i o ličnom prijateljstvu Aleksandra Vučića, predsednika Srbije i Viktora Orbana, premijera Mađarske".
Predsednik Srbije Aleksandar Vučić, koji ujedno vodi i vladajuću Srpsku naprednu stranku (SNS), održava dobre odnose sa mađarskim premijerom Viktorom Orbanom, koga u izjavama naziva prijateljem.
Usred energetske krize izazvane ratom u Ukrajini, Vučić i Orban su dogovorili u maju da Srbija deo energenata skladišti u Mađarskoj. Dvojica državnika susrela su se i dva meseca ranije, kako bi se provozali vozom od Beograda do Novog Sada i pustili u saobraćaj međunarodnu prugu, koja bi u budućnosti trebalo da stigne i do Budimpešte.
Projekat je deo kineskog strateškog projekta "Pojas i put", zbog koje su i Srbija i Mađarska dobile kritike sa Zapada.
Duško Radosavljević ocenjuje i da vlasti u Srbiji promptno reaguju na sve što posmatra kao neku provokaciju iz drugih susednih država, prvenstveno onih nastalih raspadom nekadašnje Jugoslavije.
"Ako bi Beograd pratio iste aršine u slučaju Mađarske, mi bismo imali ozbiljnu diplomatsku tenziju. Ali zbog toga što se režimi kao što su Srbiji i Mađarskoj međusobno se podržavaju i pothranjuju, toga neće biti", kaže Radosavljević.
I narodni poslanik iz redova demokrata Nebojša Novaković smatra da reakcije neće ni biti.
On je podsetio i na odluku Srpske pravoslavne crkve (SPC) da odlikuje mađarskog premijera Viktora Orbana ordenom Svetog Save, najvišim priznanjem u srpskoj crkvi.
Patrijarh Srpske pravoslavne crkve (SPC) Porfirije odlikovao je mađarskog premijera Viktora Orbana 5. septembra zbog zasluga u odbrani hrišćanskih vrednosti. Odlikovanje mu je dodeljeno u sedištu Vlade Mađarske u Budimpešti.
U saopštenju se navodi da je Porfirije tom prilikom istakao Orbanovo zalaganje za hrišćanski sistem vrednosti.
"U svojoj izjavi, patrijarh SPC Profirije je istakao da premijera Orbana odlikuje upravo što stoji na braniku evropskog civilizacijskog poretka od novog sistema vrednosti. Evropski civilizacijski poredak nikako ne bi trebalo stavljati u istu rečenicu sa Viktorom Orbanom jer njegova vlada narušava jedan od osnovnih civilizacijskih poredaka, a to je antifašistička tradicija", istakao je Nebojša Novaković za RSE.
Sporan spomenik i u Novom Sadu
Osuda postavljanja biste Hortija u parlamentu Mađarske dolazi u danima kada je aktuelno i protivljenje postavljanja spomenika "Nevinim žrtvama 1944/45. godine" u Novom Sadu.
Spomenik se podiže na osnovu spiska žrtava koji je sastavila Državna komisija za ratne zločine nakon septembra 1944. godine. Antifašističke organizacije više puta su organizovale javne akcije ali i proteste zbog kako navode, spornih imena na spisku žrtava.
Kako su to iz Antifašističkog fronta "23. oktobar" naveli, na spisku se nalazi više od hiljadu lica među kojima su i osuđeni ratni zločinci, organizatori i izvršioci zloglasne Novosadske racije. Na protestima su nekoliko puta poručili da neće dozvoliti postavljanje spomenika u Novom Sadu.
Predlog odluke o podizanju spomenika svim nevinim žrtvama u Novom Sadu 1944. i 1945. godine upućen je Skupštini grada na razmatranje na inicijativu Saveza vojvođanskih Mađara (SVM), sestrinske stranke Orbanove partije Fides.
Povodom otpora građana u vezi sa ovim spomenikom, oglasio se i predsednik SVM-a, Ištvan Pastor, koji je za subotičke medije izjavio da bi bilo važno da mešovita komisija srpskih i mađarskih istoričara saopšti nalaze istraživanja.
"U vezi sa podizanjem spomenika u Novom Sadu, vidimo da je u glavama mnogih ljudi neverovatna zbunjenost", rekao je Pastor koji je ujedno i predsednik Skupštine Vojvodine.
On je pozvao predsednike dveju država da o otvorenim pitanjima lično razgovaraju, navode mediji.
SVM aktivno učestvuje u vlasti ne samo na lokalnom nivou u Novom Sadu, već i u pokrajini Vojvodini kao i na republičkom nivou.