Nepoznata osoba pozvala je novosadsku policiju i prijavila da je u zgradi trgovinskog centra Merkator u tom gradu postavljena bomba. Ovo je bila poslednja u nizu od više desetina takvih prijava širom Srbije i samo jedna od nekoliko u proteklih mesec dana u toj slovenačkoj firmi. Policija u ovakvim slučajevima postupa po ustaljenoj proceduri. Sanja Šegrt, portparol Mekatora:
"Policija je izašla odmah po dojavi, evakuisala centar i nakon detaljne pretrage zaključila da je dojava bila lažna. Na žalost, to se dešava kako nama tako i drugima, ali ne mogu reći odakle bi mogle da potiču te dojave."
Na meti telefonskih kriminalaca bili su i opštinski i okružni sudovi, fakulteti, škole, domovi zdravlja, Mekdonalds, pojedine ambasade, trgovinski lanci Merkur, Metro, benzinske pumpe OMV... Palata pravde u Beogradu, koja ima sedam spratova i u kojoj je zaposleno više od 2.000 ljudi, najčešće je evakuisana zbog takvih dojava. Nedavno se dogodilo da je tri dana za redom rad sudova u toj zgradi prekidan kako bi policija proverila pozive. Ova pojava toliko je uzela maha, da je Vida Petrović Škero, predsednica Vrhovnog suda Srbije, zatražila od nadležnih organa da učine sve kako bi pronašli počinioce:
"U ovom trenutku jedino efikasan rad policije može to sprečiti jer je ovo, moram tako reći, postala moda. Imali smo period u kojem je sudstvo na svojim leđima nosilo ovaj problem tako što se to nije objavljivalo, ali onda imamo i drugi problem – kada se to medijski 'popularizuje'. To postaje recept za funkcionisanje svima drugima koji se sa time poigravaju i onda nastaje ova epidemija."
Pretnje bombama na sreću do sada nisu imale ozbiljne posledice, ali se postavlja pitanje ko su ljudi koji ih upućuju. Da li pozivaju optuženi koji žele da izbegnu suđenja, nesavesni školarci, osobe sklone neslanim šalama, ili jednostavno umno poremećeni pojedinci. Darko Trifunović, sa Fakulteta bezbednosti Univerziteta u Beogradu, izjavio je za naš program da je primećena jedna pravilnost u ovim slučajevima:
"Većina tih dojava dolazi iz krugova mladih, a koliko sam imao uvida u dokumenta policije, motivi su različiti – od izbegavanja kontrolnog ili pismenog zadatka pa sve do pakosti."
Najveći broj dojava o podmetnutim bombama ne nosi direktnu realnu opasnost, smatra Zoran Dragišić, analitičar za vojno-bezbednosna pitanja, ali ozbiljno narušavaju sistem bezbednosti:
"One su same po sebi opasne jer se alarmiraju protiv-diverzantski timovi MUP-a Srbije. Ljudi će postati rezistentni na te dojave o bombama, kao u onoj priči o vuku koji se na kraju zaista i pojavi."
Lažni pozivi posledica su i opšte napetosti, koja je refleksija stanja u društvu, a posebno trenutne političke situacije nakon jednostrano proglašene nezavisnosti Kosova, kaže Darko Trifunović:
"Ove vesti koje stižu svakim danom imaju uticaja. Kada govorimo konkretno o ovom slučaju, u najmanjem broju možemo govoriti o onim licima poremećenim u smislu mentalno poremećenog zdravlja. Ovde se radi, pre svega, o isfrustriranom delu stanovništva, ne samo u Srbiji već i u okruženju, zbog trenutne političke situacije. To su ljudi koji su nemoćni da na neki drugi način ostvare neki svoj cilj i onda uz pretnju upotrebe sile i lažne dojave izazivaju nesigurnost i strah."
Postoji samo jedan način, zaključuje Zoran Dragišić, da se stane na kraj ovim opasnim igrama:
"Zaustaviće se onog momenta kada policija bude uhvatila prvog počinioca i kada on bude primereno kažnjen. To će prestati tog momenta jer će biti demotivisani svi koji se bave time."
Lažna dojava je krivično delo za koje se može izreći novčana kazna, ili maksimalno jedna godina zatvora. Predstavnici MUP-a Srbije ni na ovu temu nisu bili dostupni za razgovor.
Na meti i Hitna pomoć
U prostorijama Hitne pomoći u trenutku kada je stigla lažna dojava o bombi srećom je bio samo jedan pacijent koji je već bio završio pregled. Zgrada je u okviru standardne procedure ubrzo evekuisana i pretražena, a posao je nastavljan tek kada su članovi Antiterorističke jedinice konstatovali da se radi o lažnoj uzbuni. Direktor Domova zdravlja Nebojša Kavarić upozorava da je ova opasna igra mogla imati daleko ozbiljnije posljedice:
"Posljedice su da je takva institucija, koja radi 24 sata dnevno 365 dana u godini nesmanjenim intenzitetom, sat, sati i po van funkcije što se tiče uobičajenog procesa rada hitne medicinske pomoći. Ako bi ponovili zlatni uzus od pet minuta ukazivanja hitne medicinske pomoći za niz stanja koja se definišu kao hitna medicinska stanja svakome je jasno koliko se taj optimalan limit, koji je uslovio i prostorni raspored i dnevni rad ove službe, može dezavuisati i smanjiti".
RSE: Na ovaj način se direktno ugrožavaju životi pacijenata kojima je neophodna hitna pomoć?
Kavarić: Na jedan način posebno se otežava pružanje hitne medicinske pomoći, a samim tim se može pojaviti direktna posljedica o kojoj ste vi govorili.
Podsjetimo. Ovo je već treći put u posljednjih mjesec dana da policija interveniše u sličnim situacijama. Nedavno je zbog lažne dojave evekuisana zdraga crnogorske Skupštine, a prijeteći poziv prijavljen je i na aerodromu u Golubovcima. Poziv koji je upućen sa Crnogorskog primorja prije nekoliko mjeseci digao je na noge i kompletnu državicu Gibraltar kada je radnik iz obezbjeđenja na jednom tivatskom gradilištu nasumično okrenuo broj i nesvjestan da je dobio vladinu instituciju u toj državi procijedio: "Bomba" i spustio slušalicu. U većini slučajeva vinovnici su bili mlađa lica ili maloljetnici. Psihijatar Borislav Mitrić upozorava da se obično radi o emocionalno izopštenim osobama kojima je potreban razgovor sa profesionalcem:
"Takva djeca obično ispoljavaju samodestruktivno ponašanje, ispoljavaju neku destruciju, poslije se javlja neposlušnost, ispoljavaju pojačanu agresiju, naročito verbalnu agresiju tako da s tom djecom treba porazgovarati i mislim da je tu uputno da porazgovara stručnjak. Ne mislim sad da njih treba psihijatrizirati i podvući pod mentalno zdravlje, ali svakako kroz mentalnu higijenu je potrebno da bi ih usmjerili u njihovom razvoju. Često roditelji gube u njihovim očima autoritet, tako da se čovjek sa strane nametne kao malo autoritativnijim da bi mogao pomoći tim ljudima, odnosno da bi ih malo uputio u elementarnoj higijeni, a ne samo u mentalnim poremećajima".
Ovo djelo tretira se kao članom 398. Krivičnog zakonika kao i izazivanje panike i nereda, a za njega je zaprijećena novčana kazna ili zatvor do jedne godine.
