Tri dana nakon izjave da je spreman da prizna da se u Srebrenici dogodio genocid “kad se to i nedvosmisleno utvrdi“, ministar pravde ljudskih i manjinskih prava u Vladi Crne Gore Vladimir Leposavić je danas 29. marta naveo da „ni lično ni kao javni funkcioner“ nije negirao zločin genocida u Srebrenici“.
Izjava ministra Leposavića izazvala je brojne osude međunarodne i domaće javnosti, u kojima se tražila i njegova ostavka, kao i pozivi Tužilaštvu da reaguje.
„Uopšte ne mogu da priznam ili ne priznam događaj o kom nemam saznanje. Spreman sam da priznam da je u Srebrenici učinjen zločin genocida kada se to i nedvosmisleno utvrdi“, izjavio je Leposavić u Skupštini 26. marta.
U današnjoj izjavi za medije poručio je da je rječ o slučaju povodom kojeg još traju i mogu biti vođeni novi sudski postupci.
„Budući da je u nekim od tih postupaka kao dokaz korišćena i epska poezija pisca iz 19. vijeka, razumljivo je da ministar pravde u ekspertskoj vladi ne može sebi dozvoliti toliku neodgovornost da daje bezuslovna priznanja o događajima iz ovih postupaka“, saopštio je Leposavić.
Prema njegovim riječima od 26. marta odluka Međunarodnog suda pravde, koja je okvalifikovala događaj u Srebrenici kao genocid, zasnovana je na presudi Haškog tribunala za bivšu Jugoslaviju a koji je po njemu, "osim to je osnovan rezolucijom, umjesto međunarodnim ugovorom, gotovo u potpunosti izgubio legitimitet“.
Vladimir Leposavić je ministar u Vladi Zdravka Krivokapića koja je izabrana 4. decembra prošle godine, nakon što je na avgustovskim izborima smijenjena trodecenijska vlast Demokratske partije socijalista (DPS). Vlada je izabrana glasovima poslanika prosrpskog Demokratskog fronta, Demokrata i Građanskog pokreta URA.
Tea Gorjanc Prelević iz Akcije za ljudska prava za Radio Slobodna Evropa kaže da bi Leposavić zbog ovakvih stavova trebalo da podnese ostavku na tu funkciju ili da bude smijenjen.
„Crna Gora zvanično priznaje i Međunarodni sud pravde i Haški tribunal. Na čelu njenog Ministarstva pravde ne može da bude čovjek koji ne priznaje odluke tih sudova i koji, umanjivanjem težine zločina u Srebrenici, narušava i međunacionalne odnose u svojoj državi, regionu i ugrožava pregovore za članstvo u Evropskoj uniji“, ocjenjuje Gorjanc Prelević.
Prema njenim riječima, priznavanje genocida u Srebrenici i patnja hiljada porodica i svih ljudi koje pogađa taj zločin, među kojima su i mnogi građani Crne Gore, bez obzira na nacionalnost je ljudska i evropska vrijednost.
„Svaki budući ministar pravde to mora da prihvati i poštuje ili ne treba da bude ministar pravde“, poručuje Gorjanc Prelević.
Međunarodna osuda
Evropska unija (EU) odbacuje i osuđuje svako poricanje, relativizaciju ili pogrešno tumačenje genocida u Srebrenici, saopštila je, 29. marta, portparolka Evropske komisije Ana Pisonero Hernandez, povodom komentara ministra Vladimira Leposavića o Srebrenici.
Njemački ambasador u Crnoj Gori Robert Veber poručio je da je relativizacija genocida u Srebrenici jedan od razloga za sve veću zabrinutost pravca kojim se Crna Gora kreće.
I Ambasada Holandije u Srbiji pozvala je Vladu Crne Gore da se uzdrži od „istorijskog revizionizma“, jer je štetno i bolno da govori protiv negiranja genocida.
Ambasada Sjedinjenih Američkih Država (SAD) u Podgorici navela je da je zabrinuta zbog komentara koji bacaju sumnju na to što se dogodilo u Srebrenici.
"Tražimo jasnoću i nadamo se da će Vlada Crne Gore nedvosmisleno osuditi masakr i nazvati ga onakvim kakav je bio - genocid", saopšteno je iz ambasade 28. marta.
Iz Vlade osuđuju sve zločine
Iz Vlade premijera Zdravka Krivokapića, ignorisalisu ovaj poziv, saopštivši 29. marta, da poštuju kontinuitet međunarodnih obaveza Crne Gore, kao i odluke svih međunarodnih institucija.
“Vlada Crne Gore niti želi, niti može da mijenja odluke međunarodnih sudova, ali ni da jedne narode proglašava genocidnim, a druge svetim, jer je to suprotno načelu da je svaki zločin pojedinačan.... Vlada na čelu sa premijerom Krivokapićem osuđuje sve zločine učinjene od bilo koga i solidariše se sa porodicama svih žrtava bilo kog zločina”, saopštila je Vlada.
Takođe, tvrde da „Vlada poštuje Deklaraciju o prihvatanju rezolucije Evropskog parlamenta koju je usvojila Skupština Crne Gore 2009. godine, a u kojoj se osuđuje zločin genocida u Srebrenici počinjen 1995. godine, kao i svi drugi ratni zločini počinjeni tokom sukoba na prostorima bivše Jugoslavije“, kaže se u saoštenju. Deklaracija je usvojena dok je na vlasti bila Demokratska partija socijalista Mila Đukanovica i njome se osuđuju ti, kao i drugi zločini u bivšoj Jugoslaviji, ali riječ genocid ne pominje.
Ima li krivične odgovornosti?
U crnogorskom Krivičnom zakoniku u članu 370 navodi se da će se kazniti ko javno negira postojanje ili značajno umanjuje težinu krivičnih djela genocida, zločina protiv čovječnosti i ratnih zločina.... ukoliko su ta krivična djela utvrđena pravosnažnom presudom suda u Crnoj Gori ili međunarodnog krivičnog suda. Zaprijećena kazna je od šest mjeseci do pet godina.
Radio Slobodna Evropa poslao je pitanje Višem državnom tužilaštvu da li će reagovati povodom izjava ministra pravde, ljudskih i manjinskih prava Vladimira Leposavića kojem negira da se u Srebrenici dogodio genocid ali odgovor do objavljivanja ovog teksta nismo dobili.
Gorjanc Prelević pojašnjava da negiranje ili značajno umanjenje težine krivičnog djela čini ona osoba koja to uradi na način koji može dovesti do nasilja ili izazvati mržnju pa se sad radi o procjeni (tužilaštva), mogućnosti dokazivanja svih elemenata djela što je pravno pitanje.
„Međutim, Leposavić je sam sebe diskvalifikaovao da obavlja funkciju ministra jer je pokazao da ne dijeli evropske vrijednosti i ne poštuje načela međunarodnog prava”.
Iako se nova vlast obavezala da poštuje evropske standarde Gorjanc Prelević strahuje da premijer i većina ministara dijele mišljenje Leposavića.
„To je bojazan koju smo imali od početka i prvog pojavljivanja premijera u javnosti i njegovih slika u prostorijama ispod fotografija ratnih zločinaca“, kaže Gorjanc Prelević.
Tokom ministarskog sata u Skupštini 29. marta, ministarka prosvjete, nauke, kulture i sporta Vesna Bratić odbila je da odgovori na poslaničko pitanje da se u Srebrenici desio genocid, ocjenivši da je pitanje postavljeno iz populističkih razloga bez veze sa temom u Skupštini.
Dugogodišnji aktivista za ljudska prava Aleksandar Zeković za RSE kaže da su Vlada i ministar Leposavić nastavili sa narativom koji je blizak strukturama u Republici Srpskoj i Srbiji a koje se kako smatra trude da politički i istorijski relativizuju događaje iz neposredne prošlosti.
„Ovakvim izjavama se stvaraju zablude kod građana, pokušavajući da obesmisle koncept međunarodne pravde koji je bio na snazi proteklih decenija. To je opasan narativ koji je Vlada trebala da izbjegne, a posebeno je morala da izađe sa jasnim i odlučnim stavovima po pitanju suočavanja sa prošlošću“, ocjenjuje Zeković.
Stranke vlasti bez jasne ograde od Leposavićevih stavova
Osim međunarodne zajednice Leposavićev stav najoštrije je osudila, komletna opozicija, predsjednik Crne Gore Milo Đukanović, Islamska zajednica, članovi bošnjačke zajednice, nevladine organizacije koje se bave ljudskim pravima, i pozvali ga da podnese ostavku.
Opozicione partije, uključujući i stranke manjinskih naroda, danas su formalizovale zahtjev upućen premijeru Krivokapiću da „u što kraćem roku“ smijeni ministra Leposavića, nakon što je danas po drugi odbio da prizna da se u Srebrenici dogodio genocid. Smjena Leposavića bi, smatraju, bila u najboljem interesu građana i države Crne Gore.
„Od skandaloznih dešavanja u sektoru bezbjednosti, sve do jučerašnjih opominjućih reakcija ambasada Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije, a danas i ambasadora Njemačke kao i Evropske komisije, sve je više jasnih signala da ova Vlada ne radi u korist evropskog i transatlantskog puta Crne Gore”, ističe se u saopštenju.
Znatno umjerenije reagovale su stranke parlamentarne većine koje podržavaju Vladu.
Bez jasne osude genocida u Srebrenici ne može biti napretka u prevazilaženju ružne prošlosti, saopštili su iz Građanskog pokreta URA povodom izjave ministra Leposavića, poručivši da visoki državni funkcioneri u javnosti moraju zastupati isključivo zvanične stavove koji su u interesu države.
Predsjednik parlamenta Aleksa Bečić pozvao se na 2009. godine u parlamentu usvojenu Deklaraciju o prihvatanju Rezolucije Evropskog parlamenta o Srebrenici, kao i Vlada u današnjem saopštenju.
Genocid u Srebrenici i ranije je negiran u Skupštini Crne Gore od predstavnika nove vlasti.
Poslanik vladajućeg Demokratskog fronta Jovan Vučurović utvrdio je početkom decembra da ne priznaje genocid u Srebrenici a glasovima nove većine, desetak dana kasnije izabran je za predsjednika Odbora za ljudska prava i slobode Skupštine Crne Gore.
Leposavić inicira i Komisiju za istinu i pomirenje
Ministar pravde Vladimir Leposavić najavio je u Skupštini 26. marta, formiranje Komisije za istinu i pomirenje, koja bi imala zadatak da utvrdi „pojedinačne i kolektivne slučajeve u kojima su, bez obzira na ideološku, nacionalnu ili političku pripadnost, pojedinci ili grupe pretrpjeli grubo kršenje ili oduzimanje nekog iz grupe prava na život, slobodu ili imovinu“.
Komisija bi obuhvatala period od vremena Knjaževine odnosno Kraljevine Crne Gore, početkom 19. vijeka, uključujući period jugoslovenske države, pa sve do danas.
Ovakav predlog ministra pravde lako može da dovede do kompromitovanja procesa utvrđivanja odgovornosti za kršenje ljudskih prava u prošlosti i pomirenja u zemlji i regionu, smatra Tea Gorjanc Prelević.
Ovako postavljen predlog više odgovara tipu ‘komisija za istorijska istraživanja’, kakve su već uspostavljane u nekim zemljama, ali su njih činili uvaženi istoričari nezavisni od izvršne ili neke druge vlasti, kaže Gorjanc Prelević
„Predmet istraživanja je preširoko, zapravo nemoguće postavljen, pa bi kao komisija nadležna „za sve i oduvijek“ najviše ličila Komisiji za istinu i pomirenje koju je osnovao nekadašnji predsednik SRJ, Vojislav Koštunica, a koja je posle dvije godine prestala da postoji bez ijednog napisanog ili objavljenog papira i čiji se primjer izučava kao jedan od najneuspešnijih komisija ikad osnovanih“, navodi Gorjanc Prelević.
Generalni sekretar DPS-a i bivši ministar kulture Aleksandar Bogdanović na Tviteru je upitao „kakvu to istinu i pomirenje može donijeti komisija koju formiraju oni koji i sa zvaničnih pozicija ponižavaju žrtve genocida u Srebrenici, osporavajući i legitimitet tribunala u Hagu.
„Nema kompromisa, niti revizije. Antifašizam je u temeljima savremene Crne Gore“, poručio je Bogdanović.
Aktivista za ljudska prava Aleksandar Zeković pak podržava formiranje takve komisije jer je, kako kaže, zagovornik procesa suočavanja s prošlošću i nacionalnog pomirenja.
Uz opasku ne smije imati revizionistički pristup i poništavati fašizam Zeković kaže da bi ona trebala biti “formirana sa jasno utvrđenim principima od kojih, elementarni mora biti, da se poštuju pravosudne presude“.
Žrtve u brojevima
U genocidu u Srebrenici 11. jula 1995. godine snage Vojske Republike Srpske (VRS) i paravojnih snaga iz Srbije ubile su više od osam hiljada Bošnjaka. U januaru 2007. godine Međunarodni sud za ratne zločine počinjene na području bivše Jugoslavije okarakterisao je delovanje VRS u Srebrenici kao genocid.
U Memorijalnom centru Potočari do sada su ukopani posmrtni ostaci 6.610 pronađenih i identifikovanih žrtava genocida a za više od 1.000 još se traga.