U BiH je lak način stjecanja diploma, ali i magisterija i doktorata. Sagovornici RSE kažu kako vjeruju da desetine tisuća diplomskih i doktorskih radova kruži na Balkanu, prevode se, prepisuju, plagijaju, kako hoćete, a pojedinci na tome zarađuju masne pare.
Profesor na Banjalučkom univerzitetu, Ivan Šijaković, smatra da je snižavanje kriterijuma, ali i to što je sticanje magistarskog ili doktorskog zvanja postalo roba, dovelo do toga da se danas ova zvanja jako lako stiču:
„Ljudi koji su mentori ili komisije, puštaju nekvalitetne radove, a ljudi koji to rade ili im to neko drugi radi, ne rade to iz naučnog razloga, već da bi stekli formalne kvalifikacije i zauzeli bolji položaj. Vi to vidite odmah po brzini izrade. Za izradu magistarskog rada treba vam tri godine. Za izradu doktorskog rada potrebno je četiri do pet godina. Prema tome, ko god je završio pre, bez obzira koliko ima talenta, znajte da je to urađeno po slabim kriterijima. A mnogi fakulteti ovo vide kao sredstvo sticanja novca i onda masovno puštaju.”
Iako je mišljenja da je ova praksa takozvane prodaje diploma više prisutna na privatnim fakultetima, gdje se titule stiču i za nekoliko mjeseci, Šijaković kaže da ni na državnim fakultetima situacija nije mnogo bolja:
„I na državnim fakultetima se neki po 20 puta pojavljuju kao mentori tokom godine. Kakav to kvalitet može biti, ako neko pregleda dvadeset radova tokom godine? Nema šanse da kao mentor dovršite više od dva rada u jednoj godini.”
„Ovdje je dakle riječ o onoj društvenoj patologiji koja se zove nepotizam ili korupcija. Pa su tako čitave porodice zaposlene na univerzitetu ili se roditelji javljaju kao neka vrsta supermentora u cijelom procesu školovanja njihove djece – od upisa na fakultet do doktorata.”
Prema mišljenju profesora Osmančevića, osim što visokim obrazovanjem u Federaciji BiH upravljaju kantoni, koji nemaju kapacitet da se nose sa ovim problemom, BiH četiri godine kasni u standardizaciji, koja je predviđena i Bonskim procesom:
„Ljudi iz jedne grane nauke brane magistarske ili doktorske radove pred komisijama koje su iz neke sasvim druge oblasti. To se naravno mora regulirati jer imamo čitav niz deformacija u ovom procesu.”
Zbog svega ovoga bi trebalo izvršiti reviziju diploma, bar ljudi na univerzitetu, smatra Osmančević:
„To podrazumijeva reviziju svih postojećih zvanja na Univerzitetu jer smo nerijetko imali slučajeve da neki budu izabrani u zvanje, čak redovnih profesora, a da su preskočili magisterij ili da im se neka specijalizacija priznaje kao magisterij. Čak ima indicija da su neki izabrani u zvanje redovnog profesora, a da su tek kasnije doktorirali. To su anomalije koje su prisutne. Tek nakon toga bi se moglo ići u reviziju svih diploma koje su izdane na Univerzitetu, ako nešto nije bilo u redu.”
Vlast i fabrikovanje diploma
Naši sagovornici smatraju da se u BiH neće izvršiti revizija diploma, posebno magisterija i doktorata, jer je u njihovom fabrikovanju učestvovala sama vlast, ali i veliki broj ljudi iz visokog obrazovanja u prethodnih 20-tak godina.
Profesor Ivan Šijaković kaže: „Oni koji su danas na vlasti, i koji će biti sutra, su povezani i svi imaju udjela u snižavanju kvaliteta. To je prosto zadatak koji su oni dobili dolazeći na vlast od određene svjetske birokratije koja želi da se obrazovanje samo omasovi, a da se snizi njen kvalitet. Dakle, neće iz tog razloga vršiti reviziju diploma jer bi se otkrilo da su učestvovali u svemu tome. Mnogi mentori su, ili bili u politici, ili su i sada u politici, ili će sutra biti.”
Profesor Enes Osmančević dodaje: „To je naravno ogroman posao i to ne odgovara postojećim strukturama. Drugi je problem što su se naši univerziteti politizirali, što se visoko obrazovanje srednjoškoliziralo i što uvijek jedna devijacija bude praćena drugom ili sa više njih.”
Da su ovakve ocjene tačne, govori i primjer šefa Odjeljenja za obrazovanje u Vladi Distrikta Brčko, Momčila Poljića, koji je u januaru, Evropskom univerzitetu u ovom gradu, izdao rješenje o oduzimanju licence i zabrani rada zbog brojnih nepravilnosti. Univerzitet je nastavio sa radom, a protiv Poljića je podigao veliki broj krivičnih prijava na nadležnom tužilaštvu u Brčkom:
„Imam značajan broj diploma kod sebe u odjeljenju. Te diplome su ljudi dobijali nakon tri ili šest mjeseci. Recimo vlasnik ovog Univerziteta je sam sebi izdao dva doktorata i jedan magistarski za godinu i po dana.”
Sam Poljić kaže da ovo nije samo problem BiH, već problem čitavog regiona, pa i šire:
„Dok se saradnja ne bude odvijala na regionalnom nivou, ništa ja ne mogu uraditi, ali i dalje tvrdim da ovo nije problem Brčkog. Vjerujem da danas desetine hiljada diploma, od osnovnog studija do doktorskog studija, kruži na Balkanu, pa i šire. Jedini način da se to zaustavi je da se izvrši totalna revizija svih tih fakulteta i diploma i da se to poništi.”
Profesor na Banjalučkom univerzitetu, Ivan Šijaković, smatra da je snižavanje kriterijuma, ali i to što je sticanje magistarskog ili doktorskog zvanja postalo roba, dovelo do toga da se danas ova zvanja jako lako stiču:
„Ljudi koji su mentori ili komisije, puštaju nekvalitetne radove, a ljudi koji to rade ili im to neko drugi radi, ne rade to iz naučnog razloga, već da bi stekli formalne kvalifikacije i zauzeli bolji položaj. Vi to vidite odmah po brzini izrade. Za izradu magistarskog rada treba vam tri godine. Za izradu doktorskog rada potrebno je četiri do pet godina. Prema tome, ko god je završio pre, bez obzira koliko ima talenta, znajte da je to urađeno po slabim kriterijima. A mnogi fakulteti ovo vide kao sredstvo sticanja novca i onda masovno puštaju.”
Iako je mišljenja da je ova praksa takozvane prodaje diploma više prisutna na privatnim fakultetima, gdje se titule stiču i za nekoliko mjeseci, Šijaković kaže da ni na državnim fakultetima situacija nije mnogo bolja:
„I na državnim fakultetima se neki po 20 puta pojavljuju kao mentori tokom godine. Kakav to kvalitet može biti, ako neko pregleda dvadeset radova tokom godine? Nema šanse da kao mentor dovršite više od dva rada u jednoj godini.”
Enes Osmančević
Nije mi poznato da postoji klasična prodaja diploma, ali je činjenica da se magistarski i doktorski radovi ubrzano proizvode, te ih i prosječni ili ispod-prosječni ljudi lako stiču, kaže profesor na Univerzitetu u Tuzli, Enes Osmančević:„Ovdje je dakle riječ o onoj društvenoj patologiji koja se zove nepotizam ili korupcija. Pa su tako čitave porodice zaposlene na univerzitetu ili se roditelji javljaju kao neka vrsta supermentora u cijelom procesu školovanja njihove djece – od upisa na fakultet do doktorata.”
Prema mišljenju profesora Osmančevića, osim što visokim obrazovanjem u Federaciji BiH upravljaju kantoni, koji nemaju kapacitet da se nose sa ovim problemom, BiH četiri godine kasni u standardizaciji, koja je predviđena i Bonskim procesom:
„Ljudi iz jedne grane nauke brane magistarske ili doktorske radove pred komisijama koje su iz neke sasvim druge oblasti. To se naravno mora regulirati jer imamo čitav niz deformacija u ovom procesu.”
Zbog svega ovoga bi trebalo izvršiti reviziju diploma, bar ljudi na univerzitetu, smatra Osmančević:
„To podrazumijeva reviziju svih postojećih zvanja na Univerzitetu jer smo nerijetko imali slučajeve da neki budu izabrani u zvanje, čak redovnih profesora, a da su preskočili magisterij ili da im se neka specijalizacija priznaje kao magisterij. Čak ima indicija da su neki izabrani u zvanje redovnog profesora, a da su tek kasnije doktorirali. To su anomalije koje su prisutne. Tek nakon toga bi se moglo ići u reviziju svih diploma koje su izdane na Univerzitetu, ako nešto nije bilo u redu.”
Vlast i fabrikovanje diploma
Naši sagovornici smatraju da se u BiH neće izvršiti revizija diploma, posebno magisterija i doktorata, jer je u njihovom fabrikovanju učestvovala sama vlast, ali i veliki broj ljudi iz visokog obrazovanja u prethodnih 20-tak godina.
Profesor Ivan Šijaković kaže: „Oni koji su danas na vlasti, i koji će biti sutra, su povezani i svi imaju udjela u snižavanju kvaliteta. To je prosto zadatak koji su oni dobili dolazeći na vlast od određene svjetske birokratije koja želi da se obrazovanje samo omasovi, a da se snizi njen kvalitet. Dakle, neće iz tog razloga vršiti reviziju diploma jer bi se otkrilo da su učestvovali u svemu tome. Mnogi mentori su, ili bili u politici, ili su i sada u politici, ili će sutra biti.”
Profesor Enes Osmančević dodaje: „To je naravno ogroman posao i to ne odgovara postojećim strukturama. Drugi je problem što su se naši univerziteti politizirali, što se visoko obrazovanje srednjoškoliziralo i što uvijek jedna devijacija bude praćena drugom ili sa više njih.”
Da su ovakve ocjene tačne, govori i primjer šefa Odjeljenja za obrazovanje u Vladi Distrikta Brčko, Momčila Poljića, koji je u januaru, Evropskom univerzitetu u ovom gradu, izdao rješenje o oduzimanju licence i zabrani rada zbog brojnih nepravilnosti. Univerzitet je nastavio sa radom, a protiv Poljića je podigao veliki broj krivičnih prijava na nadležnom tužilaštvu u Brčkom:
„Imam značajan broj diploma kod sebe u odjeljenju. Te diplome su ljudi dobijali nakon tri ili šest mjeseci. Recimo vlasnik ovog Univerziteta je sam sebi izdao dva doktorata i jedan magistarski za godinu i po dana.”
Sam Poljić kaže da ovo nije samo problem BiH, već problem čitavog regiona, pa i šire:
„Dok se saradnja ne bude odvijala na regionalnom nivou, ništa ja ne mogu uraditi, ali i dalje tvrdim da ovo nije problem Brčkog. Vjerujem da danas desetine hiljada diploma, od osnovnog studija do doktorskog studija, kruži na Balkanu, pa i šire. Jedini način da se to zaustavi je da se izvrši totalna revizija svih tih fakulteta i diploma i da se to poništi.”