Hoće li Crna Gora pored ugovorenih 54 miliona eura za ekološku rekonstrukciju Termoelektrane (TE) Pljevlja platiti dodatnih 15 konzorcijumu koji predvodi kineska kompanija Donfang Electric International Corporation (DEC)?
Odgovor na ovo pitanje uveliko zavisi od toga da li će se Vlada Crne Gore odlučiti za rekonstrukciju ili gašenje TE Pljevlja zbog sve rigoroznijih evropskih direktiva koje se tiču prelaska sa uglja na ekološki čistije izvore energije.
Konzorcijum koji predvodi kineska kompanija Donfang Electric International Corporation iz Kine, zatražio je dodatnih 15 miliona eura za ekološku rekonstrukciju TE, iako im je prošle godine uplaćeno 11 miliona, a da radovi nijesu ni počeli. Iz Vlade pritom najavljuju mogućnost zatvaranje te termoelektrane do 2030. godine.
Ugovor sa Kinezima je potpisalo ranije rukovodtsvo Elektroprivrede Crne Gore (EPCG) postavljeno od strane tadašnje vlasti Demokratske partije socijalista (DPS). Nakon izbora u avgustu prošle godine DPS je izgubila vlast a time i upravljanje nad EPCG na čijem su sada čelu predstavnici nove parlamentarne većine iz prosrpskog Demokratskog fronta.
Raskid ugovora sa kinezima kao opcija?
Ekološka rekonstrukcija TE Pljevlja, posao koji je dodijeljen konzorcijumu koji predvode Kinezi sa lokalnim kompanijama iz Crne Gore, niti je racionalna niti je opravdana, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Ines Mrdović iz Akcije za socijalnu pravdu.
Ocjenjuje da Vlada ima argumente da raskine taj posao bez plaćanja penala ili odštete:
“Prvi razlog je što radovi kasne godinu i četiri mjeseca, drugi je što se krši ugovor u vezi sa cijenom radova, treći je onaj dio ugovora koji govori o višoj sili, a to je pandemija. Svi ti razlozi se mogu iskoristiti za pokretanje inicijative za raskid tog ugovora bez ikakvih finansijskih posljedica. Kao četvrti razlog može da se iskoristi činjenica da se tek u narednom periodu očekuju još strožije ekološke direktive EU i da ne treba ulaziti u rekonstrukciju prije toga.”
Na tenderu za rekonstrukciju Termoelektrane, Elektroprivreda Crne Gore je u novembru 2019. izabrala kineski DEC, potpomognut Bemaxom i firmom u suvlasništvu Blaža Đukanovića, sina predsjednika države Mila Đukanovića čija je ponuda iznosila 54,4 miliona eura.
Konkurentske ponude, kineske Shangai Electric Group Co.Ltd i njemačko-slovenačkog konzorcijuma Hamon – Rudis, odbijene su kao neispravne.
Od početka je bilo jasno da se rekonstrukcija ne može obaviti za ugovorenih 54 miliona. Mi smo sada dovedeni u situaciju da ili da rušimo cijelu kuću (gasimo kompaniju) ili da pokušamo da popravimo stvari. Odlučili smo se za ovo drugo i da kroz kredit isfinansiramo novac koji je dodatno potreban za ekološku rekonstrukciju koja je nesporno potrebna. Jednostrani raskid ugovora bi nas koštao po nekim procjenama najmanje 20 ili 30 milionaNikola Rovčanin, izvršni direktor EPCG
Izvršni direktor EPCG Nikola Rovčanin kaže za RSE da bi cijena raskida ugovora sa konzorcijumom bila previsoka iako su u EPCG “svjesni da je ugovor loš i da je kao takav naslijeđen“ od prethodne vlasti Demokratske partije socijalista.
“Od početka je bilo jasno da se rekonstrukcija ne može obaviti za ugovorenih 54 miliona. Mi smo sada dovedeni u situaciju da ili da rušimo cijelu kuću (gasimo kompaniju) ili da pokušamo da popravimo stvari. Odlučili smo se za ovo drugo i da kroz kredit isfinansiramo novac koji je dodatno potreban za ekološku rekonstrukciju koja je nesporno potrebna. Jednostrani raskid ugovora bi nas koštao po nekim procjenama najmanje 20 ili 30 miliona”, upozorava Rovčanin.
Ines Mrdović ukazuje da je ugovor o ekološkoj rekonstrukciji TE potpisan prije više od godinu a da radovi još nijesu počeli:
“Rekonstrukcija još nije ni počela jer se na terenu ništa ne događa, nijesu ni ogradili gradilište. Oni sada traže dodatnih 15 miliona iako je po ugovoru cijena strogo fiksna i iznosi 54 miliona eura. Kako je moguće da traže još novca za posao koji faktički nijesu ni počeli”, kaže Mrdović podsjećajući da je konzorcijum od države dobio i avans od 11 miliona eura.
Vukasović: Prije rekonstrukcije TE uraditi analizu isplativosti
Termoelektrana je krajem prošle godine potrošila 20.000 radnih sati koji su odlukom Ministarskog savjeta Energetske zajednice Evropske unije (EU) bili dozvoljeni za period od 2018. do kraja 2023. godine.
Iz Evropske energetske zajednice su pokrenuli postupak i upozoravaju da je moguće da nastavak rada TE proglase kršenjem evropskih zakona.
Ekspert iz Beča za pitanja energetike sa dugogodišnjim iskustvom na dizajnu EU unutrašnjeg tržišta električne energije Milan Vukasović kaže za RSE da ekološka rekonstrukcija TE Pljevlja može biti opravdana jedino u prelaznom periodu do gašenja fabrike:
“I to samo ako se tako nešto ekonomski isplati i ako se rješavaju problemi zbog kojih se ova investicija i planirala. Ono što nedostaje za jednu ovakvu odluku je detaljna cost-benefit analiza, jasna strategija prelaska na optimalni mix obnovoljivih izvora energije i koncept za pronalazak zamjene za bazni izvor energije. Odgovori na sva ova pitanja su jako važni, jer obezbjeđuju energetsku nezavisnost, stabilnost prenosnog sistema i sigurnu isporuku električne energije”, ističe Vukasović.
On nije siguran da li bi i koliko eventualni raskid ugovora za konzorcijumom koji predvode Kinezi koštao državu, osnosno poreske obveznike.
“To sve zavisi od uslova koji su navedeni u ugovoru koji je potpisan za rekostrukciju TE Pljevlja. Pretpostavljam da su tu definisani penali u slučaju raskida ugovora. Ne treba zaboraviti i da eventualno gašenje TE, sa trenutnim cijenama energije na tržištu, bi značilo i dodatni uvoz nedostajućih količina energije i udar na budžet građana Crne Gore”, zaključuje Vukasović.
EPCG za ekološku rekonstrukciju, Vlada najavljuje gašenje TE
Premijer Crne Gore Zdravko Krivokapić i ministar finansija i socijalnog staranja Milojko Spajić su u avgustu ove godine u Pljevljima saopštili da će TE najvjerovatnje 2030. godine morati da prestane sa radom pod pritiskom Evropske energetske zajednice i zbog pravila Evropske unije.
Iz Vlade poručuju da se u narednih pet do sedam godina mora sprovesti energetska tranzicija u kojoj će Termoelektrana prestati da proizvodi struju iz uglja i preći na gas.
„Rekonstrukcija koja je ranije ugovorena, uopšte ne predviđa smanjenje emisije ugljendioksida. Uložili bismo 100 miliona eura u nešto što nema efekta i što bi za par godina morali da ugasimo. Naš plan je da se TE prilagodi proizvodnji struje iz prirodnog gasa, a gasovod bi bio izgrađen od Prijepolja u Srbiji”, kazao je 30. septembra Marko Perunović državni sekretar za energetiku i rudarstvo u Ministarstvu kapitalnih investicija.
Izgradnja gasovoda do Prijepolja i Priboja, prema ranijim najavama iz Srbija gasa trebala bi da počne krajem ove godine.
No za razliku od Vlade, direktor EPCG Nikola Rovčanin upozorava da bi odustajanje od ekološke rekonstrukcije, odnosno gašenje kompanije dovelo do prestanka radnog odnosa za oko hiljadu zaposlenih u Rudniku uglja, 150 zaposlenih u TE kao i gašenja malih firmi koje žive od saradnje sa te dvije kompanije.
Sidnikalna organizacija Rudnika uglja u Pljevljima najavila je preduzimanje radikalanih mjera ukoliko država, odluči da umjesto ekološke rekonstrukcije zatvori Termoelektranu Pljevlja.
To je kazao predsjednik Sindikalne organizacije Rudnika uglja Pljevlja Miladin Sekulić, istakavši da će to uraditi "ukoliko bude neophodno kako bi zaštitili interese zaposlenih i interese Pljevalja".
U Rudniku uglja Pljevlja i TE zaposleno je preko 1.100 radnika i gotovo kompletna privreda tog grada na sjeveru Crne Gore zavisi od rada ove dvije kompanije.
Rudnik i TE su sa druge strane veliki zagađivači. Svjetska zdravstvena organizacija je nakon boravka svojih eksperata u Pljevljima 2015. godine procijenila da je stepen aerozagađenja toliki da je Pljevlja uvrstila među 10 najzagađenijih gradova u Evropi.
U Pljevljima je proteklih godina zabilježen rast oboljelih od karcinoma i bolesti respiratornog sistema.
Prema podacima Instituta za javno zdravlje u prošloj godini je u Crnoj Gori od karcinoma preminulo 1.700 građana.
Termoelektrane sa Balkana zagađuju Evropu
U izvještaju grupe evropskih ekoloških organizacija iz februara 2019. godine navodi se da 16 zastarjelih termoelektrana na ugalj u zemljama Zapadnog Balkana, među kojima je i TE Pljevlja, predstavljaju zdravstveno i ekonomsko opterećenje za cijelu Evropu, pri čemu, kako ocjenjuju, većinu zdravstvenih posljedica i troškova podnose građani Evropske unije.
Inače, EU je kako bi obeshrabrila proizvodnju električne energije iz uglja uvela plaćanje naknade za emisiju ugljendioksida (CO2), na šta se i Crna Gora obavezala u martu 2020. godine.
U EU je samo u 2019. godini ugašeno 15 termoelektrana zbog nemogućnosti da plate tu naknadu.
