Profesor Fakulteta političkih nauka u Sarajevu, Elmir Sadiković smatra da rezultati referenduma u Kataloniji, neće dobiti međunarodno priznanje, jer bi to pored ostalog otvorilo Pandorinu kutiju i podgrijalo separatističke aspiracije, koje postoje u nekim evropskim regijama. Kakve reakcije referendum izaziva na Zapadnom Balkanu?
RSE: Predsjednik Katalonije Karles Pudždemon (Carles Puigdemon) je najavio da će Katalonija uskoro proglasiti nezavisnost. Hoće li to izazvati nove političke potrese, jer je poznat stav vrha države Španije, Evropske Unije i uopšte međunarodne zajednice?
Sadiković: Apsolutno hoće. Referendum u Kataloniji je bio, ako gledamo s pravnog aspekta i ustavnog uređenja Kraljevine Španije, nelegalan i to je temeljni argument na koji se pozvala Evropska unija ali i lideri najznačajnih država, u svojim individualnim saopštenjima. Jedan od temeljnih principa EU je da se poštuje integritet država članica. Mislim da su katalonske vlasti, na neki način nepromišljenom politikom, dovele i sebe u nezgodnu situaciju.
Povlačenje nije bilo moguće zbog birača i obećanja koja su im dali. Proglašenje nezavisnosti, koje je najavio katalonski predsjednik, ne može proizvesti nikakve pravne posljedice u smislu da će doći do promjene političke volje vlade u Madridu niti u stavu EU, kao ni u stavu pojedinih država članica.... ali će produbiti politički krizu u Kataloniji i u Španiji. Da li će se to odraziti na euro zonu, još je rano govoriti.
RSE: Referendum je otvorio brojne rasprave i analize o mogućim sličnim potezima u Evropi, a poznate su i težnje ili otvorene najave u BiH.
Sadiković: To je sada vrlo aktuelna tema. Treba imati u vidu još neka područja u Španiji, pa Italija - Sjeverna Liga, koja već decenijama teži da ostvari nezavisnost, zatim Sicilija. Tu je Škotska i još nekoliko država u Evropi gdje postoje manjinski narodi ili regije koje već decenijama teže većoj kulturno-političkoj autonomiji, pa do onih koji teže da ostvare potpunu nezavisnost, recimo Korzika u Francuskoj, itd.
Međutim, te aspiracije za regionalnim identitetima regija ili manjinskih zajednica, da ostvare ili veću političku autonomiju ili, u nekim rjeđim slučajevima, nezavisnost, nisu ništa novo u političkoj praksi u Evropi. Princip da jedna regija ili regionalna vlada u bilo kojoj državi, samim tim što organizira referendum i dobije podršku građana, ne može biti osnova po međunarodnom pravu za sticanje nezavisnosti.
Nove države se mogu formirati samo ukoliko ostvare vanjski suverenitet, odnosno ukoliko dobiju priznanje od međunarodne zajednice i drugih država. Ja sam apsolutno uvjeren da nijedna evropska država neće priznati, recimo, proglašenu nezavisnost Katalonije. Države jednostavno nemaju niti interes, niti volju, niti je po međunarodnom planu moguće da se na taj način otvori ta Pandorina kutija i da na neki način krene lančana reakcija i da se formiraju neke nove države u Evropi. Tako da je ta priča o Balkanu, o Republici Srpskoj, o Herceg Bosni i nekom njihovom putu u nezavisnost, potpuno besmislena i deplasirana priča. Vrijeme će pokazati vrlo brzo da od toga nema ništa.
RSE: Najjača reakcija je stigla iz Srbije, čiji su zvaničnici pored ostalog izjavili da Evropska unija ima dvostruke aršine a nakon saopštenja Evropske komisije „da se slučajevi Katalonije i Kosova ne mogu porediti“. Da li se takvo reagovanje moglo očekivati iz Beograda?
Sadiković: Reakcija Vlade Srbije bila je očekivana, jer u pregovorima sa Kosovom moglo se pretpostaviti da će koristiti svaki mogući argument da ojača svoju pregovaračku poziciju. Vidite, Kosovo jeste unilateralno proglasilo nezavisnost, ali treba razumjeti istorijske okolnosti koje su dovele do takve situacije. Ja sam siguran da je zbog politike Miloševićevog režima, koji je praktično 1999. godine krenuo sa masovnim protjerivanjem, etničkim čišćenjem većinskog albanskog stanovništva na Kosovu, Srbija izgubila legitimitet da upravlja tim prostorom, prije svega radi masovnog kršenja ljudskih prava.
Posljedica je – međunarodno priznavanje Kosova. Ali, evo, čak ni Kosovo nije sa tog formalno-pravnog stanovišta do kraja ostvarilo svoj međunarodni suverenitet, nije u Ujedinjenim nacijama, četiri, pet država Evropske unije još uvijek nisu priznale status Kosova. Tako se, sa tog stanovišta, tih istorijskih okolnosti, ne može porediti Kosovo i Katalonija.
RSE: Šta mislite o stalnim aspiracijama i najavama predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika o referendumu za samostalnost ovog, jednog od dva entiteta u BiH? Sada i Dodik nastoji izvući koristi iz referenduma u Kataloniji, iako nema osnova za poređenje.
Sadiković: Naravno da nema nikakvog osnova za bilo kakvo poređenje. Recimo, Katalonija je jedna istorijska regija u Španiji koja ima svoj srednjovjekovni identitet, koja je vijekovima imala svoju autonomiju, izuzev perioda Frankove diktature 1939.-1975. godine. U Kataloniji stoljećima živi narod sa svojim identitetom, i ima značajnu političku autonomiju.
Republika Srpska je entitet koji je nastao dejtonskim Mirovnim sporazumom u državi BiH. Bilo kakvo izdvajanje entiteta putem referenduma ili na bilo koji drugi način, sa pravno gledanog stanovišta nije moguće. Mislim da Dodik to pitanje koristi u dnevno-političke svrhe, i sam svjestan da takav scenarij nije moguć. Zamislite, u Federaciji da se raspiše referendum o ukidanju entitetskog nivoa vlasti – vjerovatno bi 80 posto građana bilo 'Za', ali to ne bi bilo ostvarivo. Ne može jedna teritorijalna jedinica u bilo kojoj državi raspisivati referendum za pitanja koja se tiču cjeline neke države, već samo za pitanja koja su Ustavom definisana kao njene nadležnosti.
Pitanje suvereniteta i teritorijalnog integriteta Bosne i Hercegovine riješeno je Dejtonskim mirovnim sporazumom, znači međunarodnim ugovorom kojim su se obavezale sve strane u Bosni i Hercegovini. Naglašavam da nijedna država u svijetu, u specifičnim okolnostima, nema na taj način zagarantiran svoj teritorijalni integritet kao Bosna i Hercegovina. Ona je članica Ujedinjenih nacija, tu je Mirovni sporazum, iza kojeg stoje i Evropska unija i države članice Kontakt grupe, i naši susjedi, pa i subjekti, različite strane u Bosni i Hercegovini. Tako je ta priča o izdvajanju potpuno irelevantna sa pravnog stanovišta. Isto tako je činjenica da svaka najava izdvajanja entieta RS iz BiH, proizvodi nove političke krize, političke nestabilnosti, sprječava se ekonomski rast i razvoj i posljedice snose, naravno, građani. Posebno u Republici Srpskoj, to je očigledno.
RSE: I da se vratimo Kataloniji. Može li se situacija s referendumom riješiti mirnim putem, dijalogom?
Sadiković: Ja to priželjkujem i mislim da je to jedini način da se sadašnja kriza riješi. Referendum o nezavisnosti je rezultat jednog političkog procesa koji traje skoro petnaest godina, od zahtjeva za širom autonomijom iz 2005. godine. Katalonija je ostvarila zaista široku autonomiju, uz ratifikaciju državnog parlamenta Španije, ali je Ustavni sud Španije poništio odredbe novog statuta Katalonije. Jedino rješenje jeste u dogovoru i dijalogu, i ključ rješenja ipak je u rukama vlade u Madridu.
Evropska unija je stala iza vlade u Madridu, na njenoj je strani i mislim da je dogovor između katalonske vlade i njenih institucija i centralne vlade u Španiji jedino rješenje koje bi možda moglo rezultirati da Katalonija dobije širu autonomiju, odnosno da se možda vrate one nadležnosti koje je izgubila odlukom Ustavnog suda 2010. godine, a koje se prije svega odnose na određena finansijska pitanja. Mislim da je i to vrlo važan aspekt kad se govori o tom problemu, jer Katalonija je najbogatija regija u Španiji i u bitnoj mjeri finansira one koje su manje razvijene.
Facebook Forum