Kako se Crna Gora našla u 'hibridnim režimima'

U najnovijem izveštaju organizacije Fridom haus (Freedom house, FH), objavljenom 6. maja, Srbija i Crna Gora su iz kategorije djelimično konsolidovanih demokratija “pale” u grupu tranzicionih odnosno, “hibridnih režima”.

Godinama unazad, navodi FH, uvećavanim zarobljavanjem države, zloupotrebom vlasti i taktikom strahovlade, Aleksandar Vučić u Srbiji i Milo Đukanović u Crnoj Gori, odveli su svoje države ispod crte - prvi put od 2003. godine, nisu više u kategoriji demokratija među zemljama u tranzitu.

Nakon objavljenog izvještaja FH, Radio Slobodna Evropa je poslala upit Ministarstvu pravde, kao i Službi predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića da prokomentarišu nalaze u dokumentu. Do zaključenja teksta Radio Slobodna Evropa (RSE) nije dobio odgovor.

Vladajuće i opozicione partije različito su reagovale na najnoviji izveštaj Fridom Hausa.

Ocjene u izvještaju „Države u tranziciji“, na osnovu kojih je Crna Gora prešla iz djelimično konsolidovanih demokratija u hibridni režim, su očekivane, odražavaju realnost stvari u Crnoj Gori i takvi nalazi su politički šamar crnogorskim vlastima, ocijenio je politički analitičar Zlatko Vujović u izjavi za RSE.

Šta je razlog negativnih ocjena?

Vujović pojašnjava da je na takve ocjene uticalo funkcionisanje sudske vlasti, sporna imenovanja, probijanje ograničenja u broju mandata sudija, kao i loši rezultati o stanju korupcije u Crnoj Gori.

Sporno je, kaže on, što Crna Gora umjesto da napreduje ide unazad.

„Nadam se i da će oni koji odlučuju o ovim stvarima ozbiljno shvatiti izvještaj i da će dozvoliti da se neke promjene dese, ali bojim se da se ovaj negativni trend neće okončati već da će se problemi produbiti i u 2021. godini“, kaže Vujović.

I za izvršnu direktoricu nevladine organizacije Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) Vanju Ćalović Marković ocjene u izvještaju FH su očekivane.

„To su sve posljedice elementarnog nedostataka javne kontrole i demokratije u Crnoj Gori, koje su se morale u jednom trenutku konstatovati i mislim da je ovo razlog što je taj izvještaj danas ovakav, nakon toliko godina drugačijih podataka“, rekla je Ćalović Marković za RSE.

Ipak, kaže, iznenadilo ju je da se otvoreno konstatovalo „ono što mi, koji živimo u Crnoj Gori, znamo“.

„Jer ipak u mnogim stvarima, kada je Balkan u pitanju, a pogotovo Crna Gora, stabilnost je iznad demokratije. To su naočari kroz koje nas Zapad gleda i to je kontekst u koji se stavljaju svi izvještaju u Crnoj Gori. Mislim da je u ovom trenutku shvaćeno da nema stabilnosti ako nema demokratije i da je to razlog zašto se počinju slati ovakve poruke“, kaže Ćalović Marković.

Prema njenim riječima, u jednom trenutku se moralo desiti da se, bez obzira na spoljno-političke odluke koje su usklađene sa prioritetima zapada, ne može sakriti nedostatak demokratije kod kuće.

„Ono što je hronični nedostatak u Crnoj Gori je konsenzus i dogovor po bilo kom pitanju. Svaka vrsta političkog, društvenog i drugog dogovora se suštinski fingira a odluke donosi vlast sama, bez bilo kakve javne kontrole“, kaže Ćalović Marković.

Godina premijera Markovića

Zlatko Vujović ukazuje da je mandat Vlade Duška Markovića obilježio veliki broj protesta, blokiranje institucija, bojkot parlamenta i antisistemsko djelovanje opozicije.

„I opozicija je propustila brojne šanse. Imali su skoro dogovor oko reformisanja uslova za održavanja izbora pa su Demokrate napustile pregovore vezane za izborno zakonodavstvo. Dakle, jedan dio odgovornosti je i na opoziciji ali je mnogo veći na vlastima koje nisu dozvolile Crnoj Gori priliku da ima makar jednu instituciju koja će nezavisno funkcionisati“, dodaje Vujović.

Crna Gora je, ukazuje Ćalović Marković, od 2016. u parlamentarnoj, političkoj i institucionalnoj krizi, koja na svaki način utiče na rad državnih institucija a pogotovo na rad parlamenta.

Problemi pravosuđa

U izvještaju FH se navodi da su u Crnoj Gori “prošlogodišnji skandali koji su uključivali pravosudne vlasti otkrili zloupotrebu i nedostatak profesionalizma na sudovima”.

„U dva odvojena slučaja tokom ljeta, organizacije civilnog društva su otkrile da je nekoliko sudija dobilo stanove ili kredite od države pod vrlo povoljnim uslovima, a lokalni tajkun je tvrdio da je - uz finansiranje predizborne kampanje vladajuće stranke – podmitio glavnog tužioca“, piše FH.

Šta se zna o aferi 'Stanovi'?

Podsjetimo, afera "Stanovi" koja je izbila je avgusta 2019, odnosi se na činjenicu da je crnogorska Vlada iz državnog budžeta javnim funkcionerima pod bagatelnim uslovima dijelila stanove ili stambene kredite.

Na spiskovima povlašćenih javnih funkcionera našli su se poslanici, ministri, sudije, tužioci, policijski funkcioneri uključujući i predsjednicu Vrhovnog suda, Vesnu Medenica i predsjednika Ustavnog suda Dragoljuba Draškovića.

• Kupuje li Vlada Crne Gore stanovima i kreditima lojalnost institucija?
• 'Stambena korupcija' i dalje trese Crnu Goru

Šta se zna o aferi 'Koverta'?

Aferu koja se pominje u izvještaju FH otvorio je biznismen Duško Knežević, protiv kojeg je podnijeto nekoliko optužnica pred crnogorskim sudovima.

Knežević je objavio u januaru 2019. godine snimak na kojem visokom funkcioneru vladajuće Demokratske partije socijalista Slavoljubu Stijepoviću daje kovertu sa novcem u iznosu od navodno blizu 100 hiljada eura, što je rezultiralo otvaranjem istrage protiv Stijepovića, koja do danas nije okončana.

Knežević je osim toga u septembru 2019, objavio seriju snimaka kako bi potkrijepio tvrdnje da jepreko sekretara Tužilaštva Nenada Vujoševića potkupljivao tužioce, uključujući i sadašnjeg vršioca dužnosti Vrhovnog državnog tužioca, Ivicu Stankovića. Stanković je ostao na čelu Tužilaštva uprkos toj (Kurir) aferi.

Afera 'Državni udar'

Presuda u suđenju za „državni udar“ 2019. godine u kojem je 14 osoba osuđeno za terorizam zbog pokušaja nasilnog svrgavanja vlade u 2016. i osujećivanja pridružanja zemlje NATO-u, je dobrodošao razvoj događaja, ali je vođenje suđenja okrnjeno nepravilnostima, navodi izvještaj FH.

Naime, za pokušaj terorizma u Crnoj Gori u oktobru 2016. godine Viši sud u Podgorici je 9. maja 2019. godine prvostepeno je osudio dvojicu ruskih, osam državljana Srbije, kao i dva funkcionera opozicionog Demokratskog fronta (DF) u Crnoj Gori i njihovog vozača na preko 68 godina zatvoraza planiranje, i pokušaj nasilnog rušenja vlasti, tokom parlamentarnih izbora 2016 i proglašenje pobjede DF-a na tim izborima kako bi se spriječio ulazak Crne Gore u NATO.

Zbog činjenice da je glavni svjedok tužilaštva Saša Sinđelić u Hrvatskoj pravosnažno osuđen za ubistvo, advokati okrivljenih su tokom postupka dovodili u pitanje kredibilitet Sinđelića kao ključnog svjedoka tužilaštva.

Ćalović Marković navodi da vlast ignoriše afere i ponaša se kao da nema ozbiljne političke krize:

„Usred svega toga odlučuje da sama, na primjer, mijenja izborna pravila i to upravo onaj dio koji omogućava njihovu ogromnu političku korupciju. I to se dešava nakon objavljivanja afere Koverta, vezanu za Duška Kneževića, kao i ostalih poput afera Snimak i Konik.“

Osim toga, kaže, vlast je sama odlučila i da mijenja Zakon o slobodnom pristupu informacijama u izbornom periodu i da javnosti, građanima, novinarima i nevladinom sektoru ukine pristup onim podacima koji su do sada služili za otkrivanje njihove korupcije.

Poručuje da nedostatak demokratije, ne samo što vodi urušavanju osnovnih institucija već vodi i slabljenju države.

Šta su tranzicioni/hibridni režimi?

U godišnjem izvještaju organizacije Freedom House (FH) “Nacije u tranziciji 2020” o demokratskom upravljanju u regionu ocjenjuje se da su institucije u Evropi i Evroaziji oslabljene, da sve veći broj političara ignoriše demokratske norme, otvoreno napadaju demokratske institucije i rade na ograničavanju sloboda pojedinca.

Tranzicioni/hibridni režimi na skali FH imaju raspon procenata demokratije od 3.01 do 4.00. Zemlje sa tom ocjenom su izborne demokratije u kojima su demokratske institucije krhke i postoje značajni izazovi u zaštiti političkih prava i građanskih sloboda. Crna Gora na toj skali ima 3,86 procenata.

Ova promjena se dešava u vrijeme oslabljenog procesa pridruživanja Evropskoj uniji (EU), kada politika velikih sila Balkan pretvara u geostrateško šahovsko polje.

U takvim okolnostima, piše FH, pravosuđe i vladavina prava su takođe postali mete u mnogim zemljama, gdje vlade pune sudove lojalnim osobama, usvajaju restriktivne zakone koji ukidaju sudsku nezavisnost, a u nekim slučajevima i progone pojedine sudije. U kategoriji sudskog okvira i nezavisnosti, Freedom House bilježi pogoršanje stanja i u Crnoj Gori.

Krhke institucije i kineski uticaj

U njihovom tekstu se navodi i da su potpuni ili djelimični bojkoti parlamentarnih opozicionih partija u nekoliko država, uključujući Crnu Goru, poremetili njihov rad i ukazali na nedostatak legitimiteta.

Crnogorski parlament u kojem je dominirao DPS je usporeno prolazio kroz izborne reforme, iako su ih takođe ometale poteškoće u prikupljanju kvoruma tokom bojkota, navodi FH i podsjeća da je odgovor EU i drugih spoljnih učesnika na bojkote opozicije nepromjenjiv: vratiti se zakonodavstvu.

Freedom House navodi i da krhke institucije u zemljama otvaraju vrata uticaju kineske komunističke partije, i da Kina nastoji da stekne uticaj u regionu strategijom „dužničke diplomatije“, odnosno osiguravanjem sredstava finansijski oslabljenim zemljama na način koji stvara političku zavisnost.

FH navodi da 39 odsto inostranog duga Crne Gore duguje upravo Kini.

Kao preporuke za suzbijanje pada demokratije, Fridom haus navodi da bi SAD i članice Evropske unije trebale na Balkanu dati prednost dugoročnom demokratskom napretku u odnosu na kratkoročna politička i ekonomska pitanja i da obnova procesa pristupanja može poslužiti kao prilika.