Da se nesporazumi među državama regiona Zapadnog Balkana ne moraju javljati samo na političkom ili ekonomskom polju, već i u oblasti kulture i istorijskog nasljeđa, govori najnovija međudržavna polemika o tome čije su gusle i čija je crnogorska nacionalna nošnja.
Osim prisvajanja gusala, međudržavna polemika je nastavljena zbog korišćenja crnogorske nacionalne nošnje za ceremoniju otvaranja Kulturnog centra Srbije u Pekingu.
Iako gusle predstavljaju istorijski narodni instrument više naroda na području Zapadnog Balkana, država Srbija je dvije godine prikupljala dokumentaciju i uspjela u namjeri da “pevanje uz gusle” postane dio nematerijalnog kulturnog nasljeđa Srbije i upisano na UNESCO Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasljeđa čovječanstva. Nakon što je “pevanje uz gusle” upisano na UNESCO-vu Reprezentativnu listu i kao nematerijano kulturno nasljeđe države Srbije, četiri države regiona, uključujući Crnu Goru su pokrenule proceduru za upis država koje baštine tradiciju gusala, potvrđeno je Radiju Slobodna Evropa u Ministarstvu kulture Crne Gore. Milica Nikolić, sekretarka crnogorske nacionalne komisije za UNESCO potvrđuje da su multinacionalnu nominaciju gusala kao tradicionalnog instrumenta podnijeli Hrvatska, Albanija, BIH i Crna Gora:
“Na žalost, ponekad se u našem regionu dešava da UNESCO lista kulturnog nasljeđa bude ustvari korišćena kao neka vrsta poligona za takmičenje, što šteti samoj Konvenciji i suštini nematerijalnog nasljeđa. Ali vjerujemo da ćemo učiti iz ovakvih iskustava i da ćemo u perspektivi, kada budu slična dobra na dnevnom redu komiteta, imati zajedničke nominacije kako bi se pravilno pristupilo zaštiti nematerijalnog nasljeđa”.
Naši sagovornici ne spore da država Srbija ima tradiciju guslanja, ali naglašavaju da sam spomen gusala, kao instrumenta kojim su se prenosili istorijski događaji i legende kroz generacije, prvenstveno asocira na Crnu Goru.
“Čim pomenete gusle pomislite na Crnu Goru. Nije postojala crnogorska kuća koja nije imala gusle. Ako bi ikome pripadala ta čast da uđe u nematerijalnu kulturnu baštinu to bi pripadalo Crnoj Gori. Prije nego Srbiji, mada Srbija ima tu tradiciju preko Filipa Višnjića i drugih. Tako da po mom mišljenju ne bi trebalo tu stvar suviše politizovati”, kaže istoričar umjetnosti profesor Aleksandar Čilikov.
Gusle su epski instrument koje su stigle na Balkan sa istoka, predstavljaju kulturno nasljeđe gotovo svih naroda. Istoričar Novak Adžić ocjenjuje krivotvorenjem istorije činjenicu da su gusle proglašene srpskim instrumentom:
“To je istorijski i epski instrument koji je zajednička svojina brojnih južnoslovenskih naroda, Crne Gore, BIH, Srbije, Hrvatske… Isključivo proglašavati instrument kao srpski znači krivotvoriti istoriju”.
Pošto će Hrvatska, Albanija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina inicirati da gusle uđu u nematerijalnu kulturnu baštinu sa tih prostora, odnosno da će pjevanje uz gusle kandidovati kao sopstveno kulturno naslijeđe, pitali smo profesora Čilikova da li će to biti moguć?
“Moguće jer, jer vi na primjer imate venecijanske tvrđave koje su ušle u svjetsku kulturnu baštinu, a vezani su za prostore Crne Gore i Hrvatske. Zajedno su ušli. Tako da pretpostavljam da je to moguće. Treba napomenuti da smo mi u Crnoj Gori dugo vremena malo vodili računa o nematerijalnoj kulturnoj baštini. Ona praktično kod nas praktično nije tretirana do prije sedam godina”, kaže Čilikov.
Događaj koji je alarmirao crnogorsko Ministarstvo kulture je bila manifestacija otvaranja Kulturnog centra Srbije u Pekingu pod nazivom “Ivo Andrić”, tokom koje je pjevanje uz gusle prezentirano uz crnogorsku tradicionalnu narodnu nošnju izvođača. Ministarstvo kulture Crne Gore upozorilo da su organizatori nastupa posegnuli za konkretnim kulturnim nasljeđem Crne Gore, predstavljajući ga kao svoje. Ministarstvo kulture Crne Gore je saopštilo da prilikom takvih prezentacija, država Srbija “treba da tretira sopstvenu guslarsku tradiciju uz svoju nošnju, simbolička značenja i izvornost i autentičnost tekstova guslarskih pjesama”.
Iz Ministarstva kulture Srbije je odgovoreno da je guslar u Pekingu bio “odjeven u nošnju koju su nosili i nose Srbi u Crnoj Gori i Hercegovini, te da u skladu s tim Srbija nije uzela ništa tuđe”. Podršku zvaničnoj Srbiji u odnosu na korišćenje tradicionalne crnogorske nošnje dala je opozicone Nova srpska demokratija članica Demokratskog fronta. U saopštenju te političke organizacije je pozdravljen “potez kojim je Srbija upisala gusle i pjevanje uz gusle kao nematerijalno kulturno dobro srpskog naroda na listi UNESCO-a, kao i činjenicu da njeguje kao dio srpske kulturne baštine, što je potpuno normalno i prirodno, nošnju srpskog naroda iz Crne Gore”.
Komentarišući ovaj događaj istoričar Novak Adžić kaže da je prisvajanje crnogorske nošnje obmana i zloupotreba.
“Svojatanje crnogorskog kulturno istorijskog nasljeđa, materijalnih i nematerijalnih dobara od strane promovenata asimilatorske velikosrpske politike koja pretenduje na Crnu Goru i njeno nasljeđe, zaista zaslužuje svaku moguću argumentovanu osudu. Prisvajati crnogorsku narodnu autentičnu nošnju i proglašavati je srpskom, je ne samo istorijska obmana već i drski politički akt i ideološko sljepilo što je za ozbiljne i racionalne ljude krajnje neprihvatljivo. Crna Gora treba dodatno, svim pravnim mehanizmima, u skladu sa međunarodnim konvencionalnim pravom, da do kraja zaštiti crnogorsku narodnu nošnju i da se odupre pokušajima njene instrumentalizacije i zloupotrebe”, kaže istoričar Adžić.
Facebook Forum