Evropska unija (EU) spremna je da pomogne Crnoj Gori u pronalaženju rješenja za vraćanje duga, koje je država uzela da bi finansirala infrastrukturne projekte, navela je za Radio Slobodna Evropa (RSE) Ana Pisonero, portparolka Evropske komisije (EK).
U odgovoru na upit RSE, koji je glasio: "da li je EU spremna da pomogne Crnoj Gori u otplati duga kineskoj banci koji je ta država uzela za izgradnju prvog segmenta autoputa, a kako bi pomogla umanjenje kineskog uticaja u Crnoj Gori", Pisonerao je navela:
“Evropska komisija će i dalje podržavati Crnu Goru na putu ka članstvu u EU i u tom kontekstu sarađivati sa državom u pronalaženju finansijskih rješenja za njene investicione projekte i osigurati održivost njenog javnog duga.“
Pisonero je podvukla da svaka država može slobodno da utvrđuje investicione ciljeve.
“Međutim, EU je istovremeno zabrinuta zbog socioekonomskih i finansijskih efekata koje neke kineske investicije mogu imati. Postoji rizik od makroekonomskih neravnoteža i zavisnosti od duga”, upozorila je Pisonero.
Zahtjev za pomoć
Naime, potpredsjednik crnogorske Vlade Dritan Abazović je prilikom prve posjete Briselu, 17. marta, pred zastupnicima Evropskog parlamenta zatražio pomoć EU, navodeći da Kina vrši uticaj preko dodeljenog kredita za dionicu auto-puta.
"Kina i Rusija, pitanja o njihovom uticaju, jesu veliki problem. Imamo kredit (kod Kine) u iznosu od jedne milijarde eura. Molimo vas da nam pomognete da vratimo taj novac, da taj zajam zamijenimo zajmom kod neke evropske banke, da sklopimo saradnju sa nekom evropskom finansijskom institucijom i da prekinemo kineski uticaj", rekao je Abazović.
Posao sa Kinom sklopila je biša vlast Demokratske partije socijalista koja je nakon tri decenije poražena na izborima avgusta prošle godine. Dotadašnje opozicione stranke okupljene oko prosrpskog Demokratskog fronta (DF), Demokrata i Građanskog pokreta URA su osvojile tijesnu parlamentarnu većinu i izabrale Vladu. Abazović, lider URA najmanje članice vladajuće trojke, izabran je za potpredsjednika Vlade.
Kineska kompanija CRBC gradi prvu dionicu autoputa, a kineska EXIM banka je dala kredit Crnoj Gori od 809 miliona dolara, čija otplata glavnice počinje sredinom ove godine.
Ministar finansija Milojko Spajić, 31.marta, potvrdio je da Vlada pregovara o dodatnom kreditu sa Exim bankom u iznosu od 127 miliona eura.
Šest godina gradnje 41 kilometra autoputa u Crnoj Gori
Korigovanje stavova
Abazovićev zahtjev Briselu nije naišao na odobravanje Demokratskog fronta, najjačeg konstituenta parlamentarne većine koja kontroliše Vladu.
Već 26. marta u Skupštini Crne Gore Abazovića je poslanik Branko Radulović iz DF-a pitao da li bi korigovao izjavu koju je dao u Briselu povodom kineskog kredita.
„Nikakvog negativnog odnosa prema Kinezima, Rusima ili Amerikancima nije bilo. Rekao sam stvar za koju smatram da je najpravednija. Ukoliko želite da smanjite uticaj, a to ne znači u negativnom smislu, nego da naš budžet ne bude toliko zavisan od jednog duga, pomozite nam”, pojasnio je Abazović i dodao da je finansijski nepovoljan angažman napravila bivša vlast.
„Ako nas neko percipira kao partnera (EU) neka nam pomogne finansijski, mi od lijepih riječi nemamo ništa“, poručio je Abazović.
Ta objašnjenja nisu zadovoljila partnere u prosrpskom Demokratskom frontu.
Poslanica DF Simonida Kordić pitala je 30. marta u Skupštini, ministra vanjskih poslova Đorđa Radulovića da li je u interesu Crne Gore pogoršanje odnosa sa Kinom poručivši da je njegov posao da vodi računa o zaštiti nacionalnih interesa.
„A naš interes je, u situaciji ukojoj imamo prazne plaže i nevalorizovane resurse da sarađujemo sa najvećom svjetskom ekonomijom (Kinom)“, dodala je Kordić konstatujući da Abazovićeva izjava ne odražava spoljnopolitičko opredjeljenje nove većine u Crnoj Gori.
Ministar vanjskih poslova Đorđe Radulović je kazao da je potpredsjednik Vlade u Briselu pokušao da privuče što više evropskih investicija.
„Njegovo izlaganje nije bilo upućeno negativno prema Kini, sa kojom želimo najbolje odnose, zasnovane na ekonomskoj saradnji i zajedničkim projektima“, kazao je Radulović.
Radulović je, braneći Abazovića, naveo činjenicu da je potpredsjednik Vlade pred poslanicama Odbora u Briselu odgovarao nepripremljen na sva pitanja, „i to na stranom jeziku“.
„Volio bih da neko od vas to proba i da vidi koliko je to lako ili nije“, rekao je Radulović.
On se zahvalio Kini na donaciji 30 hiljada vakcina, rekavši da Vlada želi snaženje ekonomskih aktivnosti, te da sa kineskim partnerima ima bilateralnu saradnju vezano za izgradnju auto-puta.
Vlada mora imati jedinstven stav
Dejan Milovac iz Mreže za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) saglasan je sa izjavom potpredsjednika Vlade Dritana Abazovića da Crna Gora ne treba da bude pod političkim uticajem koji je pomiješan sa ekonomskim, kada je u pitanju Kina.
„Ali unutar Vlade ne postoji spremnost da se taj uticaj izmjeri. Ne bih govorio samo o kineskom uticaju, već i o uticaju koji je kineski kredit donio u Crnu Goru, odnosno sve povezane kompanije koje su posljednjih pet godina imale više koristi od samog auto-puta, nego što to imaju građani“, ukazuje Milovac za Radio Slobodna Evropa.
Prema njegovim riječima, ako Crna Gora namjerava da traži pomoć Evropske unije da se kineski uticaj smanji neophodno je da Vlada ima jedinstven stav da li je projekat i realizacija o ugovoru o auto-putu bila štetna za Crnu Goru.
„Tek tada treba razmatrati scenarija kako da se oslobodimo tog odnosa, kako da izađemo iz tog problema“, poručuje Milovac, dodajući da je nejasno kako Vlada želi da nastavi Ugovor a da traži pomoć Evropske komisije.
S druge strane, naglašava Milovac, nove investicije koje dolaze iz Kine ili neke druge zemlje van EU nisu po pravilu loše.
„Ali je potrebno da naiđu na vladavinu prava, mehanizam koji do sada nije postojao i na nivou izvršne vlasti, ali i na nivou zakonodavne vlasti i da se prvenstveno pred tim investicijama zaštiti javni interes“, poručuje Milovac.
Milovac je ukazao da su studije opravdanosti izgradnje auto-puta, 2014. i 2015. godine, kad je prethodna Vlada sklopila kredit sa kineskim kompanijama pokazivale da će taj način finansiranja biti „omča o vratu“ poreskih obveznika Crne Gore.
Svi rizici posla sa Kinom
Izgradnja prve dionice od 41 kilometra, koja je tek četvrtina, auto-puta, počela je maja 2015. godine. Izvođač radova je kineska kompanija CRBC, a država ga finanasira kreditom od 809 miliona dolara koji je uzela kod kineske Exim banke.
Tu je valutni rizik, s obzirom na to da je kredit u dolarima a Crna Gora nije obezbijedila nikakav mehanizam zaštite. Jedna od kontroverzi aranžmana je i činjenica da je za sve sporove određena nadležnost kineskih sudova.
Uz to, Ugovorom nije bila predviđena izgradnja prilazne petlje na sjevernom obodu Podgorice što će crnogorske poreske obveznike koštati dodatnih oko 100 miliona eura. Iz nevladinog sektora, prvenstveno MANS-a u više navrata su kineski CRBC optuživali da je tokom gradnje devastirala korito rijeke Tare, dio zaštićenog područja UNESCO-a.
Takođe, posao se ne odvija planiranom dinamikom. Rok za završetak radova (2019. godina) više puta je odlagan, dodatno i zbog korona virusa. Novi precizan rok nije poznat, niti ko će snositi posljedice zbog kašnjenja. Neke projekcije završetka radova su septembar ove godine.
Prethodna vlast odbijala je sve zahtjeve nevladinog sektora da posao sa Kinezima učini transparentnim, tako da su međusobne obaveze i odnosi tajna za ovdašnju javnost.
Kina je iskazivala zainteresovanost i za Luku Bar. Odgovor prethodne Vlade bio je da Luku žele da stave na raspolaganje trgovinskoj razmjeni između EU i Kine, kako je rekao bivši premijer Duško Marković na Samitu 16+1 u Dubrovniku, 2019. godine.
Evropska upozorenja i pomoć
Evropska unija je i ranije upozoravala na opasnost od kredita koje je Crna Gora uzela iz kineskih banaka. Još 2019. godine je tadašnja portparolka EU Maja Kocijančič upozorila vlade u regionu “da budu oprezne da (kineske) investicije ne stavljaju ekonomiju u visoke nivoe zaduženosti što bi moglo rezultirati kontrolom transfera strateške imovine i resursa u budućnosti”.
U okviru Ekonomskog i investicionog plana za Zapadni Balkan EU mobilizuje do 9 milijardi eura sredstava za investicione vodeće projekte u oblastima transporta, energije, zelene i digitalne tranzicije, s ciljem da se stvori održiv rast i radna mjesta. Zvaničnici u Briselu smatraju da ovim Planom mogu ponuditi najbolje uslove za infrastrukturna ulaganja na zapadnom Balkanu.
EU je već najveći pružalac finansijske pomoći Crnoj Gori, najveći investitor i trgovinski partner.
Kao odgovor na krizu od korona virusa EU je obezbijedila 53 miliona eura za zdravstveno-ekonomske potrebe i do 60 miliona eura u okviru makro-finansijske pomoći Crnoj Gori.