Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije preminuo je u Kliničkom centru Crne Gore jutros 30. oktobra objavljeno je na sajtu Mitropolije crnogorsko primorske.
Ko je bio Amfilohije Radović
Mitropolit crnogorsko-primorski, arhiepiskop cetinjski, egzarh Pećkog trona, zvanične su titule Srpske pravoslavne crkve, Amfilohija Radovića, rođenog 7. januara 1938. godine u Kraljevini Jugoslaviji pod svetovnim imenom Risto u Donjoj Morači u Crnoj Gori.
Biografija mitropolita Amfilohija ukazuje da je bio jedan od najobrazovanijih teologa i među najuticajnijim vladikama u pravoslavlju.
Tokom tridesetogodišnje crkvene vladavine u Crnoj Gori, Amfilohije je djelovao oštrim kritikama, snažnim otporom i teškim riječima prema političkim i društvenim pojavama i projektima, koji se nisu uklapali u koncept takozvanog svesrpskog i svetosavskog duhovnog i ideloškog jedinstva.
Završio Bogoslovski fakultet u Beogradu, magistrirao u Rimu u Istočnom pontifikalnom institutu, a doktorirao u Atini, potom je bio profesor i dekan Bogoslovskog fakulteta u Beogradu. Govorio je grčki, ruski, italijanski, njemački i francuski jezik, a koristio i starogrčki, latinski i crkvenoslovenski. Prije nego što je došao na „tron svetog Petra Cetinjskog“ bio je Episkop banatski.
Godine 1990., u vrijeme početka raspada tadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), nacionalističkih nemira i političke tranzicije, Amfilohije Radović je odlukom Sinoda SPC postavljen za Mitropolita crnogorsko-primorskog sa sjedištem na Cetinju.
Bujanjem nacionalizma, širio se i etnofiletizam, a u Crnoj Gori počinje obnavljanje crkava i manastira, kasnije i izgradnja novih, uglavnom u moravsko-vizantijskom stilu, neprimjereno crnogorskoj kulturnoj baštini. Značajno je povećan broj sveštenika i monaha.
Početak devedesetih
Od ustoličenja u Cetinjskom manastiru, mitropolit Amfilohije je bio u harmoničnim odnosima sa tadašnjim vlastima u Crnoj Gori. Tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije od 1991-1995 Srpska pravoslavna crkva, pa i sam crnogorski mitropolit, su davali otvorenu podršku srpskim oružanim snagama u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.
Hroničari su izvještavali da je mitropolit Amfilohije tokom agresije na Dubrovnik ohrabrivao, prisustvom pripadnike rezervnog sastava tadašnje vojske Jugoslavije.
Mitropolit Amfilohije je u januaru 1992. godine uveo u cetinjski manastir komandanta srpske paravojne formacije Željka Ražnatovića Arkana, koji je sa svojim pripadnicima, naoružan dugim cijevima „čuvao manastir“ od Cetinjana, tadašnjih sljedbenika Liberalnog saveza koji su se zalagali za samostalnu pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori i nezavisnu državu. Ovaj gest je protekao uz odobrenje tadašnjih bezbjednosnih službi Crne Gore.
Podrška Amfilohija se naročito isticala prema Vojsci Republike Srpske i ratnom rukovodstvu na čelu sa haškim osuđenicima Radovanom Karadžićem i Ratkom Mladićem. Godine 2005. Amfilohije je održao govor nad odrom majke Radovana Karadžića dok je ovaj bio u bjekstvu od optužbi za genocid i ratne zločine na prostoru Bosne i Hercegovine.
„Majka Jovanka, spada među one majke, među koje spada majka Jugovića, među one majke u koje se ubraja majka Jevrosima....“, rekao je Amfilohije svrstavajući je među majke srpskih epskih junaka.
Druga polovina devedesetih
U vrijeme raspada jedinstvene vlasti Demokratske partije socijalista na krila Momira Bulatovića i Mila Đukanovića, 1997-1998 godine, mitropolit Amfilohije je stao uz Đukanovića.
Momir Bulatović je bio direktni politički eksponent politike Slobodana Miloševića u Crnoj Gori.
Mitropolit Amfilohije je kao jedan od najuticajnijih vladika SPC, 1996. godine prisustvovao a u jednom trenutku i predvodio masovne studentske proteste u Beogradu, što je javnost protumačila kao otklon SPC od režima Slobodana Miloševića.
Sukob sa crnogorskom nacijom
Nakon završetka ratova na prostoru bivše Jugoslavije nakon 2000. godine dolazi do sve veće diferencijacije između onih koji se nacionalno izjašnjavaju kao Crnogorci i nacionalnih Srba.
Uz istaknute političke ličnosti, mitropolit Amfilohije je jedan od onih koji je dominantno uticao na nacionalnu, vjersku i političku podjelu u Crnoj Gori. Izjavu za Crnogorce da su "komunistički nakot ili kopilad" Amfilohije je kasnije pokušao da relativizuje ostavljajući mogućnost da je "možda ponovio nečiju tvrdnju da je crnogorska nacija kopile Milovana Đilasa" (Đilas - najpoznatiji komunistički disident u Titovoj Jugoslaviji).
U jednom pokušaju da objasni zašto su komunistička kopilad, Amfilohije je bijeljinskoj televiziji kazao:
"I kopile je dijete koje treba ljuljati. Nije ono neko čudovište. Uostalom, koliko danas imate djece koja su vanbračna i imaju sva prava kao što imaju druga bračna djeca."
Tih godina prosrpski politički subjekti su izveli novu kovanicu „Dukljani“, za građane koji se nacionalno izjašnjavaju kao Crnogorci. Na proslavi Pravoslavne Nove godine u Podgorici 2002. Amfilohije je uputio riječi koje su shvaćene kao obračun sa Crnogorcima i onima koji su bili za samostalnost države i crkve:
"Neka bi Bog podario da bude što manje onih koji se klanjaju paganskom caru prokletom Dukljaninu i neka paganskog cara Dukljanina svaki Crnogorac prikuje čekićem za Vezirov most."
Referendumsko izjašnjavanje 2006. godine o obnavljanju nezavisnosti Crne Gore, mitropolit Amfilohije i sveštenici SPC u Crnoj Gori su propratili uzdržano, nijesu propagirali opstanak državne zajednice sa Srbijom, niti su barem javnim izjavama uticali na konačni izbor građana.
Govor nad odrom Zorana Đinđića
Mitropolit Amfilohije je izazvao burnu polemiku u Srbiji govorom na sahrani ubijenog prvog demokratskog premijera Srbije Zorana Đinđića u Hramu svetog Save u Beogradu 2003. godine:
„...ubila ga je bratska mržnja, kratkovida i slijepa, koja previđa vječnu istinu da ko se mača maši od mača će i poginuti. Ako je ubistvo jednog čoveka, Zorana Đinđića toliko veliko zlo, koliko li je tek veliko zlo pogibija i stradanje tolikih ljudi u nedavnim ratovima kod nas i u svijetu, koliko zlo i nevino prolivene krvi čekaju u naše dane irački narod od rata koji mu prijeti.“
Postreferendumski odnosi
Odnosi crnogorskih vlasti i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori na čelu sa mitropolitom Amfilohijem, doživjeli su prvi direktni sudar 2008. godine kada je Vlada Crne Gore donijela odluku da prizna nezavisnost Kosova.
U novogodišnjoj poruci te godine, Amfilohije je poručio da će biti proklet onaj koji prizna nezavisnost Kosova. Nakon što je Crna Gora priznala Kosovo, nazvao je to najvećom sramotom:
"To je najsramnija izdaja Crne Gore. To je izdaja Crne Gore i nema niko pravo zato što ga je vrijeme izbacilo i dalo mu vlast da izdaje sve ono u čemu se sastoji dostojanstvo naroda ....“
Politički protivnici mitropolita Amfilohija i svetosavske ideologije u Crnoj Gori optuživali su ga da širi mržnju, da je vjerski i nacionalno isključiv, da propagira četništvo i pokušava da spriječi integracije Crne Gore ka zapadu, prvenstveno ka NATO savezu.
Svoje vjernike, ali i svoju vjersku i društvenu poziciju Amfilohije je branio upućujući kletve prema neistomišljenicima, njihovim porodicama i potomcima. Kletve su slate zbog odbrane nelegalno sagrađenih vjerskih objekata, kao što su crkva na Rumiji ili krstionica na Miholjskoj prevlaci kod Tivta:
„Ko srušio crkvu na Rumiji, kao i onaj ko srušio krstionicu na Prevlaci, dabogda časni krst njega i njegovo potomstvo srušio i uništio“.
Kletvama je pokušavao da vrati crnogorsku spoljnu politiku ka istoku, odnosno Rusiji:
„Ko ne bio vjeran jednojezičnoj, jednokrvnoj Rusiji, dabogda živo meso od njega otpadalo. Bio proklet tri puta i tri hiljade puta od mene.“
Kada je riječ o LGBT populaciji, srpski mitropolit je koristio metafore sa voćem koje ne rađa:
„Riječ je Božija, a ona je istina, rađajte se, množite se i napunite zemlju. Taj blagosov Božji važi za svako stvorenje, za svaku biljku. Voćka se sadi da bi donijela ploda. A voćka koja ne donosi ploda, ona se siječe i u oganj se baca.“
Mitropolit Amfilohije nije negirao da koristi teške riječi u javnom govoru. Korišćenje oštrih pa i uvredljivih riječi mitropolit je objašnjavao potrebom da probudi savjest ljudi:
„Ako je ponekad moja riječ oštrija, ona ne znači da nije govor ljubavi, nego je samo drugačiji način da se probudi savjest u ljudima i da ih obasja ljubav i milost Božija“.
Posljednju godinu mitropolit Amfilohije je proveo boreći se protiv vladajuće Demokratske partije socijalista, čijom je većinom usvojen Zakon o slobodi vjeroispovijesti.
Svojim autoritetom mobilisao je ne samo vjernike nego i nezadovoljne građane. Pokrenuo je široke proteste u Crnoj Gori uz podršku Srbije i Republike Srpske. Protiveći se namjeri vlasti da dio hramova pređe u državno vlasništvo, Amfilohije je poručio:
„Oni bi sad htjeli da kažu da su hramovi ove crkve državni hramovi, odričući se od crkve Božije kojoj je služio Kralj Nikola. Koliko bezumlja u našem vremenu onih koji su vaspitani na marksizmu i lenjinizmu. Sada izmišljaju nekakvu svoju autofekalnu crkvu od otpadaka crkvenih. I to je jedan od stidova i sramova današnje Crne Gore.“
Mitropolit Amfilohije je protestima nesumnjivo doprinijeo porazu Demokratske partije socijalista Mila Đukanovića, koja je krajem avgusta, nakon tri decenije vladavine izgubila izbore.